خلبان سکته کرده بود!

کبنا ؛گروه اجتماعی: هر زمانی که حادثه تلخی برای عده زیادی از جمعیت کشور رخ می‌دهد مسئولان و مسببان اصلی حادثه شروع به فرافکنی کرده و تقصیرها را به گردن دیگری می‌اندازند. با اینکه اخیرا برخی مسئولان با الگوبرداری از مدیران بلندمرتبه کشورهای دیگر به خصوص کشورهای پیشرفته‌ای چون ژاپن شروع به عذرخواهی از ملت برای وقوع حوادث ناگهانی و مصیبت‌بار می‌کنند اما باز هم دریغ از یک استعفای واقعی! کماکان مدیران به هر قیمتی بر صندلی خود تکیه زده‌اند یا از یک سمت به سمتی دیگر منتقل می‌شوند. 

خلبان مقصر نیست
۸ صبح یکشنبه بیست و نهم بهمن ماه ۹۶ پرواز شماره ۳۷۰۴ هواپیمای آسمان با ۶۰ مسافر و ۶ خدمه پروازی تهران را به مقصد یاسوج ترک کرد اما نزدیک سمیرم اصفهان سقوط کرد. این هواپیما که پس از ۵۵ دقیقه از صفحه رادار مرکز کنترل خارج شده بود، در منطقه کوهستانی دنا سقوط کرد و لاشه آن ۴۸ ساعت پس از سقوط آن پیدا شد. جست‌و‌جو برای پیدا کردن اجساد سرنشینان این هواپیما به علت سرما و برف شدید در ارتفاعات کوه دنا به سختی ادامه داشت. پس از این حادثه بحث‌ها بر سر مقصر اصلی این حادثه شروع شد. عده‌ای تقصیرها را به گردن خلبان آن می‌انداختند و برخی دیگر انگشت اتهام را به سوی شرکت هواپیمایی آسمان نشانه می‌گرفتند. چنانچه سازمان هواپیمایی کشوری در گزارشی که از سوی دفتر بررسی سوانح اطلاعات اولیه از بازخوانی جعبه سیاه هواپیمای سانحه‌دیده آسمان در مسیر تهران - یاسوج به بی‌توجهی هواپیمایی آسمان درباره عمل قلب بازی که خلبان این پرواز پیشتر انجام داده بود و ایرادات دیگری که به این شرکت هواپیمایی وارد است، اشاره کرده و تلویحا هواپیمایی آسمان را مقصر اصلی بروز این سانحه هوایی اعلام کرده بود. عده‌ای از نمایندگان مجلس چون محمد دامادی نماینده ساری در مجلس شورای اسلامی گفته بودند:«تعدادی از خلبانان اعلام کرده‌اند که این شرکت با دریافت چک از خلبانان، آنها را مجبور به پرواز می‌کند.» و اینچنین مقصر را شرکت هواپیمایی آسمان می‌دانستند. 
اما با گذشت چندماه از این حادثه، هنوز دعواها بر سر مقصر اصلی سقوط هواپیمای ATR۷۲ آسمان تمام نشده است. به طوری‌که پنجشنبه گذشته قاضی شهریاری، سرپرست دادسرای امور جنایی تهران در خصوص حادثه سقوط هواپیمای پرواز تهران- یاسوج نوشت: «دلایل و چرایی این حادثه مشخص و هویداست. وقتی که دو ماه قبل از حادثه سقوط دردناک هواپیمای ATR آسمان(به تاریخ مکاتبه دقت شود) واضح و صریح و کتبا به رئیس فعلی سازمان نظارتی سازمان هواپیمایی کشوری کتبا اعلام شد که «در مجموعه شما چه می‌گذرد، با جان مردم بازی نکنید» اما توجه نمی‌کند. حالا بگویید خلبان مقصر است! 
اما دلایل سقوط هواپیمای یاسوج:
۱- علت سقوط، یخ زدگی بال هواپیماست. هواپیما مجهز به سیستم AD (جلوگیری از یخ زدگی بال) نبوده است.
۲- مجوز بهره‌برداری از هواپیما C of A غیر قانونی صادر شده است.
۳- شرکت بهره‌بردار در به‌کار گیری گروه کروی پرواز قصور کرده است.
۴- سیستمELT هواپیما نقص داشته و عمل نکرده است.(دلیل فرعی)
۵- هواپیمای ATR مناسب شرایط اقلیمی ایران نیست و محدودیت‌های زیادی از جمله دما و ارتفاع(high&hot) داراست.
۶- قصور شرکت فرودگاه‌ها هم مطرح است.
۷-ربطی هم به تحریم‌ها ندارد.
۸- تقصیر خلبان نیست.» 
به این ترتیب سرپرست دادسرای امور جنایی تهران دلیل حادثه را خلبان ندانسته و چرایی آن را قصور سازمان هواپیمایی و ایرلاین مربوطه دانسته است.

اختلاف بر سر عامل سانحه
پس از گذشت یک روز از این سخنان، حسین رضایی فر، مدیرکل دفتر بررسی سوانح هوایی سازمان هواپیمایی کشوری نیز اظهار کرد: «گزارش دفتر بررسی سوانح هوایی کشور فرانسه، نظر کمیته بررسی سانحه تهران- یاسوج مبنی بر اینکه خطای خلبان علت اصلی این سانحه بوده را تایید می‌کند.» مدیرکل دفتر بررسی سوانح هوایی سازمان هواپیمایی کشوری در حالی علت اصلی سانحه هواپیمایی تهران-یاسوج را خطای خلبان اعلام می‌کند که بهرام پارسایی سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس پیش از این گفته بود «کارشناسان این کمیسیون، یخ زدگی را علت اصلی سقوط هواپیمای اِی.تی.آر (ATR) می‌دانند».
وی اضافه کرد: «شرکت اِی.تی.آر پیش از این امر، از شرکت‌های خریدار از جمله آسمان درخواست کرده بود تا نقص موجود را با نصب سیستم‌های یخ‌زدا برطرف کنند اما این مهم انجام نشده بود». مدیرکل دفتر بررسی سوانح هوایی سازمان هواپیمایی کشوری در این ارتباط می‌گوید: «سازمان هواپیمایی کشوری و کمیسیون اصل ۹۰ در مورد بسیاری از موارد با هم توافق دارند؛ اما در مورد لحظه آخر سانحه، این کمیسیون معتقد است که بال هواپیما دچار یخ زدگی شده و راندمان خود را از دست داده و به همین علت به کوه برخورد کرده است.» وی ادامه داد: «به زعم سازمان هواپیمایی کشوری، درست است هواپیما در مسیر پرواز یخ زدگی را تحمل کرده است، اما پرواز در ارتفاع غیر مجاز باعث شده تا جریانات پر قدرت کوهستان باعث برخورد هواپیما با کوه شده و باعث شده هواپیما نتواند مسیر خود را ادامه دهد.» رضایی فر اظهار داشت: «به عقیده سازمان هواپیمایی کشوری، یخ‌زدگی به تنهایی نمی‌تواند علت سانحه باشد، اما ورود به محیط یخ‌زدگی و آب و هوای بد یکی از علل سانحه است. در این مورد اطلاعات لازم به خلبان داده شده بوده و خلبان نباید وارد مرحله تقرب می‌شد.» مدیرکل دفتر بررسی سوانح هوایی سازمان هواپیمایی کشوری در توضیح اختلاف این کمیته با کمیسیون اصل ۹۰ گفت: «ما با این کمیسیون موافقیم که هواپیما در مسیر یخ زدگی بوده است، چراکه خلبان ۲ دقیقه و ۲۰ثانیه از سیستم یخ زدا استفاده کرده است.» رضایی‌فر ادامه داد: «اما خود خلبان بعد از آنکه به زیر ابر رسیده و فضای غیر یخ زدگی را تجربه کرده، سیستم یخ زدای هواپیما را خاموش کرده است. کمیسیون اصل ۹۰ معتقد است که پس از این اقدام، یخ زدگی کماکان ادامه داشته به همین دلیل به کوه برخورد کرده است و ما بر سر این موضوع با این کمیسیون اختلاف داریم.» مدیرکل دفتر بررسی سوانح هوایی سازمان هواپیمایی کشوری درباره انتشار گزارش نهایی این سانحه نیز گفت: «گزارش نهایی به فارسی منتشر شده و به تمام مراجع رسمی از جمله مجلس و قوه قضائیه ارسال شده است. این گزارش مراحل قضایی را نیز گذرانده و افرادی که باید احضار می‌شدند، فراخوانده شده‌اند.» 

وجود نکات انحرافی در گزارش‌ها
هوشنگ شهبازی، خلبان خطوط هوایی کشور به آفتاب یزد گفت: «یک هفته پس از سقوط سانحه نتایجی که این افراد اکنون گرفته‌اند را ذکر کرده و نوشتم که خلبان مقصر نیست. مقصر ساختار‌ها، زیرساخت و مدیریت است. یعنی همین که پس از چندین ماه، معطل نگه داشتن مردم و صرف هزینه‌های زیاد این نظرات را داده‌اند. تنها مرجع رسیدگی به سوانح هوایی، امور سوانح سازمان هواپیمایی کشوری است. اما متاسفانه این بخش مستقل نبوده و رئیس آن را ریاست سازمان هواپیمایی کشوری انتخاب می‌کند. بنابراین در اینجا مقداری شبهه وارد بوده و چالشی می‌شود که حتما امور سوانح منافع هواپیمایی کشوری را در نظر بگیرد. اشکال‌ هم از همین جا شروع می‌شود.» او افزود: «با اینکه یافته‌های مجلس شورای اسلامی و سازمان هواپیمایی کشوری را تایید می‌کنم اما زیاد به آن معتقد نیستم. زیرا نکات انحرافی در این گزارش وجود دارد. هیچ‌گاه در این گزارش‌ها اشاره نشده که چرا در۳۳ ثانیه آخر این پرواز، خلبان و کمک خلبان هیچ عکس‌العملی نداشته‌اند! حدس می‌زنم خلبان سکته کرده باشد. یخ زدگی را منتفی نمی‌دانم اما فکر می‌کنم عامل آن عدم عکس‌العمل خلبان در چند ثانیه آخر باشد. زمانی که از سوی مجلس به امور سانحه رفته بودم همراه با چند تن از نمایندگان و رئیس کمیسیون عمران، نوار و جعبه سیاه هواپیما را به دقت گوش دادم و مدارک فرانسوی‌ها را هم خواندم. در آنجا هم تذکر دادم که با اینکه هواپیما پنج بار پنج اخطار مختلف به خلبان و کمک خلبان در خصوص سقوط داده بوده اما خلبان با وجود این اخطارها و سخنان کمک خلبان، عکس‌العمل نشان نمی‌دهد. حتی گویی نفس هم نمی‌کشد. شاید به دلیل مسائل پزشکی خلبان که نباید اجازه پرواز می‌داشت این اتفاق رخ داده باشد. جلوگیری از این اتفاق بر عهده شرکت آسمان، بخش پزشکی سازمان هواپیمایی کشوری و خود سازمان هواپیمایی کشوری بوده است.» شهبازی تاکید کرد: «همان‌طور که قاضی شهریاری و امور سوانح هواپیمایی کشوری گفته‌اند، تخلفات زیادی در این پرواز از سوی خلبان، شرکت هواپیمایی آسمان و هواپیمایی کشوری انجام شده است. اما این تخلفات هیچ‌کدام عامل سانحه نبوده‌اند. حتی اگر یخ زدایی روی هواپیما انجام نشده باشد فقط تخلف است. همچنین عدم نظارت هواپیمایی کشوری هم تنها تخلف محسوب می‌شود نه عامل حادثه. ذکر این نکته ضروری است که اگر بال هواپیما یخ بزند خلبان می‌تواند آن را نجات دهد. اینکه چرا خلبان این هواپیما را نجات نداده عامل حادثه است. خلبان‌ها آموزش دیده‌اند که هواپیماها را از آن شرایط خارج کنند. پس در اینجا عامل اصلی، عدم عکس‌العمل خلبان در ۳۳ثانیه آخر است.» او معتقد است که در مجموع مدیریت، زیرساخت‌ها، شرکت‌های هواپیمایی و عدم داشتن تخصص کافی شرکت‌های هواپیمایی عامل حوادث بعدی خواهند بود. 

مقصر واقعی چه کسی‌ است؟
به نظر نمی‌رسد دعوا بر سر مقصر اصلی حادثه تمام شده باشد. شاید هیچ گاه هم چنین دعواهایی به پایان نرسند. معمولا در چنین فضایی که مردم به خصوص خانواده‌ حادثه‌دیدگان نیاز به پاسخی صریح درباره این حادثه و حوادث اینچنینی دارند، شاهد وقوع دعواهای طرفین ماجرا هستیم. دعواهایی که باعث ابهامات بیشتر، ناامیدی و بی‌اعتمادی مردم نسبت به مسئولان به جای دریافت پاسخ آنها می‌شود. برخی از این بحث‌ها به دعواهای زرگری نیز یاد کرده و زیاد آنها را واقعی نمی‌دانند. اما به هر حال از دل بیشتر این بحث و جدل‌ها که در اکثر مواقع رسانه‌ای می‌شوند هیچ‌گاه مقصر یا مقصران اصلی حوادث پیدا نمی‌شوند. مسئولان حوادث در سمت‌های خود همچنان پابرجا می‌مانند و تنها سوالی بزرگ در خصوص حوادث، علل و مقصران آنها در اذهان مردم باقی می‌ماند.