گفت‌وگویی با احسان گنجی کارتونیست معروف کهگیلویه و بویراحمد؛ دغدغه مردم اولویت من است

کبنا ؛شیوع ویروس کرونا در جهان و موچ پرشتاب بحران‌هایی که این ویروس در زندگی بشر پدید آورده است، ذهن همه اقشار اجتماعی را درگیر کرده و هر قشر و طیف از اجتماع به فراخور موقعیت اجتماعی خود، واکنش‌هایی در برابر این بحران فراگیر داشته‌اند و دارند اما واکنش هنرمندان و بخصوص هنرمندان کارتونیست از جنس متفاوت با تأثیرگذاری ویژه‌ای است. احسان گنجی هم یکی از هنرمندانی است که کارتون‌هایی جالب و قابل توجه با این موضوع خلق کرده که بازتاب قابل توجهی هم در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی داشته‌اند. جدای از این، کارتون‌های این هنرمند رویکردی به نسبت انتقادی‌تر با بیانی هنری نسبت به این موضوع داشته و دراین میان، هم واکنش‌های ناشیانه برخی اقشارجامعه و هم برخی رفتارها و تدابیر ناکارآمد و اشتباه در مدیریت این بحران را به چالش کشیده و مخاطب را با نگاهی ملیح و درعین حال گزنده متوجه عمق موضوع و سهل انگاری‌ها می‌کند. با احسان گنجی به همین بهانه گفتگویی کرده‌ایم که می‌خوانید:
 
شیوع جهانی ویروس کرونا و تبعات جهانی آن، ذهن اغلب هنرمندان کارتونیست را درگیرکرده و آثارقابل توجهی هم دراین میان پدید آمده است که ازجمله باید به کارهای خوب شما اشاره کرد که بازتاب قابل توجهی هم داشته‌اند و ضمن پرداخت جالبی به ویروس کرونا با تمام حواشی آن، در بردارنده وجوهی هنری هم هستند. نظرخودتان درخصوص رویکردی که به این موضوع داشته‌اید و تحلیل و نقطه نظراتتان درباره محتوا ورویکردهنری تان  به موضوع مورد نظر ازلحاظ فرم و تکنیک چیست؟
شیوع ویروس جدید کرونا موضوعی است که تمام لایه‌های زندگی را درهمه جای دنیا تحت‌الشعاع قرارداده، و از نظر عمق و سطح گستردگی شاید مهمترین چالش بشرقلمداد شود. البته برای تحلیل درست این بحران باید قدری منتظر گذشت زمان هم بمانیم اما تا امروز شدت تأثیر این ویروس براقتصاد، سیاست، ورزش و مسائل اجتماعی از شخصی‌ترین تا عمومی‌ترین مسائل، به قدری بوده که گمان می‌کنم همه همکاران کارتونیست در همه جای دنیا نتوانسته‌اند در برابر آن سکوت اختیارکنند. من هم سعی کردم با رویکردی که همیشه داشتم و دارم، یعنی کشف نقاط ضعف خودمان و پرداختن به آنها با چاشنی انتقاد و البته با بیانی هنری به این بحران جهانی واکنش نشان دهم. طبیعتاً ازنظرمحتوا می تلاش می‌کنم با برجسته کردن اهمیت این بحران و راههای عبور از آن، اثرگذارباشم و از جنبه تکنیکی می‌کوشم با قرار گرفتن در یک زاویه دید فرعی و اختصاصی، تا جایی که ممکن است ایجاز و سادگی را در کارها حفظ کنم.
هنرکارتون درپرداخت به خود موضوعات با تمام جوانبشان، پرداختی ملیح و درعین حال کنایه آمیزداشته و در خیلی از موارد موضوعات تلخ هم در گرو این رویکرد طنزآمیز به شوخی گرفته شده و تلخی آنها را برای مخاطب گرفته است هر چند که برخی کارها هم زرد وعامه پسند و درحد یک شوخی بی مایه وسرگرم کننده هستند اما این ملاحت و طنازی درکارهای شما نه تنها ظریف و جذاب است بلکه خاستگاه اجتماعی دارد و رویکرد چالش برانگیزو دغدغه مندی درقبال مسائل و سهل انگاری‌های عمومی و عرصه مدیریت بحران دارد مثل کارتون فاصله گذاری هوشمند در مترو یا چالش رفتن و نرفتن سرکار. کارهای شما حاوی یک دغدغه به نسبت جدی‌تر است و تصویرهای متمایزی ارائه کرده‌اید. تحلیل شما و نظرتان درباره پرداخت به این وجه از موضوع درکارهای مورد نظرتان چیست؟
ابتذال را مهم‌ترین خطربرای یک هنرمند می‌دانم، به خصوص که شبکه‌های اجتماعی با رویه جذب و افزایش فالوور به عنوان یک ارزش، برای گرایش به ابتذال موقعیت وسوسه انگیزی فراهم می‌کنند. این موضوع هم تنها مختص ما کارتونیست ها نیست و خطری است که همه هنرمندها در معرض آن قراردارند. درمورد خودم همیشه می‌کوشم سنسورهای ذهنی خودم را فعال نگه دارم تا احتمال نزدیک شدنم به خطر ابتذال را کاهش دهم. کیفیت مطلوب در عرصه هنر به نظرم محصول عوامل و شرایط متعددی است که شاید گسترش دامنه مطالعات شخصی، درک اهمیت پژوهش و تحقیق پیش ازهرآفرینش هنری و تجربه به کارگیری آن‌ها در مراحل خلق اثر، ازمهم‌ترین عوامل باشند. درمورد کارهایی که از من که مثال زدید، شاید مهمترین امتیاز آنها این باشد که سعی کرده‌اند ازدل مردم بیرون بیایند و حرف بزنند. نزدیک بودن به مردم و انعکاس موقعیت‌هایی که مردم در آن قرار دارند برای من به عنوان یک دغدغه شخصی دارای اولویت است.
به گمانم، نیاز امروز ما هم این قبیل کارتون‌های انتقادی هنرمندانه و نکته سنج‌اند که ضمن رعایت قواعد و اصول حرفه‌ای و برخورداری از خلاقیت‌های هنری، دربردارنده رویکرد و نگاهی انتقادی به مسائل و معضلات هستند و نکات ظریفی را به طرزی اساسی و به صورت تلویحی و با زبان هنرمطرح می‌کنند که این درکارهای شما بسیار برجسته و نمود قابل تأمل و خاصی دارد.

به نظرمن ماهیت کارتون درکل انتقادی و رادیکاله است و زیاد نمی‌تواند مثل شعرستایشگر و توصیف کننده باشد. سعی من این است، اینکه چقدرموفقم، تشخیص و داوریش به عهده مخاطبان و منتقدان است.
تونالیته رنگ یا رنگ آمیزی اغلب کارهای شما زرد مایل به خاکستری است. این انتخاب از کجا و چه نشأت می‌گیرد؟
درمورد وجودیک رنگ غالب درکارهایم، نکته‌ای قابل توضیح است؛ این کار کمک می‌کند تا کارها از تنوع رنگ بی‌نیاز باشند و به سمت ایجاز پیش بروند. درواقع، این‌طور به نظر می‌رسد که هر کارتون روی مقوایی به رنگ زرد مایل به خاکستری کارشده و از حیث به کارگیری رنگ، سیاه و سفید هستند. گرایش شخصی من به سمت ایجاز و اختصار است و شخصاً معتقدم رخداد هنری پیش از هر چیز درذهن هنرمند رخ می‌دهد نه در ابزار و مهارت دستش. به همین دلیل، گمان می‌کنم با این کاربه جای اهمیت دادن به هفت دست آفتابه و لگن، به شام و ناهار اهمیت می‌دهم. انتخاب تونالیته زرد و خاکستری به خاطر روشن بودن، به عنوان رنگ زمینه و مهم‌تر از آن حسی است که به همراه هر اثر می‌تواند القا کند.
همزمان با شیوع کرونا درایران، مسابقه بین المللی کارتون و کاریکاتور «ما کرونا را شکست می‌دهیم» به کوشش و دبیری سید مسعود شجاعی طباطبایی، هنرمند کارتونیست وکاریکاتوریست و تصویرساز، شکل گرفت و راه افتاد و گویا آثاری قابل توجه با تعداد بی نظیری ازاغلب کشورهای جهان هم به دبیرخانه این مسابقه ارسال شده است. شما هم آثاری به این مسابقه ارسال کرده‌اید؟
درمسابقه ای که با موضوع مبارزه با کرونا درایران ترتیب داده شده، متأسفانه نتوانستم شرکت کنم و کاری بفرستم چون برای بازه زمانی تعیین شده برای خودم پروژه‌ای چندجانبه از پیش تعریف کرده بودم که نیاز به تمرکز و تحقیق داشت و نمی‌توانستم آنها را به خاطر این مسابقه نادیده بگیرم. ولی درهمین مدت با توجه به مشاهداتم ازبحران شیوع کرونا و خطراتی که مردم درمعرض آن قرارگرفتند، کارهایی انجام دادم و در رسانه‌ها منتشر کردم. دراین کارها، سعی کردم پارادوکس‌های مدیریتی، سهل‌انگاری‌های عمومی و نابرابری‌های موجود در حوزه بهداشت و سلامت را انعکاس دهم، به امید اثرگذاری و جلب توجه به مشکلاتی که گریبانگیرهمه شده است
به نظرشما هنر کارتون و کاریکاتور چه نوع کارکردهایی در مقابله با شیوع این ویروس بحران زا دارد و چقدر از زهر و تلخی آن را می‌گیرد و از طرف دیگر با توجه به نوع نگاه شما چقدر تلنگر زننده و آگاهی بخش است؟
کاریکاتور و درکل هنر، دربحران کرونا و درهمه بحران‌های دیگر از چند جنبه دارای اهمیت هستند. من دریک قاعده کلی به اثرات کارکردگرایانه هنر، هم به صورت درونی و شخصی و هم به صورت بیرونی و اجتماعی معتقدم. به غیر از جنبه آگاهی‌بخش و هشدار آمیز کاریکاتور، که برای عبور از هر بحرانی یک ضرورت محسوب می‌شود، کاریکاتور می‌تواند مفرح هم باشد، هم برای هنرمند خالق آن و هم برای مخاطبینش. تاب‌آوری در برابر هر رنجی که تجربه می‌کنیم، وابسته به امکاناتی است که در اختیار داریم. روحیه طنز، یکی از آن امکانات است که کاریکاتور به خوبی به آن مجهز است.
بازتاب کارتون‌های شما در میان مخاطبان در فضای مجازی بسیارقابل توجه است. واکنش‌هایی که خود شما از مخاطبان گرفتید چه بوده و بیان کننده چه فضا و نقطه نطراتی نسبت به این موضوع است؟
من به ازای انتشار هر کارتون طیف متنوعی از واکنش‌ها را تجربه می‌کنم که البته غالباً مثبت و انرژی بخش‌اند. برای بعضی کارها که به تعصبات خاص عمومی از قبیل سیاست یا ورزش و نژاد و قومیت و ... مربوط می‌شود، گاهی حتی عبارت‌های غیرقابل انتشاری را به من نسبت می‌دهند. برای من این واکنش‌ها همواره تجربه ساز هستند و برای ادامه کار برایم شناخت ایجاد می‌کنند. یکی از این شناخت‌ها، معطوف به مردم است و نوعی مردم شناسی محسوب می‌شود و مساحت میدان عمل را می‌توانم از روی همین واکنش‌ها بفهمم. گاهی آنها را منطقی و درست نمی‌دانم و می‌کوشم حقیقت را فدای گرفتن واکنش‌های خوب نکنم، اما خوشبختانه تاکنون غالب واکنش‌ها خوب بودند و برای ادامه کار از آنها انرژی و انگیزه گرفته‌ام.
خلق کارتون‌هایی دیگر با این موضوع تا عبور از این بحران را ادامه می‌دهی؟
بله، چرا که نه؟ این را برای خودم وظیفه می‌دانم. این یک بحران در مقیاس نوع بشر است، چه انگیزه‌ای بالاتر از آن می‌تواند وجود داشته باشد؟ از قضا به واسطه این بحران، برایم حس همدلی از گذشته زنده‌تر شده و حس می‌کنم باید در راستای همین همدلی کارهای اثرگذاری خلق کنم و به سهم خودم کمک کنم تا بتوانیم همه را زیر مفهوم وحدت در برابر بحرانی که سلامت همه ما را تهدید می‌کند قرار دهیم.
اگرصحبت خاص دیگری دارید بفرمائید؟
صحبت خاصی نیست جز اظهار امیدواری برای عبور سایه شوم این ویروس ازنوع بشر. اتفاقی که شاید درصورت استمرار وضع موجود، جز با کنارگذاشتن برخی تعصبات بنیادین و تغییر در برخی اصول سیاسی و ساختارهای اقتصادی مبتنی برسود و سرمایه ممکن نباشد.
از وقتی که دراختیار ما گذاشتید سپاسگزاریم.
در ادامه شماری از کارتون‌های احسان گنجی با موضوع کرونا را مشاهده می‌کنید: -------------------------
منبع: ایران کارتون