هشدارهایی که 5 سال پیش داده شد اما هرگز شنیده نشد!

کبنا ؛در 12 مهرماه 94 علیرضا زاکانی، رئیس ‌کمیسیون ویژه بررسی برجام در مجلس، گزارش نهایی این کمیسیون را پس از حدود ۴۰ روز تحقیق و ارزیابی توافق هسته‌ای ایران و 1+5 به عنوان سند کارشناسی قوه مقننه به صحن علنی مجلس فرستاد.
این گزارش شامل مقدمه 8 بندی، بررسی جنبه‌های حقوقی برجام در 13 بند، بررسی جنبه علمی و فنی و تحقیقاتی برجام در 11 بند، بررسی جنبه‌های دفاعی و امنیتی برجام در 6 بند ، بررسی مسئله اقتصادی به ویژه تحریم‌ها در 9 بند و بررسی جنبه‌های سیاسی و عمومی برجام در 8 بند بود.
در گزارش کمیسیون ویژه بررسی برجام که حاصل ساعت‌ها و روزها مشورت با صاحبنظران و کارشناسان ارشد بود، هشدارهای بسیار مهمی خطاب به دولت و نمایندگان وقت مجلس اعلام شد. اما متاسفانه مجلس نهم در گام بعد در اقدامی عجیب و تأمل برانگیز تنها در 20 دقیقه برجام را تصویب کرد.
دولت آقای روحانی نیز بدون توجه به مفاد بسیار مهم در این گزارش و در ادامه بدون توجه به 28 شرط ابلاغی، برجام را اجرا کرد. این اقدام دولت خسارت‌های فراوانی به کشور تحمیل کرد و در مقابل، هیچ دستاوردی عاید ایران نشد.
40 روز کارِ کارشناسی
در بخشی از گزارش کمیسیون ویژه بررسی برجام آمده است:«کمیسیون ویژه بررسی برجام...طی بیش از 40 روز با برگزاری جلسات متعدد با تیمهای مذاکره‌کننده هسته‌ای، مقامهای مسئول عالی‌رتبه کشوری و لشگری، استادان دانشگاه و کارشناسان مختلف، به بررسی متن نهائی‌شده مذاکرات تحت عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) میان ایران و گروه 1+5 و قطعنامه 2231 پرداخت. این کمیسیون توفیق یافت 170 ساعت جلسه کاری داشته باشد که 56 ساعت آن با مسئولان تیم مذاکره‌کننده وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی، تأییدکنندگان و نقادان مرتبط و متخصصین و اندیشمندان کشور و 50 ساعت نشست اعضای کمیسیون و 9 ساعت جلسات هیئت‌رئیسه بود؛ 15 جلسه کمیته‌های تخصصی خود را به میزان 32 ساعت با وقت گذاری مناسب برای جلسات متعدد با کارشناسان و متخصصین امر و بررسی اسناد و نتایج آنها تشکیل دهد».

در ادامه تاکید شده است:
« 23 ساعت بازدید میدانی از سایت‌های غنی‌سازی شهید علی‌محمدی در فردو و شهید احمدی روشن در نطنز و راکتور تحقیقاتی و کارخانه تولید آب سنگین اراک داشته باشد و جلسات کارشناسی با عزیزان فعال و مسئولان آنها در کنار بررسی کارهای انجام‌شده توسط سایر مجموعه‌های مسئول و تخصصی در کشور برگزار نماید و با دقت در گزارش‌های ایشان نتایج ذیل را صرفاً بر مبنای مصالح انقلاب و منافع ملی تقدیم کند».
40 سؤالی که ظریف  پاسخ نداد!
 در بخش دیگری از این گزارش آمده است:«کمیسیون سعی نمود با دقت در سیاست‌های کلی و خطوط قرمز نظام اسلامی پیرامون مذاکرات و نتایج اولیه صورت‌گرفته و با مرور الزامات مرتبط قانونی در این خصوص بررسی خویش را انجام دهد و... به همین منظور ضمن درخواست اسناد مذاکرات، 40 سؤال درباره ابهامات برای وزارت امورخارجه و 20 سؤال برای سازمان انرژی اتمی ارسال شد. لازم است از ارسال پاسخ به سؤالات خواسته‌شده توسط سازمان انرژی اتمی تشکر نموده و اعلام می‌دارد که تا لحظه تنظیم این گزارش اسناد و پاسخ به سؤالات درخواستی از وزارت امور خارجه ـ علی‌رغم مکاتبات مکرر ـ به کمیسیون واصل نشده است».
تعهدات آشکار در مقابل تعهدات مبهم!
کمیسیون ویژه بررسی برجام در قسمتی از این گزارش تاکید کرده است: «در متن برجام و ضمیمه‌های آن تعهداتی برای طرفین ذکر گردیده به نحوی‌که تعهدات طرف ایرانی روشن و صریح بوده،‌ اقدامات اجرائی آن نیز توسط آژانس بین‌المللی انرژی راستی‌آزمایی می‌گردد اما تعهدات سایر طرف‌ها با توجه به احکام پیچیده مندرج در آن دچار آسیب‌های جدی است».
در این گزارش تصریح شده است: «کمیسیون در مجموع به این جمع‌بندی رسیده است که نظر دولت محترم درباره غیر قابل اصلاح و تفسیر بودن متن برجام و ضرورت پذیرش یا رد آن در قالب فرمول همه یا هیچ، برای مجلس لازم‌الاتباع نیست و روش‌هایی برای مشروط‌سازی و ارائه تفسیر مختار از آن وجود دارد».
تبدیل شدن ایران به عضو استثناء در NPT
در بخش دیگری از گزارش آمده است: «کمیسیون این موضوع را که برجام به مدت 15 سال ـ و در برخی موارد بدون هرگونه سقف زمانی ـ جایگزین NPT برای ایران شده و عملاً ایران را از این معاهده استثناء کرده است، به عنوان یک نقطه ضعف جدی برای این توافق در نظر می‌گیرد. این سند در بازه زمانی بسیار طولانی برخی از مهم‌ترین حقوق ملت ایران را محدود کرده و تکالیفی بیش از دیگر اعضای معاهده عدم‌اشاعه برای آن در نظر می‌گیرد. از نظر کمیسیون ـ چنانکه در پیشنهادات این گزارش به صحن مجلس نیز ذکر خواهد شد ـ هیچ چیز در این توافق نمی‌تواند به گونه‌ای تفسیر شود که محروم‌کننده ایران از حقوقش طبق معاهده NPT باشد. همچنین تکالیف اضافی معین‌شده در این توافق برای ایران صرفاً تا زمانی معتبر خواهد بود که ایران ضمانت‌هایی کافی در اختیار داشته باشد که این تکالیف منجر به سوءاستفاده کشورهای اروپایی و آمریکا نشده است».

اقدامی فراتر از اختیارات دولت و تیم مذاکره‌کننده
کمیسیون ویژه بررسی برجام در این گزارش تاکید کرد:«در حالی که قانون مصوب مجلس شورای اسلامی در سال 1384 اجرای همه اقدامات داوطلبانه از جمله پروتکل الحاقی توسط دولت را ممنوع می‌کند و بند دوم قانون «الزام دولت به حفظ دستاوردها و حقوق هسته‌ای ملت ایران» مصوب تیرماه 1394 نیز منحصراً نظارت‌های ذیل پادمان (NPT) را مجاز دانسته و هرگونه نظارتی فراتر از آن را ممنوع دانسته است، دولت در برجام متعهد شده است که پروتکل را از روز اجرای توافق به نحو داوطلبانه اجراء نماید. کمیسیون این تعهد را که فراتر از اختیارات دولت و تیم مذاکره‌کننده دانسته، گام نهادن در خارج از حدود مجاز قانونی و به عنوان یک جنبه منفی در توافق در نظر گرفته و اعلام می‌دارد تا زمان عدم صدور مجوز جدیدی از سوی مجلس یا لغو قوانین فوق‌الذکر امکان اجرای این بخش از برجام منتفی است».
مکانیسم‌های داوری بر ضد ایران
در بخش دیگری از گزارش آمده است:«مکانیسم‌های داوری مندرج در قطعنامه 2231 و بندهای 36 و 37 برجام به‌طور کاملاً واضح و عامدانه بر ضد ایران تنظیم شده و این مکانیسم‌ها عملاً برای ایران غیرقابل مراجعه است. جمع‌بندی کمیسیون این است که ایران در هیچ مراجعه‌ای به این مکانیسم‌ها برنده نخواهد بود و بنابراین عملاً نمی‌تواند به هیچ نقض کلی یا جزئی از سوی 1+5 به نحوی واکنش نشان بدهد که منجر به بر هم خوردن توافق نشود».
خروج بدون هزینه از برجام
در این گزارش تصریح شده است:«توافق برجام هیچ‌گونه ضمانت اجرائی حقوقی و قانونی به جز قطعنامه غیرالزام‌آور 2231 شورای امنیت ندارد و هر یک از اطراف توافق در هر زمان که اراده کند می‌تواند اجرای آن را متوقف ساخته و تحریم‌ها علیه ایران را بازگرداند. لذا با توجه به اقدامات اساسی ایران در تغییر و تحدید صنعت و برنامه هسته‌ای، این معادله از نظر بازگشت‌پذیری و حقوقی برای ایران مخاطره‌آمیز ارزیابی می‌شود».
فقدان وجود ناظر بر اجرای تعهدات آمریکا و اروپا
کمیسیون ویژه بررسی برجام در این گزارش آورده است:«کمیسیون دریافته است که علاوه‌بر ضعف در تعهدات طرف مقابل، خارج از اراده آمریکا و سایر طرف‌ها هیچ مرجعی در برجام برای راستی‌آزمایی انجام تعهدات طرف‌های مذاکره در نظر گرفته نشده است ولی برای انجام انواع تعهدات ایران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که پیشینه بسیار نامطلوبی در امانت‌داری و انجام وظیفه فنی و قانونی خود داشته به‌عنوان مرجع راستی‌آزمایی تعیین شده است و همین مقدار از تعهدات کشورهای آمریکا و اروپا در تعلیق و لغو تحریم‌های ظالمانه ایشان و یا انجام دیگر وظایف‌شان منوط به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده است».
تعلیق حداقل 10 ساله صنعت هسته‌ای
در بخش دیگری از گزارش تصریح شده است:«استماع مجموعه نظرات و مطالعه مجموعه اسنادی که در اختیار کمیسیون قرار گرفته، کمیسیون را به این نتیجه رسانده است که برجام برنامه هسته‌ای ایران را بدون دورنمای روشن در آینده، در یک تعلیق حداقل ده‌ساله و از یک منظر بلندمدت فرو می‌برد».
همچنین در این گزارش آمده است: «کمیسیون این‌گونه جمع‌بندی می‌کند که در برجام در مجموع و تقریباً در همه موارد مرتبط با بخش فنی برنامه هسته‌ای ایران ـ به جز غنی‌سازی در 5060 دستگاه ماشین نسل اول ـ آنچه عملاً رخ خواهد داد نوعی کاهش ظرفیت موجود، ایجاد محدودیت مشخص در همه ابعاد از جمله تحقیق و توسعه و کند شدن رشد در مسیر تحقق برنامه صنعتی غنی‌سازی ایران و بالطبع منجر به از بین رفتن زنجیره تأمین و سازندگان قطعات در کشور حداقل برای ده سال خواهد بود».
اختیارات فراوان آژانس
کمیسیون ویژه بررسی برجام در این گزارش تاکید کرده است:«ارزیابی کمیسیون آن است که قطعنامه 2231 ـ در صورت اجرا ـ اختیارات فراوانی برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نظر گرفته و از ایران خواسته است به ابهام از سوی آژانس بی‌قید و شرط پاسخ داده و همه مطالبات آن را برآورده سازد. این امر حتی از اختیارات مندرج در برجام نیز فراتر رفته است. استنباط کمیسیون آن است که این قطعنامه می‌تواند مبنای درخواست‌های زیاده‌خواهانه‌ای از سوی آژانس برای امروز و آینده کشور قرار گیرد».
تمدید 5 ساله تحریم‌های تسلیحاتی
در بخش دیگری از این گزارش آمده است:«دریافت کمیسیون از حفظ بخشی از تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد مرتبط با مسئله هسته‌ای در قطعنامه 2231، آن است که تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی علیه ایران ولو با شدت و محدودیت زمانی کمتر نسبت به قطعنامه‌های گذشته ـ که هیچیک از آنها مورد قبول ایران نبوده‌اند ـ همچنان باقیمانده است».

 
در این گزارش تصریح شده است:«کمیسیون معتقد است ایجاد محدودیت 5 ساله برای واردات و صادرات سلاح ایران و مسئولیت بزرگ ما در قبال جبهه مقاومت و ایستادگی در برابر تروریسم دولتی و شبکه‌های سامان‌یافته از سوی آمریکا و هم‌پیمانان منطقه‌ای او سبب خواهد شد که در صورت قبول لوازم این محدودیت، شاهد رشد تروریسم در غرب آسیا و شمال آفریقا و تضعیف جبهه مقاومت در این منطقه باشیم؛ لذا کمیسیون بر عدم اجرای این بند از قطعنامه براساس بیانیه وزارت امور خارجه تأکید می‌نماید».
دلسوزی مخلصانه نماینده مجلس
پس از تصویب 20 دقیقه‌ای برجام در مجلس دهم در ۲۱ مهر 94، علی اصغر زارعی نماینده وقت مردم تهران، درحالی که نسبت به روند تصویب جزئیات طرح برجام انتقاد داشت شروع به‌اشک ریختن کرد و جمعی از نمایندگان اطراف وی حضور یافتند. اما ماجرا به همین جا ختم نشد و زارعی که اوضاع مساعدی نداشت به اورژانس مستقر در مجلس منتقل شد تا تحت نظارت پزشکان قرار بگیرد.
آن روزها برخی نمایندگان اصلاح‌طلب در مجلس در کنار رسانه‌های زنجیره‌ای حامی دولت،‌گریه این رزمنده و جانباز جنگ و دلسوزی مخلصانه او را برای منافع ملی، با برچسب «دلواپس» به سخره گرفتند و فریادهای از سر درد او و معدود همفکرانش را در جلسه آن روز، به حساب آخرین تلاش‌های «دلواپسان» برای برهم زدن «توافق قرن»، «فتح‌الفتوح»، «آفتاب تابان»، «پیروزی بزرگ‌تر از فتح خرمشهر»، «نماد تسلیم قدرت‌های بزرگ در مقابل ایران» و... گذاشتند!
زارعی در آن مقطع گفت: «چطور طرحی با این اهمیت در کمتر از 20 دقیقه به تصویب رسید، اما مجلس برای طرح‌های کم‌اهمیت‌تر شاید روزها وقت می‌گذارد».
امروز، تقریبا 5 سال بعد از آن‌اشک‌ها و فریادها، همه آن نگرانی‌ها و تشویش‌هایی که این رزمنده قدیمی و نماینده آن روز را به‌گریه واداشت و هشدارهایی که کمیسیون ویژه برجام در گزارش خود مطرح کرده بود، تعبیر شده است و به واسطه برخی بی‌تدبیری‌ها در انعقاد آن توافق، شاهد لگدمال شدن برجام توسط آمریکا(هم دولت اوباما و هم دولت ترامپ) و تروئیکای اروپایی هستیم. امری که اطمینان داریم چهره متعهد و دلسوزی چون زارعی و دیگر نمایندگان مخالف برجام هرگز راضی به تحقق آن نبود و از قضا، فریادها و ‌اشک‌های آقای زارعی هم برای جلوگیری از به عینیت درآمدن آن نگرانی‌ها بود.
وزارت نفت و پست سفیری پاداش وکیل‌الدوله‌ها
برخی نمایندگان مجلس نهم و دهم، با بزک برجام و تطهیر قصور و تقصیرهای دولت در امضا و اجرای برجام، در ایجاد وضع فعلی شریک هستند.
دلار 30 هزارتومانی و سکه 13 میلیون تومانی و پراید حدود 130 میلیونی تنها بخشی از ثمرات برجام و به عبارتی، سیب و گلابی‌های برجام است.
نکته قابل تأمل اینجاست که آن دسته از نمایندگانی که به‌جای وکالت مردم، جامه وکیل‌الدولگی بر تن کردند، در سال‌های بعد پاداش این خدمت را گرفتند؛ یکی سفیر ایران در یکی از کشورهای مطرح خارجی شد، چندین نماینده دیگر نیز یا توسط زنگنه در وزارت نفت پست‌های ارشد مدیریتی گرفتند و یا از سوی ظریف، حکم سفیری گرفتند.
بی‌توجهی دولت به هشدارها
در گزارش کمیسیون ویژه برجام که حاصل 40 روز کارِ کارشناسی بود، تقریبا تمامی ابهامات توافق هسته‌ای مطرح شده بود؛ تعهدات آشکار ایران در مقابل تعهدات مبهم طرف مقابل، تبدیل شدن ایران به عضو استثناء در NPT، مکانیسم‌های داوری بر ضد ایران، وجود بستر لازم برای خروج بدون هزینه طرف مقابل از برجام، فقدان وجود ناظر بر اجرای تعهدات آمریکا و اروپا، تعلیق حداقل 10 ساله صنعت هسته‌ای ایران و تمدید 5 ساله تحریم‌های تسلیحاتی ایران از جمله موارد مذکور است.
 اما متاسفانه نمایندگان در روز رای‌گیری برای برجام به این گزارش بسیار مهم توجه نکردند و در نهایت برجام در 20 دقیقه تصویب شد!
در ادامه، دولت نیز به هیچ عنوان به این گزارش بسیار مهم و هشدارهای مندرج در آن توجه نکرد و نتیجه آن شد که خسارت محض برجام، مردم و کشور را با مشکلات عدیده مواجه کرد.
اگر دولت مشورت‌پذیر بود و منتقدان را به جهنم حواله نمی‌داد و به آن هشدارهای کارشناسی و دقیق و دلسوزانه توجه کرده بود، در شرایط فعلی با چنین وضعیتی مواجه نبودیم.