تاریخ انتشار
يکشنبه ۲ آذر ۱۳۹۹ ساعت ۱۴:۳۶
کد مطلب : ۴۲۷۸۰۳
حاشیه های یک استعفا در اوج کرونا؛
بازی سیاسی با جان مردم / سوء استفاده اصلاح‌طلبان و اصولگرایان از بگو مگوی تند میان وزیر بهداشت و معاون او و یک استعفا
۰
کبنا ؛گروه سیاسی: موج جدید کرونا همانطور که از ابتدا نیز هشدار داده شده بود شدیدتر از تمام موج‌های 10 ماه اخیر بوده است. میزان مبتلایان که روزگاری در مرز پنج هزار نفر بود حالا به بالای 13هزار نفر رسیده است. تعداد مرگ و میر نیز به مرز 500نفر در روز رسیده حال آنکه پیش از این حدود یک ماه پیش ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت ایران در گفتگوی زنده با شبکه صداوسیما درباره آمار دقیق قربانیان کرونا گفت که شمار فوتی‌های ناشی از ویروس کرونا در ایران بیشتر از آمار رسمی اعلامی است. حریرچی دراین باره تصریح کرد: ما خیلی از افراد را به عنوان کرونا درمان می‌کنیم اما چون جواب تستشان منفی بوده است، آنها را جز مرگ کرونایی حساب نمی‌کنیم. معاون کل وزارت بهداشت ایران همچنین اظهار داشت: طبق پروتکل‌های سازمان جهانی بهداشت در ایران نیز آمار فوتی‌ها مانند سایر کشورها برای کسانی که تستشان مثبت است اعلام میشوند. در حالیکه تعداد فوتی‌ها را می‌توان از 1.5 برابر تا 2.2برابر آمار اعلامی حساب کرد.
جرقه یک اختلاف
حالا اگر این آمار و ارقام را درنظر بگیریم اهمیت تمرکز حداکثری مسئولان بهداشت و درمان کشور بر موضوع کرونا و تلاش برای کاهش تبعات آن به خوبی خودنمایی می‌کند. با این حال در وضعیتی غیرمنتظره این روزها شاهد برخی اختلافات در میان وزارت بهداشت هستیم آنهم در شرایطی که بعد از هفته‌ها گمانه زنی بالاخره دولت با تعطیلی‌هایی نسبی در سراسر کشور موافقت کرد. موضوع از چند روز قبل آغاز شد جایی که وزیر بهداشت با بیان اینکه به عنوان وزیر عمل‌گرا روی حرف مفت غش نمی‌کنم، گفت: اگر مقاله‌ای امروز مفید نبود کنار گذاشته می‌شود، اما باید بدانم فردا و فرداها می‌تواند مفید باشد. پولی که کشورهای دیگر برای تحقیقات می‌گذارند خیلی بیشتر از ما است، ولی یک بخش خصوصی هم در کنار آنها است تا تحقیقات کاربردی باشد، بنابراین از جامعه تحقیقاتی کشور انتظار دارم تحول بنیادین در نگاه به پژوهش داشته باشند که اگر این اتفاق نیفتاد این مقالات بی‌نتیجه است. وزیر بهداشت با اشاره به اینکه هنوز تحقیقات در کشور مسئله‌محور و جامعه‌محور نیست، تاکید کرد که «نظام تحقیقاتی دانشگاهی کشور چه کرده است؟ در مورد کرونا یک مدل به من بدهید که پیش‌بینی‌ها درست بوده باشد. تحقیقات کاربردی در حوزه سلامت نداریم و تا زمانی که تحقیقات کشور مقاله‌محور باشد، راهگشای مشکلات نخواهند بود و هیچ وزیر بهداشتی نمی‌تواند برای آینده کشور از این تحقیقات بهره ببرد.»
این انتقادات تند و تیز وزیر اما با واکنش تندتر معاون وزیر بهداشت مواجه شد. دکتر ملک زاده با استعفا از سمت معاونت تحقیقات وزارت بهداشت در ضمن انتقادات شدید به عملکرد وزیر در مدیریت مبارزه با کرونا و همچنین انتقاد از برخی تاییدیه‌های این وزارت خانه درباره اثر گیاهان دارویی در مبارزه با کرونا در متن استعفای خود خطاب به وزیر نوشت:«عدم درک درست شما از تحقیق و پژوهش و اهمیت آن و نیز نادیده گرفتن تمام فعالیتهای علمی و پژوهشی محققان علوم پزشکی طی ۷ سال گذشته که در سخت‌ترین شرایط تحریم و امکانات بودجه‌ای، به بالاترین سطح تولیدات کمی و رشد کیفی و افزایش استناد به مقالات نسبت به گذشته رسیده است و رتبه نخست منطقه و کشورهای اسلامی را دارد، عدم تشکیل شورای معاونین طی ۶ ماه گذشته و عدم اختصاص وقت از سوی شما برای بحث در امور آموزشی، پژوهشی و دانشجویی.» ساعتی بعد از این استعفا علی نوبخت حقیقی (برادر محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه) که چهار روز قبل به عنوان «نایب‌رئیس و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا» شده بود نیز از سمت خود استعفا داد و در متن استعفای خود نوشت:«عدم اجرای پیشنهاد مشفقانه حقیر و دوست بلندپایه ما در جلسه مورخ ۱۶-۸-۹۹ و موافقت اولیه جنابعالی که میتوانست باعث وحدت شده واز جو موجود جلوگیری نماید. اینک بعد از سخنان آنجناب در اصفهان در کوبیدن علم و دانشمندان پزشکی جان بر کف ایران و پاسخ معاونت پژوهشی متاسفانه راهی برای همکاری بنده با جنابعالی و آن وزارتخانه باقی نگذاشته است.»
غلبه نگاه سیاسی
جدای از اینکه در این وضعیت مبارزه با کرونا جای این نوع انتقادات علنی از سوی مقامات وزارت بهداشت نبود و چه بهتر که اگر اختلافاتی وجود داشت آن را در جلسات درون سازمانی حل می‌کردند اما نکته مهمتری که این استعفا با خود به همراه داشت سیاسی شدن ماجرا بود. دوجناح اصلاح‌طلب و اصولگرا بار دیگر این موضوع کاملا غیرسیاسی را نیز با برخوردهای خود سیاسی کردند. اختلافات تخصصی همواره در جامعه علمی در هررشته‌ای وجود داشته است. بنابراین اینکه شاهد چنین بگو مگویی از دو مقام وزارت بهداشت بودیم در اصل ماجرا چندان عجیب نیست، به ویژه اینکه این وزارت خانه در ماه‌های اخیر تحت فشار روحی بسیاری بوده و با دغدغه‌های مختلفی دست و پنجه نرم می‌کند. در همین حال رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت به استعفای دکتر ملکزاده، معاون وزیر بهداشت واکنش نشان داد. جهانپور پس از استعفای معاون تحقیقات این وزارتخانه در توئیتی نوشت: «نوآوری، علم و فناوری، طب سنتی و مکمل، سلامت، مقابله مبتنی بر شواهد با کرونا جملگی میان دولبه مقراض افراط و تفریط، نفی و انکار، خصلت‌ها و منیت‌ها گرفتار است،اما بر سبیل اعتدال می‌مانیم و به یکسو کشانده نخواهیم شد،در طریقت ما کافریست رنجیدن!» انتظارات مردم و مقامات دولتی بالادست از وزارت بهداشت در این مدت بسیار بوده است و در این راه این وزارت خانه نیز گاه با برخی تصمیمات موجبات تعجب را فراهم کرده است. در چنین فضایی گویی اختلاف میان وزیر و معاونش فرصت را برای سیاسی‌ها یا به عبارت بهتر سیاست زده‌ها فراهم کرد تا نسبت به این موضوع واکنش نشان دهند. به عنوان نمونه وب سایت اصولگرای مشرق نیز در این باره تیتر زده است:« همدستی پزشک روحانی و برادر نوبخت برای خالی کردن دست نمکی». «فرار رو به جلوی آقای معاون با استعفای توئیتری» دیگر تیتری است که این رسانه به آن پرداخته است. خبرگزاری اصولگرای تسنیم نیز تیتر زده است:« آقای ملکزاده! امروز به‌جای استعفا باید پاسخگوی عملکرد پرابهام و پراشکال خود باشید!»
یکی از موضوعاتی که دیده شده اینکه برخی اصولگرایان موضوع اختلافات در وزارت بهداشت را تبدیل به دوگانه طب سنتی یا طب مدرن کرده‌اند و از این طریق عملکرد معاون وزیر را به چالش کشیده‌اند. زهره الهیان نماینده اصولگرای مجلس نیز پا به دعوای معاون و وزیر گذاشته و گفته است:«استعفای آقای دکتر ملکزاده همراه با انتقادات جدی ایشان به وزیر محترم بهداشت مطرح شد؛ در صورتی که یکی از معاونین که مجلس نسبت به عملکرد او انتقاد جدی داشته، خود جناب آقای دکتر ملکزاده است.» او در واکنش به مخالفت صریح ملکزاده با طب سنتی در متن استعفایش افزود: متاسفانه چندی پیش نیز مشاهده کردیم که نامه وی مبنی بر برچیده شدن علم طب سنتی که بسیار شتا‌‌ب‌‌زده نوشته شده بود، منتشر شد و تلاش شده بود امضای برخی انجمنهای علمی نیز با این نامه همراه شود!» الهیان گفت:«موضع ملکزاده نسبت به طب سنتی موضعی غیرعلمی است؛ با توجه به ظرفیت علمی کشور در زمینه طب سنتی و کاربرد داروهای گیاهی، اظهارات وی غیرعالمانه است و گواه این حرف بنده نیز این است که ما در تولید علم و ارائه مقالات علمی در مجلات معتبر علمی جهان در حوزه طب سنتی و گیاهان دارویی در رتبه پنجم کل دنیا قرار داریم.»مجتبی توانگر دیگر نماینده مجلس نیز در توئیتر خود نوشت:« مجتبی توانگر در حساب کاربری‌اش در توییتر نوشت: «بی‌کفایت‌ها که با جان مردم بازی کردند با استعفا نمی‌توانند از پاسخگویی فرار کنند. اگر همین اندک مراعات‌های مردم هم با دعواهای این آقایان به هم بریزد شاهد بدترین وضعیت خواهیم بود. اعتماد مردم به نظام سلامت مهم است. این جنگ داخلی دولت جان مردم را به خطر می‌اندازد. مردم مطمئن باشند فردا مجلس و کمیسیون بهداشت فوری وارد خواهند شد. در عین حال که کاملا بر موضوع مشرف هستند و بر کار دولت در حوزه کرونا نظارت دارند.
در جلسات غیرعلنی و کمیسیون موضوع را از وزیر به طور جد پیگیر خواهند بود.» از سوی دیگر اصلاح‌طلبان نیز با نگاه خود به این موضوع واکنش نشان دادند. عباس عبدی در کانال تلگرامی خود نوشت:«با توجه به اظهارات ناصواب اخیر وزیر بهداشت و سپس نامه صریح معاونت تحقیقات و فناوری این وزارتخانه و استعفای وی و یکی دیگر از مقامات این وزارتخانه و اتهامات مدیریتی سنگینی که در این نامه به وزیر وارد شده است و نیز نامه‌هایی که انجمنهای علمی پزشکی در نقد اظهارات و سیاست‌های آقای وزیر نوشته‌اند؛ قطعا تداوم این مدیریت در شرایط کرونایی به سود کشور و مردم نیست و باید مدیریت این وزارتخانه متحول گردد به نحوی که مورد حمایت افکار عمومی و جامعه پزشکی شود. چه بهتر که خودشان استعفا دهند.»
چرا ملکزاده از وزارت بهداشت رفتنی شد؟
اتفاقات اخیر در وزارت بهداشت بازتاب گسترده‌ای داشته و سوال مهم و اصلی این است که در وزارت بهداشت چه خبر است؟
سعید نمکی هفته گذشته در جلسه ستاد دانشگاهی کووید ۱۹ در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گلایه‌هایی به روند تحقیقات در زمینه ویروس کرونا مطرح کرد. گلایه‌هایی که خوشایند معاون تحقیقات وزارت بهداشت نبود و در نهایت منجر به استعفای رضا ملک زاده شد.
وزیر بهداشت در اصفهان به نقش تحقیقات در حوزه سلامت اشاره کرده بود و تخمین‌هایی که در زمینه کرونا انجام شده بود را نادرست دانست. تخمین‌ها و پژوهش‌هایی که باید عصای دست وزارت بهداشت برای مقابله با کووید ۱۹ می‌شد، اما داده‌های چندان موثری را به دست نداد.
اصل داستان چه بود؟
نمکی در اصفهان گفته بود: ۹۸ درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در مجلات می‌شود که به کار نمی‌آید، به شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دکتر ملک زاده در روزهای نخست شیوع کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین شد، اما یکی از آنها تاکنون جواب نداده است. کدام وزیری با چنین یافته‌های شکسته‌ای می‌تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟ اصلا نباید بر یافته‌هایی که بر حسب یک تخمین به وزیر داده می‌شود، کار و اعتماد کرد. این تخمین‌ها تاکنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ کدام صحیح نبود و برای هیچ اقدامی نیز کارایی نداشت.
نامه‌ای که وزیر بهداشت به آن اشاره کرده، مربوط به ۱۸ اسفند ۹۸ است. نمکی در این نامه خطاب به ملک زاده نوشته بود: با توجه به شیوع کووید ۱۹ در کشور، بررسی‌های جنبه‌های مختلف بیماری، می‌طلبد تا تیم‌های تحقیقاتی متعدد کلیه دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی به این امر مهم بپردازند و مواردی از قبیل میزان شیوع، توزیع سنی ابتلا، اثربخشی رژیم‌های دارویی، میزان مرگ و میر و رابطه آن با سن، جنس و نژاد، تاثیرگذاری نحوه مراقبت‌ها، ماهیت و رفتار ویروس و جهش‌های احتمالی، بررسی روند اپیدمیولوژیک و قدرت سرایت آن، ردیابی منابع اولیه آلودگی، نقاط و تاریخ شروع بیماری در کشور، تاثیر رفتار اجتماعی بر گسترش بیماری، تاثیر بیماری بر بهداشت روان جامعه یا شیوه‌های موثر پیشگیری، عوارض اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بیماری، مقایسه موارد کشورمان با دیگر کشورها و ده‌ها جنبه دیگر می‌تواند موضوعات مهم تحقیقاتی و حاصل آن علاوه بر جمع آوری مستندات این دوران پر اهمیت راهگشای همکاران‌مان در اصلاح رویه‌های اجرایی مبارزه و کنترل بیماری باشد.
وزیر بهداشت در این نامه حداقل به ۱۳ مورد تحقیق در زمینه کووید ۱۹ و آثار آن در کشور اشاره کرده و گلایه‌های او در اصفهان، آدرسی به همین نامه داشت.
حتی نمکی در این نامه به استفاده از ظرفیت تیم‌های تحقیقاتی هم اشاره کرده و نوشته است: استفاده از ظرفیت تیم‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کشور می‌تواند مهم‌ترین ابزار کمک به این تحقیق در عرصه ملی به کار آید.
واکنش معاون وزیر چه بود؟
دو شب گذشته پس از هفت سال فعالیت در سمت معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، رضا ملکزاده با انتشار نامه‌ای از سمت خود استعفا کرد اما اینکه در برهه حساس مواجهه با کرونا و در آستانه هفته پژوهش چگونه چنین اتفاقی رخ داد و اینگونه در وزارت بهداشت تضارب آرا دیده شد، موضوعی است که شاید ریشه در ماه‌های گذشته داشته باشد.
رضا ملکزاده که پیشتر و در دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی طی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ و پیش از علیرضا مرندی، در سمت وزیر بهداشت فعالیت داشت، در سال‌های گذشته و در دولت تدبیر و امید از مهر ماه سال ۱۳۹۲ با حکم سیدحسن هاشمی -وزیر بهداشت وقت- در سمت معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت مشغول به کار شد و بعدها در دولت دوازدهم نیز حتی زمانی که سعید نمکی جایگزین هاشمی شد، ملکزاده همچنان فعالیت در این سمت را ادامه داده و به عبارتی دیگر از سوی وزیر جدید نیز در سمت خود ابقا شد.
طی این سال‌ها و به ویژه در سال‌های اخیر شاید بتوان عمده فعالیتهای معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت را به امور تحقیقاتی در زمینه‌های مختلفی از دیابت و مرگ‌های زودرس و سکته‌های قلبی و سرطان گرفته تا مطالعه بر شیوه‌های جدیدی چون ژن‌درمانی متمرکز دانست. البته در این مدت طرح‌های ملی و کوهورتهای متعددی نیز دنبال شد و به عنوان مثال طرح حذف تدریجی هپاتیت C از جمله این موارد است.
رضا ملک زاده صبح جمعه در پاسخ به گلایه‌های وزیر بهداشت نامه‌ای منتشر کرده و در بخشی از این نامه درباره مطالعات انجام شده در زمینه کووید ۱۹ نوشت: اپیدمی کووید ۱۹ در تاریخ تمدن معاصر بشر به عنوان یک مشکل عظیم بهداشتی جهانی، بیسابقه بوده است. در چنین شرایطی، مطالعات اپیدمیولوژی انجام گرفته در ایران درباره کووید ۱۹ ضمن ارائه پیش بینی‌هایی که امروز واقعیت‌هایی از آنها را شاهد هستیم و هشدارهای لازم مبنی بر افزایش آمار مبتلایان و شمار مرگ و میرها درصورت ضعف در مدیریت اجتماعات و فقدان نظارت کافی و بدون تعارفات در اجرای مقررات مقابله با کرونا، ابتلای ۳۰ میلیون ایرانی به ویروس کرونا تاکنون که عمده این جمعیت بدون علامت و نیاز به بستری بوده‌اند را تخمین زده و همچنین هشدار داده بودند که حداقل ۳۰ میلیون ایر انی دیگر در صورت تداوم این روند، در معرض ابتلا هستند. مطالعات اپیدمیولوژی کووید ۱۹ در ایران، قاطعانه اعلام کرده‌اند که این اپیدمی در جهان، با واکسن خاموش خواهد شد و تا آن زمان تنها راه تمام کشورها، نظارت دقیق و بدون تعارفات بر اجرای پروتکل‌های بهداشتی است.
ملک زاده در بخش دیگری از این نامه نوشت: مطالعات اپیدمیولوژی درباره کووید ۱۹ عوامل خطر افزایش روزافزون شیوع کرونا، نقاط پرخطر ایران، افراد پرخطر و آستانه خطر هر یک از مناطق را به طور دائم رصد و منتشر کرده و به روشنی برای شما و اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا معرفی کرده است. باید دید دستگاه‌ها چه اندازه در برخورد با افراد خاطی در مسافرت‌ها، اجتماعات و نادیده گرفتن مقررات که بر شمار مبتلایان و مرگ و میرها افزوده است، موفق بوده‌اند.
هرچند اشاره ملک زاده در این زمینه تا حدی صحیح است، اما باید پرسید که آیا داده‌های این مطالعات به ستاد ملی مقابله با کرونا ارائه شده است؟ این در حالی است که معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت از ابتدای شیوع کرونا بارها در جلسه‌های این ستاد حضور داشته و میتوانست از برگزاری برخی مراسم با ارائه هشدارها جلوگیری کرده یا بر بستن جاده‌ها برای جلوگیری از مسافرت‌ها با توجه به مطالعات مورد ادعا، پافشاری کند.
نکته دیگر برخی توصیه‌های نه چندان صحیح مانند ایمنی گله‌ای یا استفاده از برخی داروها برای بیماران مبتلا به کرونا بود که با انتقادهای فراوانی همراه شده است. مسائل مختلفی که جای سوال دارد و با استعفای ملک زاده شاید پاسخ شفافی برای آنها ارائه نشود.
استارت انتقادات با «نیماد»
طی ماه‌های گذشته شدت حجم هجمه‌ها نسبت به ملکزاده بالا گرفت به طوری که به عنوان مثال در مقطعی موید علویان، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله (عج) انتقادهای جدی به معاون تحقیقات وزارت بهداشت داشت و این گلایه‌ها را رسانه‌ای کرده و در گفتوگو با ایسنا، اظهار کرد: متولیان پژوهش در کشور به مسائل اخلاقی در پژوهش توجه نمی‌کنند. برنامه‌هایی که در طی این سال‌ها در حوزه پژوهش کشور اجرایی شده، بار منفی داشته است. طی سال‌های گذشته بیشترین تعداد مقالات برگشتی از مجلات خارجی را داشته‌ایم؛ یعنی مقاله‌ای در نشریه‌ای منتشر می‌شود و بعد نشریه اعلام می‌کند که این مقاله قلابی است و مقاله retracمی‌شود. ایران بعد از چین بیشترین تعداد مقاله retrac شده را دارد و این خیلی بد است.
وی همچنین گفته بود: متولیان وزارت بهداشت و معاونان آنها دارند کار اجرایی انجام می‌دهند و یا هر هفته چند مقاله می‌نویسند؟ اگر دنبال مقاله نوشتن هستند که خب بروند مقاله بنویسند و کار اجرایی را به دست افرادی که می‌توانند، بسپارند. تخصیص بودجه‌های پژوهشی وزارت بهداشت شفاف نیست. مسوولان اعلام کنند در ۶ سال گذشته به چه کسی طرح داده‌اند و بودجه طرح‌ها چه قدر بوده است؟ در سامانه «نیماد» بودجه‌های طرح‌های ۶ سال گذشته مشخص نیست. حق داریم که بفهمیم بودجه‌های پژوهشی ۶ سال گذشته در چه طرح‌های پژوهشی و توسط کدام محققان هزینه شده است.
البته پس از طرح این موضوعات، از سوی روابط عمومی معاونت تحقیقات نیز توضیحاتی دراینباره منتشر شد اما همچنان در بسیاری از موارد هنگامی که اخبار مرتبط با تحقیقات سلامت بر روی خروجی ایسنا قرار می‌گرفت مخاطبان متعددی نسبت به بحث چاپ مقالات متعدد از سوی برخی مسئولان گلایه داشتند؛ موضوعی که حتی در صحبت‌های معاون پژوهشی وزیر علوم در ایسنا هم مورد تائید قرار گرفت و غلامحسین رحیمی بدون نام بردن از فردی خاص به انتقاد از رویه‌ای پرداخت که منجر به تولید مقالات متعدد به نام یک نفر می‌شود.
وی از این مبحث با عنوان پخته‌خواری پژوهشی یاد کرده و اظهار کرد: پخته‌خواری یعنی؛ دیگران کار کنند و اسم یک شخص در آن بیاید. مثلا اسم رئیس یک پژوهشکده و موسسه بدون هیچ نقشی در پژوهش و فقط به خاطر سمت او، در مقالات درج می‌شود! افرادی در مسئولیت‌های اجرایی وجود داشتند که سالانه ۲۰ تا ۳۰ مقاله چاپ کرده‌اند. قطعا یک جای کار ایراد دارد. البته ممکن است افراد فاضلی باشند ولی هرچقدر فضل داشته باشند امکان ندارد بتوانند چنین کاری انجام دهند. البته ممکن است در یک سال هفت یا هشت مقاله منتشر شود و سال بعد سه مقاله این روند طبیعی است.
وقتی صدای احمدی‌نژاد هم درآمد!!
اما انتقادات مطرح شده نسبت به ملکزاده و عملکرد او تنها به افرادی که در حیطه سلامت فعالیت داشتند خلاصه نمی‌شود. در دوران شیوع کرونا و در فروردین ماه سال جاری، از سوی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اعلام شد ایران با ۱۲ تیم پژوهشی در کنار کشورهایی چون آفریقای جنوبی، آرژانتین و کشورهای اروپایی فرانسه، اسپانیا، آلمان، هلند، بلژیک، لوکزامبورگ و انگلستان به کارآزمایی بالینی بزرگ سازمان بهداشت جهانی بر روی چهار دارو شامل: ترکیب دارویی برای درمان HIV، داروی مالاریا و داروی ضد ویروس ابولا و داروی ترکیبی از Ritonavir/ lopinavir و اینترفرون‌بتا برای درمان کرونا پیوسته است.
چندی بعد نیز از سوی ملکزاده اخباری مبنی بر موفقیت ایران منتشر شده و عنوان شد در مطالعه همبستگی «کارآزمایی بالینی برای درمان کووید ۱۹» سازمان بهداشت جهانی که با همکاری ۳۰ کشور از شش منطقه جهان در حال انجام است، ایران موفق به بیشترین مشارکت بیماران شده است؛ موضوعی که اگرچه در ظاهر میتوانست خبری مثبت تلقی شود اما در نهایت با انتقادات متعدد همراه شد و حتی رئیس جمهور سابق کشور با انتشار یک فایل مصاحبه ویدئویی که در فضای مجازی منتشر شد درباره این مساله به انتقاد پرداخته و اظهار کرد: متاسفانه مقاماتی بودند که در یک پروژه تحقیقاتی بهداشت جهانی یکسری داروها را که آنها می‌خواستند آزمایش کنند، آنطور که من اطلاعات گرفتم در کل دنیا ۱۱هزار نمونه را کشورها حاضر شده بودند روی مردمشان آزمایش کنند که از این میان ۳۵۰۰ مورد در ایران آزمایش شد و من شنیدم فردی که مسئول بوده بابت این موضوع قرارداد بسته و پول گرفته است! چیزی که آنها خودشان می‌گویند هیچ تاثیری نداشته و می‌خواهند تازه آزمایش کنند. شما به ایران میاورید و بعد به عنوان یک کار تحقیقاتی قرارداد می‌بندید، اطلاعات مردم ما را می‌گیرید و به آنها می‌دهید، یک دارویی را تجویز میکنید و بعد بابت آن پول هم می‌گیرید؟
البته چندی پس از این انتقادات، از سوی ملکزاده در برخی رسانه‌ها به شبهه‌های مرتبط با این داستان پاسخ داده شد و اینگونه اعلام شد که مطالعه سازمان بهداشت جهانی برای درمان کووید ۱۹ در حال کارآزمایی بالینی بر روی داروهایی است که مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و همچنین سازمان غذا و داروی ایران بوده و همگی در فهرست فارماکوپه قرار داشته و پیش از پیدایش کرونا و تا همین حالا، برای درمان بیماری‌های عفونی و برخی دیگر از بیماری‌ها، توسط بیماران در تمام قاره‌ها اعم از اروپا و آمریکا در حال مصرف هستند و هیچ یک داروی جدید و ناشناخته‌ای نیستند.
ایسنا اما در این باره می نویسد: در این میان اگرچه می‌توان این سوال را طرح کرد که اگر در معاونت تحقیقات و به ویژه در برهه حساس شیوع کرونا تا این اندازه جای نقد وجود داشته چرا وزیر بهداشت تا نزدیک شدن به زمان سالگرد ورود کرونا به کشور این اشکالات را تحمل کرده و دندان روی جگر گذاشته است؟ بر این اساس به نظر می‌رسد این اختلاف نظرها از مدتها قبل وجود داشته و حال تنها به صورت رسانه‌ای در آمده است.
حال در وضعیت بحران کرونا و دقیقا در روزهایی که این بیماری بیشترین قربانی را از مردم کشور می‌گیرد و همزمان با شروع تعطیلات دو هفته‌ای اجباری، اگرچه شاید زمان چندانی برای مناقشه وجود نداشته باشد و ضرورت ایجاب کند امور هرچه سریعتر و با قدرت حداکثری پیش روند اما درنهایت اینگونه انتقاد یک وزیر از زیر مجموعه خود هم اتفاقی کم سابقه است که اگر آن را از منظر شفافیت در نظر بگیریم می‌تواند بار مثبتی به همراه داشته باشد و اقدامی جسورانه تلقی شود، زیرا به هر صورت وقتی فردی خود، از زیر مجموعه تحت نظارتش به اینگونه انتقاد می‌کند، پذیرفته است که جایی از کار دچار مشکل بوده و پذیرش خطا و نقص در عملکرد در نوع خود اقدام پسندیده‌ای به شمار می‌رود و بعد از به خرج دادن این شهامت، انتظار می‌رود با انتخاب سریعتر فردی جدید برای تصدی این سمت و نظارت بیشتر و تعیین دقیق شرح وظایف و انتظارات معاون بعدی در روزهای حساس شیوع کرونا به نوعی جبران مافات شود.
جرقه یک اختلاف
حالا اگر این آمار و ارقام را درنظر بگیریم اهمیت تمرکز حداکثری مسئولان بهداشت و درمان کشور بر موضوع کرونا و تلاش برای کاهش تبعات آن به خوبی خودنمایی می‌کند. با این حال در وضعیتی غیرمنتظره این روزها شاهد برخی اختلافات در میان وزارت بهداشت هستیم آنهم در شرایطی که بعد از هفته‌ها گمانه زنی بالاخره دولت با تعطیلی‌هایی نسبی در سراسر کشور موافقت کرد. موضوع از چند روز قبل آغاز شد جایی که وزیر بهداشت با بیان اینکه به عنوان وزیر عمل‌گرا روی حرف مفت غش نمی‌کنم، گفت: اگر مقاله‌ای امروز مفید نبود کنار گذاشته می‌شود، اما باید بدانم فردا و فرداها می‌تواند مفید باشد. پولی که کشورهای دیگر برای تحقیقات می‌گذارند خیلی بیشتر از ما است، ولی یک بخش خصوصی هم در کنار آنها است تا تحقیقات کاربردی باشد، بنابراین از جامعه تحقیقاتی کشور انتظار دارم تحول بنیادین در نگاه به پژوهش داشته باشند که اگر این اتفاق نیفتاد این مقالات بی‌نتیجه است. وزیر بهداشت با اشاره به اینکه هنوز تحقیقات در کشور مسئله‌محور و جامعه‌محور نیست، تاکید کرد که «نظام تحقیقاتی دانشگاهی کشور چه کرده است؟ در مورد کرونا یک مدل به من بدهید که پیش‌بینی‌ها درست بوده باشد. تحقیقات کاربردی در حوزه سلامت نداریم و تا زمانی که تحقیقات کشور مقاله‌محور باشد، راهگشای مشکلات نخواهند بود و هیچ وزیر بهداشتی نمی‌تواند برای آینده کشور از این تحقیقات بهره ببرد.»
این انتقادات تند و تیز وزیر اما با واکنش تندتر معاون وزیر بهداشت مواجه شد. دکتر ملک زاده با استعفا از سمت معاونت تحقیقات وزارت بهداشت در ضمن انتقادات شدید به عملکرد وزیر در مدیریت مبارزه با کرونا و همچنین انتقاد از برخی تاییدیه‌های این وزارت خانه درباره اثر گیاهان دارویی در مبارزه با کرونا در متن استعفای خود خطاب به وزیر نوشت:«عدم درک درست شما از تحقیق و پژوهش و اهمیت آن و نیز نادیده گرفتن تمام فعالیتهای علمی و پژوهشی محققان علوم پزشکی طی ۷ سال گذشته که در سخت‌ترین شرایط تحریم و امکانات بودجه‌ای، به بالاترین سطح تولیدات کمی و رشد کیفی و افزایش استناد به مقالات نسبت به گذشته رسیده است و رتبه نخست منطقه و کشورهای اسلامی را دارد، عدم تشکیل شورای معاونین طی ۶ ماه گذشته و عدم اختصاص وقت از سوی شما برای بحث در امور آموزشی، پژوهشی و دانشجویی.» ساعتی بعد از این استعفا علی نوبخت حقیقی (برادر محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه) که چهار روز قبل به عنوان «نایب‌رئیس و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا» شده بود نیز از سمت خود استعفا داد و در متن استعفای خود نوشت:«عدم اجرای پیشنهاد مشفقانه حقیر و دوست بلندپایه ما در جلسه مورخ ۱۶-۸-۹۹ و موافقت اولیه جنابعالی که میتوانست باعث وحدت شده واز جو موجود جلوگیری نماید. اینک بعد از سخنان آنجناب در اصفهان در کوبیدن علم و دانشمندان پزشکی جان بر کف ایران و پاسخ معاونت پژوهشی متاسفانه راهی برای همکاری بنده با جنابعالی و آن وزارتخانه باقی نگذاشته است.»
غلبه نگاه سیاسی
جدای از اینکه در این وضعیت مبارزه با کرونا جای این نوع انتقادات علنی از سوی مقامات وزارت بهداشت نبود و چه بهتر که اگر اختلافاتی وجود داشت آن را در جلسات درون سازمانی حل می‌کردند اما نکته مهمتری که این استعفا با خود به همراه داشت سیاسی شدن ماجرا بود. دوجناح اصلاح‌طلب و اصولگرا بار دیگر این موضوع کاملا غیرسیاسی را نیز با برخوردهای خود سیاسی کردند. اختلافات تخصصی همواره در جامعه علمی در هررشته‌ای وجود داشته است. بنابراین اینکه شاهد چنین بگو مگویی از دو مقام وزارت بهداشت بودیم در اصل ماجرا چندان عجیب نیست، به ویژه اینکه این وزارت خانه در ماه‌های اخیر تحت فشار روحی بسیاری بوده و با دغدغه‌های مختلفی دست و پنجه نرم می‌کند. در همین حال رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت به استعفای دکتر ملکزاده، معاون وزیر بهداشت واکنش نشان داد. جهانپور پس از استعفای معاون تحقیقات این وزارتخانه در توئیتی نوشت: «نوآوری، علم و فناوری، طب سنتی و مکمل، سلامت، مقابله مبتنی بر شواهد با کرونا جملگی میان دولبه مقراض افراط و تفریط، نفی و انکار، خصلت‌ها و منیت‌ها گرفتار است،اما بر سبیل اعتدال می‌مانیم و به یکسو کشانده نخواهیم شد،در طریقت ما کافریست رنجیدن!» انتظارات مردم و مقامات دولتی بالادست از وزارت بهداشت در این مدت بسیار بوده است و در این راه این وزارت خانه نیز گاه با برخی تصمیمات موجبات تعجب را فراهم کرده است. در چنین فضایی گویی اختلاف میان وزیر و معاونش فرصت را برای سیاسی‌ها یا به عبارت بهتر سیاست زده‌ها فراهم کرد تا نسبت به این موضوع واکنش نشان دهند. به عنوان نمونه وب سایت اصولگرای مشرق نیز در این باره تیتر زده است:« همدستی پزشک روحانی و برادر نوبخت برای خالی کردن دست نمکی». «فرار رو به جلوی آقای معاون با استعفای توئیتری» دیگر تیتری است که این رسانه به آن پرداخته است. خبرگزاری اصولگرای تسنیم نیز تیتر زده است:« آقای ملکزاده! امروز به‌جای استعفا باید پاسخگوی عملکرد پرابهام و پراشکال خود باشید!»
یکی از موضوعاتی که دیده شده اینکه برخی اصولگرایان موضوع اختلافات در وزارت بهداشت را تبدیل به دوگانه طب سنتی یا طب مدرن کرده‌اند و از این طریق عملکرد معاون وزیر را به چالش کشیده‌اند. زهره الهیان نماینده اصولگرای مجلس نیز پا به دعوای معاون و وزیر گذاشته و گفته است:«استعفای آقای دکتر ملکزاده همراه با انتقادات جدی ایشان به وزیر محترم بهداشت مطرح شد؛ در صورتی که یکی از معاونین که مجلس نسبت به عملکرد او انتقاد جدی داشته، خود جناب آقای دکتر ملکزاده است.» او در واکنش به مخالفت صریح ملکزاده با طب سنتی در متن استعفایش افزود: متاسفانه چندی پیش نیز مشاهده کردیم که نامه وی مبنی بر برچیده شدن علم طب سنتی که بسیار شتا‌‌ب‌‌زده نوشته شده بود، منتشر شد و تلاش شده بود امضای برخی انجمنهای علمی نیز با این نامه همراه شود!» الهیان گفت:«موضع ملکزاده نسبت به طب سنتی موضعی غیرعلمی است؛ با توجه به ظرفیت علمی کشور در زمینه طب سنتی و کاربرد داروهای گیاهی، اظهارات وی غیرعالمانه است و گواه این حرف بنده نیز این است که ما در تولید علم و ارائه مقالات علمی در مجلات معتبر علمی جهان در حوزه طب سنتی و گیاهان دارویی در رتبه پنجم کل دنیا قرار داریم.»مجتبی توانگر دیگر نماینده مجلس نیز در توئیتر خود نوشت:« مجتبی توانگر در حساب کاربری‌اش در توییتر نوشت: «بی‌کفایت‌ها که با جان مردم بازی کردند با استعفا نمی‌توانند از پاسخگویی فرار کنند. اگر همین اندک مراعات‌های مردم هم با دعواهای این آقایان به هم بریزد شاهد بدترین وضعیت خواهیم بود. اعتماد مردم به نظام سلامت مهم است. این جنگ داخلی دولت جان مردم را به خطر می‌اندازد. مردم مطمئن باشند فردا مجلس و کمیسیون بهداشت فوری وارد خواهند شد. در عین حال که کاملا بر موضوع مشرف هستند و بر کار دولت در حوزه کرونا نظارت دارند.
در جلسات غیرعلنی و کمیسیون موضوع را از وزیر به طور جد پیگیر خواهند بود.» از سوی دیگر اصلاح‌طلبان نیز با نگاه خود به این موضوع واکنش نشان دادند. عباس عبدی در کانال تلگرامی خود نوشت:«با توجه به اظهارات ناصواب اخیر وزیر بهداشت و سپس نامه صریح معاونت تحقیقات و فناوری این وزارتخانه و استعفای وی و یکی دیگر از مقامات این وزارتخانه و اتهامات مدیریتی سنگینی که در این نامه به وزیر وارد شده است و نیز نامه‌هایی که انجمنهای علمی پزشکی در نقد اظهارات و سیاست‌های آقای وزیر نوشته‌اند؛ قطعا تداوم این مدیریت در شرایط کرونایی به سود کشور و مردم نیست و باید مدیریت این وزارتخانه متحول گردد به نحوی که مورد حمایت افکار عمومی و جامعه پزشکی شود. چه بهتر که خودشان استعفا دهند.»
چرا ملکزاده از وزارت بهداشت رفتنی شد؟
اتفاقات اخیر در وزارت بهداشت بازتاب گسترده‌ای داشته و سوال مهم و اصلی این است که در وزارت بهداشت چه خبر است؟
سعید نمکی هفته گذشته در جلسه ستاد دانشگاهی کووید ۱۹ در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گلایه‌هایی به روند تحقیقات در زمینه ویروس کرونا مطرح کرد. گلایه‌هایی که خوشایند معاون تحقیقات وزارت بهداشت نبود و در نهایت منجر به استعفای رضا ملک زاده شد.
وزیر بهداشت در اصفهان به نقش تحقیقات در حوزه سلامت اشاره کرده بود و تخمین‌هایی که در زمینه کرونا انجام شده بود را نادرست دانست. تخمین‌ها و پژوهش‌هایی که باید عصای دست وزارت بهداشت برای مقابله با کووید ۱۹ می‌شد، اما داده‌های چندان موثری را به دست نداد.
اصل داستان چه بود؟
نمکی در اصفهان گفته بود: ۹۸ درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در مجلات می‌شود که به کار نمی‌آید، به شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دکتر ملک زاده در روزهای نخست شیوع کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین شد، اما یکی از آنها تاکنون جواب نداده است. کدام وزیری با چنین یافته‌های شکسته‌ای می‌تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟ اصلا نباید بر یافته‌هایی که بر حسب یک تخمین به وزیر داده می‌شود، کار و اعتماد کرد. این تخمین‌ها تاکنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ کدام صحیح نبود و برای هیچ اقدامی نیز کارایی نداشت.
نامه‌ای که وزیر بهداشت به آن اشاره کرده، مربوط به ۱۸ اسفند ۹۸ است. نمکی در این نامه خطاب به ملک زاده نوشته بود: با توجه به شیوع کووید ۱۹ در کشور، بررسی‌های جنبه‌های مختلف بیماری، می‌طلبد تا تیم‌های تحقیقاتی متعدد کلیه دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی به این امر مهم بپردازند و مواردی از قبیل میزان شیوع، توزیع سنی ابتلا، اثربخشی رژیم‌های دارویی، میزان مرگ و میر و رابطه آن با سن، جنس و نژاد، تاثیرگذاری نحوه مراقبت‌ها، ماهیت و رفتار ویروس و جهش‌های احتمالی، بررسی روند اپیدمیولوژیک و قدرت سرایت آن، ردیابی منابع اولیه آلودگی، نقاط و تاریخ شروع بیماری در کشور، تاثیر رفتار اجتماعی بر گسترش بیماری، تاثیر بیماری بر بهداشت روان جامعه یا شیوه‌های موثر پیشگیری، عوارض اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بیماری، مقایسه موارد کشورمان با دیگر کشورها و ده‌ها جنبه دیگر می‌تواند موضوعات مهم تحقیقاتی و حاصل آن علاوه بر جمع آوری مستندات این دوران پر اهمیت راهگشای همکاران‌مان در اصلاح رویه‌های اجرایی مبارزه و کنترل بیماری باشد.
وزیر بهداشت در این نامه حداقل به ۱۳ مورد تحقیق در زمینه کووید ۱۹ و آثار آن در کشور اشاره کرده و گلایه‌های او در اصفهان، آدرسی به همین نامه داشت.
حتی نمکی در این نامه به استفاده از ظرفیت تیم‌های تحقیقاتی هم اشاره کرده و نوشته است: استفاده از ظرفیت تیم‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کشور می‌تواند مهم‌ترین ابزار کمک به این تحقیق در عرصه ملی به کار آید.
واکنش معاون وزیر چه بود؟
دو شب گذشته پس از هفت سال فعالیت در سمت معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، رضا ملکزاده با انتشار نامه‌ای از سمت خود استعفا کرد اما اینکه در برهه حساس مواجهه با کرونا و در آستانه هفته پژوهش چگونه چنین اتفاقی رخ داد و اینگونه در وزارت بهداشت تضارب آرا دیده شد، موضوعی است که شاید ریشه در ماه‌های گذشته داشته باشد.
رضا ملکزاده که پیشتر و در دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی طی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ و پیش از علیرضا مرندی، در سمت وزیر بهداشت فعالیت داشت، در سال‌های گذشته و در دولت تدبیر و امید از مهر ماه سال ۱۳۹۲ با حکم سیدحسن هاشمی -وزیر بهداشت وقت- در سمت معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت مشغول به کار شد و بعدها در دولت دوازدهم نیز حتی زمانی که سعید نمکی جایگزین هاشمی شد، ملکزاده همچنان فعالیت در این سمت را ادامه داده و به عبارتی دیگر از سوی وزیر جدید نیز در سمت خود ابقا شد.
طی این سال‌ها و به ویژه در سال‌های اخیر شاید بتوان عمده فعالیتهای معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت را به امور تحقیقاتی در زمینه‌های مختلفی از دیابت و مرگ‌های زودرس و سکته‌های قلبی و سرطان گرفته تا مطالعه بر شیوه‌های جدیدی چون ژن‌درمانی متمرکز دانست. البته در این مدت طرح‌های ملی و کوهورتهای متعددی نیز دنبال شد و به عنوان مثال طرح حذف تدریجی هپاتیت C از جمله این موارد است.
رضا ملک زاده صبح جمعه در پاسخ به گلایه‌های وزیر بهداشت نامه‌ای منتشر کرده و در بخشی از این نامه درباره مطالعات انجام شده در زمینه کووید ۱۹ نوشت: اپیدمی کووید ۱۹ در تاریخ تمدن معاصر بشر به عنوان یک مشکل عظیم بهداشتی جهانی، بیسابقه بوده است. در چنین شرایطی، مطالعات اپیدمیولوژی انجام گرفته در ایران درباره کووید ۱۹ ضمن ارائه پیش بینی‌هایی که امروز واقعیت‌هایی از آنها را شاهد هستیم و هشدارهای لازم مبنی بر افزایش آمار مبتلایان و شمار مرگ و میرها درصورت ضعف در مدیریت اجتماعات و فقدان نظارت کافی و بدون تعارفات در اجرای مقررات مقابله با کرونا، ابتلای ۳۰ میلیون ایرانی به ویروس کرونا تاکنون که عمده این جمعیت بدون علامت و نیاز به بستری بوده‌اند را تخمین زده و همچنین هشدار داده بودند که حداقل ۳۰ میلیون ایر انی دیگر در صورت تداوم این روند، در معرض ابتلا هستند. مطالعات اپیدمیولوژی کووید ۱۹ در ایران، قاطعانه اعلام کرده‌اند که این اپیدمی در جهان، با واکسن خاموش خواهد شد و تا آن زمان تنها راه تمام کشورها، نظارت دقیق و بدون تعارفات بر اجرای پروتکل‌های بهداشتی است.
ملک زاده در بخش دیگری از این نامه نوشت: مطالعات اپیدمیولوژی درباره کووید ۱۹ عوامل خطر افزایش روزافزون شیوع کرونا، نقاط پرخطر ایران، افراد پرخطر و آستانه خطر هر یک از مناطق را به طور دائم رصد و منتشر کرده و به روشنی برای شما و اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا معرفی کرده است. باید دید دستگاه‌ها چه اندازه در برخورد با افراد خاطی در مسافرت‌ها، اجتماعات و نادیده گرفتن مقررات که بر شمار مبتلایان و مرگ و میرها افزوده است، موفق بوده‌اند.
هرچند اشاره ملک زاده در این زمینه تا حدی صحیح است، اما باید پرسید که آیا داده‌های این مطالعات به ستاد ملی مقابله با کرونا ارائه شده است؟ این در حالی است که معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت از ابتدای شیوع کرونا بارها در جلسه‌های این ستاد حضور داشته و میتوانست از برگزاری برخی مراسم با ارائه هشدارها جلوگیری کرده یا بر بستن جاده‌ها برای جلوگیری از مسافرت‌ها با توجه به مطالعات مورد ادعا، پافشاری کند.
نکته دیگر برخی توصیه‌های نه چندان صحیح مانند ایمنی گله‌ای یا استفاده از برخی داروها برای بیماران مبتلا به کرونا بود که با انتقادهای فراوانی همراه شده است. مسائل مختلفی که جای سوال دارد و با استعفای ملک زاده شاید پاسخ شفافی برای آنها ارائه نشود.
استارت انتقادات با «نیماد»
طی ماه‌های گذشته شدت حجم هجمه‌ها نسبت به ملکزاده بالا گرفت به طوری که به عنوان مثال در مقطعی موید علویان، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله (عج) انتقادهای جدی به معاون تحقیقات وزارت بهداشت داشت و این گلایه‌ها را رسانه‌ای کرده و در گفتوگو با ایسنا، اظهار کرد: متولیان پژوهش در کشور به مسائل اخلاقی در پژوهش توجه نمی‌کنند. برنامه‌هایی که در طی این سال‌ها در حوزه پژوهش کشور اجرایی شده، بار منفی داشته است. طی سال‌های گذشته بیشترین تعداد مقالات برگشتی از مجلات خارجی را داشته‌ایم؛ یعنی مقاله‌ای در نشریه‌ای منتشر می‌شود و بعد نشریه اعلام می‌کند که این مقاله قلابی است و مقاله retracمی‌شود. ایران بعد از چین بیشترین تعداد مقاله retrac شده را دارد و این خیلی بد است.
وی همچنین گفته بود: متولیان وزارت بهداشت و معاونان آنها دارند کار اجرایی انجام می‌دهند و یا هر هفته چند مقاله می‌نویسند؟ اگر دنبال مقاله نوشتن هستند که خب بروند مقاله بنویسند و کار اجرایی را به دست افرادی که می‌توانند، بسپارند. تخصیص بودجه‌های پژوهشی وزارت بهداشت شفاف نیست. مسوولان اعلام کنند در ۶ سال گذشته به چه کسی طرح داده‌اند و بودجه طرح‌ها چه قدر بوده است؟ در سامانه «نیماد» بودجه‌های طرح‌های ۶ سال گذشته مشخص نیست. حق داریم که بفهمیم بودجه‌های پژوهشی ۶ سال گذشته در چه طرح‌های پژوهشی و توسط کدام محققان هزینه شده است.
البته پس از طرح این موضوعات، از سوی روابط عمومی معاونت تحقیقات نیز توضیحاتی دراینباره منتشر شد اما همچنان در بسیاری از موارد هنگامی که اخبار مرتبط با تحقیقات سلامت بر روی خروجی ایسنا قرار می‌گرفت مخاطبان متعددی نسبت به بحث چاپ مقالات متعدد از سوی برخی مسئولان گلایه داشتند؛ موضوعی که حتی در صحبت‌های معاون پژوهشی وزیر علوم در ایسنا هم مورد تائید قرار گرفت و غلامحسین رحیمی بدون نام بردن از فردی خاص به انتقاد از رویه‌ای پرداخت که منجر به تولید مقالات متعدد به نام یک نفر می‌شود.
وی از این مبحث با عنوان پخته‌خواری پژوهشی یاد کرده و اظهار کرد: پخته‌خواری یعنی؛ دیگران کار کنند و اسم یک شخص در آن بیاید. مثلا اسم رئیس یک پژوهشکده و موسسه بدون هیچ نقشی در پژوهش و فقط به خاطر سمت او، در مقالات درج می‌شود! افرادی در مسئولیت‌های اجرایی وجود داشتند که سالانه ۲۰ تا ۳۰ مقاله چاپ کرده‌اند. قطعا یک جای کار ایراد دارد. البته ممکن است افراد فاضلی باشند ولی هرچقدر فضل داشته باشند امکان ندارد بتوانند چنین کاری انجام دهند. البته ممکن است در یک سال هفت یا هشت مقاله منتشر شود و سال بعد سه مقاله این روند طبیعی است.
وقتی صدای احمدی‌نژاد هم درآمد!!
اما انتقادات مطرح شده نسبت به ملکزاده و عملکرد او تنها به افرادی که در حیطه سلامت فعالیت داشتند خلاصه نمی‌شود. در دوران شیوع کرونا و در فروردین ماه سال جاری، از سوی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اعلام شد ایران با ۱۲ تیم پژوهشی در کنار کشورهایی چون آفریقای جنوبی، آرژانتین و کشورهای اروپایی فرانسه، اسپانیا، آلمان، هلند، بلژیک، لوکزامبورگ و انگلستان به کارآزمایی بالینی بزرگ سازمان بهداشت جهانی بر روی چهار دارو شامل: ترکیب دارویی برای درمان HIV، داروی مالاریا و داروی ضد ویروس ابولا و داروی ترکیبی از Ritonavir/ lopinavir و اینترفرون‌بتا برای درمان کرونا پیوسته است.
چندی بعد نیز از سوی ملکزاده اخباری مبنی بر موفقیت ایران منتشر شده و عنوان شد در مطالعه همبستگی «کارآزمایی بالینی برای درمان کووید ۱۹» سازمان بهداشت جهانی که با همکاری ۳۰ کشور از شش منطقه جهان در حال انجام است، ایران موفق به بیشترین مشارکت بیماران شده است؛ موضوعی که اگرچه در ظاهر میتوانست خبری مثبت تلقی شود اما در نهایت با انتقادات متعدد همراه شد و حتی رئیس جمهور سابق کشور با انتشار یک فایل مصاحبه ویدئویی که در فضای مجازی منتشر شد درباره این مساله به انتقاد پرداخته و اظهار کرد: متاسفانه مقاماتی بودند که در یک پروژه تحقیقاتی بهداشت جهانی یکسری داروها را که آنها می‌خواستند آزمایش کنند، آنطور که من اطلاعات گرفتم در کل دنیا ۱۱هزار نمونه را کشورها حاضر شده بودند روی مردمشان آزمایش کنند که از این میان ۳۵۰۰ مورد در ایران آزمایش شد و من شنیدم فردی که مسئول بوده بابت این موضوع قرارداد بسته و پول گرفته است! چیزی که آنها خودشان می‌گویند هیچ تاثیری نداشته و می‌خواهند تازه آزمایش کنند. شما به ایران میاورید و بعد به عنوان یک کار تحقیقاتی قرارداد می‌بندید، اطلاعات مردم ما را می‌گیرید و به آنها می‌دهید، یک دارویی را تجویز میکنید و بعد بابت آن پول هم می‌گیرید؟
البته چندی پس از این انتقادات، از سوی ملکزاده در برخی رسانه‌ها به شبهه‌های مرتبط با این داستان پاسخ داده شد و اینگونه اعلام شد که مطالعه سازمان بهداشت جهانی برای درمان کووید ۱۹ در حال کارآزمایی بالینی بر روی داروهایی است که مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و همچنین سازمان غذا و داروی ایران بوده و همگی در فهرست فارماکوپه قرار داشته و پیش از پیدایش کرونا و تا همین حالا، برای درمان بیماری‌های عفونی و برخی دیگر از بیماری‌ها، توسط بیماران در تمام قاره‌ها اعم از اروپا و آمریکا در حال مصرف هستند و هیچ یک داروی جدید و ناشناخته‌ای نیستند.
ایسنا اما در این باره می نویسد: در این میان اگرچه می‌توان این سوال را طرح کرد که اگر در معاونت تحقیقات و به ویژه در برهه حساس شیوع کرونا تا این اندازه جای نقد وجود داشته چرا وزیر بهداشت تا نزدیک شدن به زمان سالگرد ورود کرونا به کشور این اشکالات را تحمل کرده و دندان روی جگر گذاشته است؟ بر این اساس به نظر می‌رسد این اختلاف نظرها از مدتها قبل وجود داشته و حال تنها به صورت رسانه‌ای در آمده است.
حال در وضعیت بحران کرونا و دقیقا در روزهایی که این بیماری بیشترین قربانی را از مردم کشور می‌گیرد و همزمان با شروع تعطیلات دو هفته‌ای اجباری، اگرچه شاید زمان چندانی برای مناقشه وجود نداشته باشد و ضرورت ایجاب کند امور هرچه سریعتر و با قدرت حداکثری پیش روند اما درنهایت اینگونه انتقاد یک وزیر از زیر مجموعه خود هم اتفاقی کم سابقه است که اگر آن را از منظر شفافیت در نظر بگیریم می‌تواند بار مثبتی به همراه داشته باشد و اقدامی جسورانه تلقی شود، زیرا به هر صورت وقتی فردی خود، از زیر مجموعه تحت نظارتش به اینگونه انتقاد می‌کند، پذیرفته است که جایی از کار دچار مشکل بوده و پذیرش خطا و نقص در عملکرد در نوع خود اقدام پسندیده‌ای به شمار می‌رود و بعد از به خرج دادن این شهامت، انتظار می‌رود با انتخاب سریعتر فردی جدید برای تصدی این سمت و نظارت بیشتر و تعیین دقیق شرح وظایف و انتظارات معاون بعدی در روزهای حساس شیوع کرونا به نوعی جبران مافات شود.
