نبود پایانه صادرات برای شیلات؛ حلقه مفقوده توسعه کهگیلویه و بویراحمد / چرا برنامه مشخصی برای صادرات ماهی در استان پیاده نشده است؟ / شیلات؛ مزیت آشکاری که پنهان مانده است!

کبنا ؛کهگیلویه و بویراحمد با تولید سالانه حدود 25 هزار تن قزل‌آلا، در بین سه استان برتر کشور قرار دارد، اما هنوز یک پایانه صادراتی هم ندارد. بخشی از محصولش به نام دیگران صادر و ارزش‌افزوده‌اش نصیب واسطه‌ها می‌شود. در غیاب برنامه‌ریزی، این ظرفیت‌ها یکی‌یکی می‌سوزند.
به گزارش کبنا، کهگیلویه و بویراحمد با وجود ضعف‌هایی که در حوزه تولید صنعتی دارد، سالانه حدود 25 هزار تن ماهی سردآبی (قزل‌آلا) تولید می‌کند. این رقم معادل تقریباً ۱۰٪ از کل تولید کشور است و این استان را در رتبه سوم کشور قرار می‌دهد. طبق داده‌های سازمان شیلات ایران، استان لرستان رتبه اول و چهارمحال و بختیاری رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌اند.
نکته مهم‌تر اینکه کهگیلویه و بویراحمد طی سه دهه‌ گذشته همواره در بین سه تولیدکننده برتر کشور در حوزه ماهیان سردآبی قرار داشته است. جالب‌تر آنکه این رتبه در حالی به دست آمده که استان هنوز از تمام ظرفیت‌های بالقوه‌ خود استفاده نکرده است. برآوردها نشان می‌دهد میزان بهره‌برداری فعلی تنها حدود ۵۰٪ از ظرفیت واقعی است و بخش قابل توجهی از منابع و زیرساخت‌ها همچنان بلااستفاده یا نیمه‌فعال باقی مانده‌اند. اگر این ظرفیت فعال شود، می‌تواند تحولی جدی در اقتصاد منطقه ایجاد کند.
با این حال، این توان بالقوه با موانع و مشکلات ساختاری روبه‌روست. یکی از ضرورت‌ها، تکمیل زنجیره ارزش از مرحله تولید تخم چشم‌زده تا پرواربندی، فرآوری و مصرف است. همچنین، برخی مراکز کلیدی مانند مرکز اصلاح نژاد ماهیان سردآبی یاسوج نیز با مشکلاتی مواجه هستند.
مطالعات میدانی نشان می‌دهند امکان افزایش حداقل ۵ هزار تن به تولید ماهی در برخی مناطق استان وجود دارد. این مزیت با ویژگی‌های بومی و اقلیمی استان کاملاً هم‌خوانی دارد. در حال حاضر، استان حدود ۱۰٪ منابع آب‌های روان کشور را در اختیار دارد و از نیروی کار و بستر مناسب برای توسعه مزارع سردآبی و گرمابی نیز برخوردار است.
با توجه به چنین ظرفیتی، نبود پایانه صادراتی یکی از چالش‌های جدی و مزمن در توسعه شیلات استان به شمار می‌رود. بنا بر گزارش‌های رسمی، نبود زیرساخت‌های صادراتی موجب شده است که بخش بزرگی از ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری این حوزه بالفعل نشود. مدیران شیلات استان در سال‌های اخیر بارها تأکید کرده‌اند که نبود پایانه صادراتی و سردخانه‌های تخصصی، حلقه‌ی مفقوده‌ توسعه این بخش است.
سید امیرتیمور موسویان، مدیرکل صمت کهگیلویه و بویراحمد، می‌گوید در حال حاضر، بخشی از تولیدات شیلاتی استان (حدود ۵,۰۰۰ تن) صادر می‌شود، اما به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم، این صادرات به نام استان ثبت نمی‌شود. ایجاد گواهی مبدأ و کد دامپزشکی برای محصولات شیلاتی می‌تواند به شناسایی تولیدات استان در بازارهای صادراتی کمک کند.
در نتیجه، بسیاری از تولیدکنندگان ناگزیرند محصولات خود را با قیمت پایین‌تر به واسطه‌ها در استان‌های همجوار بفروشند. بنابراین، این واسطه‌ها سود اصلی را می‌برند و ارزش‌افزوده به استان‌های دیگر منتقل می‌شود. نبود مرکز بسته‌بندی، برند تجاری منطقه‌ای و شبکه‌ توزیع مستقیم، باعث شده که حتی ماهی قزل‌آلای تولیدشده در یاسوج نیز اغلب با برند سایر استان‌ها وارد بازار داخلی یا خارجی شود.
صادرات غیرمتمرکز و فقدان ارتباطات رسمی با بازارهای خارجی، هزینه حمل‌ونقل را افزایش داده و آسیب‌پذیری محصول در مسیر صادرات را بالا برده است. در حالی که برخی از تولیدکنندگان استان توان صادرات به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، عراق و روسیه را دارند، فقدان پایانه رسمی مانع از شکل‌گیری قراردادهای پایدار و ساختاریافته با طرف‌های خارجی شده است.
در این بین، نادیده‌گرفتن سند آمایش سرزمین یکی از مهم‌ترین غفلت‌ها در سیاست‌گذاری توسعه‌ای استان است. این غفلت در حوزه شیلات به شکلی آشکار خود را نشان می‌دهد. سند آمایش، بر پایه‌ی ظرفیت‌های بومی، زیست‌محیطی، منابع طبیعی، دسترسی به بازار و موقعیت جغرافیایی، اولویت‌های توسعه‌ای هر منطقه را مشخص کرده و دولت و نهادهای اجرایی را ملزم به برنامه‌ریزی بر همان اساس کرده است.
در این سند، کهگیلویه و بویراحمد از جمله استان‌های دارای اولویت در توسعه کشاورزی و شیلات به‌ویژه در حوزه ماهیان سردآبی معرفی شده است. همچنین با توجه به توپوگرافی خاص، منابع آبی سرشار و موقعیت ‌استانی، بر ایجاد زیرساخت‌هایی همچون پایانه صادراتی، صنایع تبدیلی، بسته‌بندی، برند‌سازی و صادرات مستقیم تأکید شده است. اما در عمل، توسعه شیلات در استان نه‌تنها بر اساس زنجیره ارزش پیش نرفته، بلکه حتی بخش‌هایی از ظرفیت موجود نیز به حال خود رها شده‌اند. در حالی که استان‌های لرستان و چهارمحال و بختیاری توانسته‌اند با بهره‌گیری از حمایت‌های دولتی، پایانه صادراتی، کارخانه خوراک ماهی، مرکز فرآوری و برند اختصاصی راه‌اندازی کنند، کهگیلویه و بویراحمد همچنان فاقد حتی زیرساخت پایه‌ای صادراتی در این حوزه است.
این وضعیت بیش از هر چیز ناشی از نبود هماهنگی نهادی بین دستگاه‌های مسئول است. گویی برنامه مدون تدوین شده و یکپارچگی بین سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، جهاد کشاورزی و شیلات وجود ندارد.
حال که سند آمایش سرزمین به‌روشنی اعلام می‌کند که توسعه شیلات از مزیت‌های اصلی استان است، اما همچنان از پایانه صادراتی، مرکز بسته‌بندی یا برند منطقه‌ای خبری نیست، پرسش جدی این است که نقش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، جهاد کشاورزی، اداره شیلات و مهم‌تر از همه معاونت اقتصادی استاندار در این میان چیست؟ چرا این دستگاه‌ها نتوانسته‌اند حتی بر اساس یک سند رسمی و بالادستی، سیاست‌گذاری توسعه‌ای را از روی کاغذ به روی زمین بیاورند؟