زنان ایرانی قبل از اسلام حجاب داشتند یا خیر؟

کبنا ؛متن ارسالی: منابع مورد استفاده در این تحقیق علمی-پژوهشی، کتیبه‌ها، نقوش و تصاویر برجای مانده از این دوران و نیز شاهنامه حکیم فردوسی است.
بررسی پوشاک زنان ایران باستان
پوشاک زنان مادی
زنان مادی موهای بلند داشته‌اند، و اگر تنوع آرایش مو هم وجود داشته، از دید مردم آن زمان، هیئت کلی زنان مادی به این صورت بوده است. زنان مادی هیچ گونه پوششی برای سر نداشتند. تنوع الگویی لباس‌ها زیاد نبود و جامه معمول آنها دو تکه بود؛ که تکه رویی در دو طرف بغل پا «دالبر» داشت به طوری که لباس زیرین مشخص می‌شد. زنان برخلاف مردان فاقد کفش بودند؛ شاید به دلیل نوع کار و محل اشتغالشان به آن نیاز نداشته‌اند.
 پوشاک زنان پارسی
تاریخ نویسان درباره پوشاک زنان پارسی، اکثراً سخنی به میان نیاورده و با سکوت از آن گذشته‌اند. این سکوت تاریخ نویسان درباره پوشاک زنان آن دوره یا به علت تماس نداشتن با آنان بر اثر نزاکت اخلاقی ایرانیان بوده که زنان در مجامع عمومی راه نداشتند، یا به علت همانندی لباس آنان با لباس مردان پارسی که به تذکر این شباهت عادی و معمولی، نیازی وجود نداشته است.
 از نقوش هخامنشی تصاویری به یادگار مانده که در آن زن‌های بومی، پوشش‌های جالبی دارند؛ پیراهن ساده و بلند، دارای آستین پرچین و کوتاه، و از زانو به پایین، دامن شرابه‌هایی تا به مچ آویزان است.
 در این نقوش، تصویری از زن بومی ایران را نشان می‌دهد که از پهلو بر اسب سوار شده و چادری مستطیل شکل بر روی سر و لباس خود افکنده است و در زیر آن یک پیراهن، دامن بلند و زیر آن نیز، پیراهنی دیگر و بلندتر تا مچ پا نمایان است.
 زنان پارسی از نوع لباسی که مردان هخامنشی می‌پوشیدند نیز استفاده می‌کردند. این گفته را تصویر حک شده بر روی ظرف گلی، که امروز در موزه هرمیتاز نگهداری می‌شود، تأیید می‌کند. شکل این لباس از نظر دامن و بالاپوش به شکلی است که شانه و آستین آن چون مانند شنل است، با هر اندامی متناسب است، و دامن نیز در صورتی که قد زن و مرد، با هم اختلاف زیادی نداشت، مناسب بود. بنابراین لباس زنان این دوره ممکن است که اختلافی با لباس مردان پارسی نداشته باشد.
 شاهد دوم برای تأیید این گفته، نقش فرشی است که در پازیریک سیبری به دست آمده آمده است. این فرش متعلق به دوران همخامنشیان بوده و تصویر زنانی را نشان می‌دهد که لباسی چون لباس مردان پارسی، به تن دارند و کفش‌هایشان نیز همان است که پارسیان به پا می‌کردند. فقط اختلافی که در لباس زنان با مردان است، تزییات پیش سینه و شکل یقه آن است که در برخی موراد به صورت زیگزاگ است.
 چادر زنان پارسی نیز پارچه چهارگوش نازکی بود که بر سر و لباس‌های خود می‌انداختند و شبیه چادرهای امروزی بوده است.
 لباس زنان درباری، تنوع و مدل‌های زیادی داشت؛ ملکه‌ها از شنل یا اشارپ بلندی که پوشاننده بدن و به خصوص سینه‌ها بود نیز استفاده می‌کردند.
 پوشاک زنان اشکانی
زنان عهد اشکانی قبایی تا زانو بر تن می‌کردند و شنلی بر سر می‌انداختند، نقابی نیز داشتند که معمولاً به پشت سر می‌آویختند. از پوشش‌های دیگر سر که شیوه‌ای نسبتاً پیچیده و سخت داشت، نیم تاجی فلزی بود. با دستاری بلند بر فراز آن که شنل یا نقاب بر روی افکنده یا بسته می‌شد.
 لباس زنان این دوره پیراهنی بلند تا به روی زمین، گشاد، پرچین، آستین دارد و یقه راست بود. پیراهن دیگری نیز داشتند که روی اولی می‌پوشیدند که اندازه آن کوتاه‌تر از اولی و یقه باز بود. و روی این دو پیراهن، چادری به سر می‌کردند.
 پیراهن از پارچه‌های منقش و مخصوصاً قلاب دوزی شده تهیه می‌شد، و کفش ساده مردان اشکانی را به پا می‌کردند و کمربندشان به شکل نواری بود که برای جمع کردن گشادی پیراهن در زیر می‌بستند.
 نقش برجسته‌ای که از پالمبر در موزه لوور موجود است زنی از دوره اشکانی را نشان می‌دهد که این زن چادری بر سر دارد و از زیر آن عمامه‌اش که به طرز مشخصی بافته‌های آن مشخص است، به چشم می‌خورد.
 مجسمه اشکانی زنی از پالمیر نیز در موزه دمشق است که پوشش زنان این دوره را روشن‌تر می‌سازد. این بانو نشسته و چادری او را پوشانده است. بند گوشه چادر به زیر یک تخته فلز بیضی منقوش که با زنجیره‌ای به گردن آویخته، متصل است. عمامه‌ای بر سر نهاده و نواری فلزی موی بالای پیشانی او را نگه داشته است و رشته‌هایی از جواهر زیر عمامه و موی اوست. یک رشته گردنبند چسبیده به گردن دارد و پایین آن، دور یقه پیراهن زیرین، پیداست. بر روی این پیراهن دو رشته سینه ریز گران بهاست و میان رشته پایین و زنجیر چادر، خط یقه پیراهن نمایان است.
 با نگاه کردن به تصاویر مربوط به زنان اشکانی و نوع پوشش و چادری که بر سر می‌کردند، روشن می‌شود که در این دوره زنان پارتی حجاب خود را حفظ می‌کردند و در مواردی نیز از نوع پوشش و آرایش یونانیان الهام می‌گرفتند.
 پوشاک زنان ساسانی
پوشاک زنان ساسانی را چون دوره‌های قبل می‌توان از روی نقوش سنگی با طرح‌های روی ظرف جست و جو کرد. زیرا مورخان در این باره سخنی به میان نیاورده‌اند. نوع لباس بانوان ساسانی را از نقوش سنگی آناهیتا، الهه زیبایی و ثروت، و طرح‌های روی بشقاب به جامانده، که در موزه‌های کشورهای خارجی موجود است، می‌توان دریافت. بانوان ساسانی پیراهن بلند، بسیار پرچین و گشاد می‌پوشیدند و آن را مانند بانوان اشکانی با نواری در زیر سینه، جمع کرده و می‌بستند.
 زنان ساسانی از پوششی استفاده می‌کردند که شبیه چادرهای امروزی بوده و این را از نقوشی که بر روی ظروف باقیمانده از آن دوره به دست آمده، می‌توان فهمید. در طرح بشقابی که شاهزاده‌ای را در مجلس بزم نشان می‌دهد، تصویر دو زن نمایان است: هر یک دستمالی روی دهان خود، به پشت سر بسته‌اند و شلواری چون شلوار مردان به پا دارند و قبایی پوشیده‌اند که تا وسط ساق پا می‌رسد و قبا در جلوی دامن سه چاک و در پشت نیز سه چاک دارد و سراسر دور دامن و چاک‌ها حاشیه دار است.
 با توجه به اینکه واژه چادر در زبان پهلوی به معنی لباس و پوشش آمده است و از قبل از ساسانیان نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است، اینکه چادر در باستان استفاده می‌شده یا خیر را دچار سردرگمی می‌کند.
 نتیجه گیری
با توجه به اسناد و مدارک تاریخی، حجاب در فارس قدیم وجود داشته است. به عبارت دیگر قبل از اسلام حجاب هرچند نوع آن تفاوت داشته، در میان زنان وجود داشته است.
با تشکر
------------------------------------------
دکتر سید اسماعیل محمدی مهر