بازگشت الجولانی / پیشروی تحریرالشام در سوریه: ترکیه چه نقشی دارد؟

کبنا ؛ اخبار در سوریه حاکی از آن است که تروریست‌های سلفی بار دیگر وارد میدان شدند و بخش‌هایی از شهر حلب را تحت کنترل گرفتند. این که حلب سقوط کرد یا نه، هنوز به طور رسمی و دقیق مشخص نیست. چرا که حوالی ساعت ۱۹ شب گذشته رسانه‌های وابسته به گروه‌های مسلح اعلام کردند که حلب را تحت کنترل گرفتند و اخبار رسانه‌های سوری حاکی از این است که نیرو‌های ارتش این کشور با پشتیبانی هوایی گسترده روسیه در حال عقب زدن مخالفین هستند. خبر‌های تائیدنشده و یک‌سویه از طرف رسانه‌های وابسته به گروه‌های مخالف نظام دمشق می‌گوید که آنها همچنان در حال پیشروی هستند. حتی تصاویری از اخباری که از سوریه می‌رسد، نام‌های آشنایی را در خود جای داده است. اخبار حاکی از آن است که تحریرالشام و احرارالشام دو محور اصلی جنگِ جدید هستند.
به گزارش کبنا، تحریرالشام (آزادی شام) از احرارالشام (آزادگان شام) شناخته‌شده‌تر است. چرا که بدنه اصلی آن از نیرو‌های النصره شاخه سوری پیشین القاعده است که یکی از محور‌های اصلی گروه‌های سلفی در جریان جنگ پیشین بود. النصره بعد از تغییر و تحولاتی که در دوران همان جنگ رخ داد، از القاعده جدا شد و سپس با تغییراتی در تشکیلات خود و ائتلاف با چند گروه دیگر به تحریرالشام تبدیل شد. فرماندهی نظامی تحریرالشام را محمد الجولانی بر عهده دارد که تا چند سال قبل از تشکیل این ائتلاف، رهبر جبهة النصره و القاعده سوریه بود. 
      
قدرت اصلی در شمال
جنگی که به دنبال تحولات مربوط به بهار عربی در سوریه آغاز شد، معادلات پیچیده‌ای در دل خود داشت. اگر معارضین مسلح و گروه‌های سلفی را از هم جدا کنیم، النصره همیشه یکی از نیرو‌های مهم این جنگ در شاخه سلفی‌ها بود. هرچند که نیرو‌های تکفیری داعش از مقطعی در جنگ که از القاعده جدا شدند (۲۰۱۴) و رهبرشان ابوبکر البغدادی اعلام خلافت کرد، و به خاطر خشونت عریانی که نشان می‌دادند بیشتر در معرض توجه رسانه‌ها بودند.

نقشه پراکندگی نیروهای مختلف خارجی، معارضه مسلح و گروه‌های سلفی در سال ۲۰۱۷ که پیچیدگی این جنگ را نشان می‌دهد
مرور نقشه‌های بازمانده از جنگ داخلی پیشین نشان می‌دهد که النصره یا جبهه تحریرالشام بیشتر در مناطق شمالی سوریه فعال بود. یکی از مهم‌ترین پیروزی‌های آنان در اوج جنگ، اشغال شهر نفتی الشداده در استان حسکه در شمالشرقی سوریه در سال ۲۰۱۳ بود. این استان کردنشین میان گروه‌های تکفیری دست به دست شد و در نهایت نیرو‌های شبه‌نظامی کرد وابسته به آمریکا آن را تحت کنترل گرفتند. به مرور زمان و با عقب راندن گروه‌های تروریستی در چند جبهه، النصره و هم‌پیمانانش که ابتدا جیش‌الفتح (۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷) و سپس تحریرالشام (۲۰۱۷ تا کنون) را تشکیل دادند، به سمت استان ادلب رفتند که پیش از آن به طور کامل در دست داشتند. ادلب در حال حاضر خارج از قدرت دولت مرکزی سوریه قرار دارد و توسط اپوزیسیون اسد و بنابر ادعاها، با حمایت ترکیه اداره می‌شود. 
ری‌برندینگ سلفی‌ها
در حال حاضر تحریرالشام که رهبری نظامی آن را ابومحمد الجولانی بر عهده دارد، محور عملیات شمال است. اخباری که از سوریه می‌رسد، ضد و نقیض است. برخی می‌گویند تحریرالشام و احرارالشام تنها نیرو‌های عمل‌کننده هستند، اما برخی منابع رسانه‌ای دیگر مدعی هستند که نیرو‌های اپوزیسیون سوری تحت حمایت ترکیه نیز در این عملیات حضور دارند. 

تصویری از نیروهای تحریرالشام که با تصاویر متعارف از تروریست‌های سلفی سوریه متفاوت است
سازمان‌هایی مانند تحریرالشام اگر چه ظاهر سربازانشان به همان سبک و سیاق پیشین است، اما طی سال‌های اخیر آنها تلاش کردند نمود ظاهری خود را تغییر دهند. این گروه‌ها دیگر از رنگ سیاه که به طور گسترده‌ای از سوی تکفیری‌ها در دوران پیشین به کار گرفته می‌شد، استفاده نمی‌کنند. در ظهور و بروز رسانه‌ای خود نیز تلاش می‌کنند از روش‌های پیشین فاصله بگیرند. اما در عمل آنچه در میدان اتفاق خواهد افتاد، با این ادعا‌ها تفاوت خواهد کرد. چرا که حلقه اصلی کنار هم قرار گرفتن این گروه‌ها ایدئولوژی سلفی است که در نهایت می‌تواند همان وقایع خونبار پیشین را رقم بزند.
پیشروی تحریرالشام در سوریه: ترکیه چه نقشی دارد؟

فرارو، استیون سایمون پژوهشگر ارشد برنامه خاورمیانه موسسه کوئینسی در نشریه ریسپانسیبل استیت کرفت نوشت، نیرو‌های تحت پرچم تحریرالشام (HTS)، که از منطقه خود در استان ادلب واقع در شمال‌غربی سوریه حرکت کرده‌اند، توانسته‌اند به خطوط دفاعی ارتش بشار اسد نفوذ کرده و به مرکز شهر حلب برسند. تحریرالشام که از شاخه سوری گروه تروریستی القاعده نشأت گرفته است، در دوران جنگ داخلی سوریه به تدریج قدرت گرفت. این گروه که در ابتدا از سوی گروه‌های افراطی‌تر از خاک سوریه بیرون رانده شده بود، پس از آغاز جنگ و در شرایطی که آتش نبرد فروکش کرده، توانست کنترل استان ادلب را به دست بگیرد و آن را به پایگاهی استراتژیک تبدیل کند که در نوع خود به یک جمهوری کوچک اسلامی تحت حمایت ترکیه شباهت دارد. این وضعیت برای ادلب که از ابتدای بحران سوریه به عنوان کانونی برای شورش مسلحانه علیه حکومت اسد شناخته می‌شد، وضعیت مطلوبی محسوب می‌شود.
تا زمان نگارش این گزارش، نیرو‌های تحریرالشام موفق شده‌اند خود را به مرکز شهر حلب برسانند و کنترل یکی از شهرک‌های راهبردی را که بر جاده استراتژیک M۵ تسلط دارد، به دست بگیرند. این جاده، که مسیر اصلی برای دسترسی نیرو‌های بشار اسد به شهر حلب و عملیات برای بیرون راندن مبارزان تحریرالشام از این منطقه محسوب می‌شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. لازم به ذکر است که بشار اسد تنها در تابستان سال ۲۰۱۶ و با حمایت گسترده حزب‌الله لبنان توانست پس از مدت‌ها، شهر حلب را از دست شورشیان بازپس گیرد.
نقش ترکیه در تهاجم اخیر به مناطق تحت کنترل نیرو‌های بشار اسد هنوز به‌طور کامل مشخص نیست. گزارش‌های خبری حاکی از آن است که مهاجمان تنها به نیرو‌های تحریرالشام محدود نمی‌شوند، بلکه گروه‌های شبه‌نظامی سنی نیز در این حملات مشارکت دارند که طی سال‌های اخیر تحت سازماندهی و تجهیز ترکیه قرار گرفته‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که عملیات تحریرالشام می‌تواند به‌عنوان ابزاری از سوی آنکارا برای پیچیده‌تر کردن وضعیت بشار اسد و تضعیف نفوذ وی در سراسر سوریه باشد. در عین حال، ترکیه با این تحرکات قصد دارد کنترل غیررسمی خود را بر بخش‌های وسیعی از سوریه، به‌ویژه بر یکی از بزرگ‌ترین شهر‌های آن، تثبیت کند.
در چنین شرایطی، اداره مناطق تحت کنترل تحریرالشام، که شامل دو میلیون نفر جمعیت است، به‌احتمال فراوان به این گروه واگذار خواهد شد، در حالی که ترکیه از منافع استراتژیک خود بهره‌برداری می‌کند. نگاهی به تحولات پیرامونی سوریه نشان می‌دهد که بعید است عربستان سعودی به‌طور مستقیم وارد میدان شود و از بشار اسد حمایت کند. با فشار ترکیه از شمال، اسرائیل از غرب و عدم وجود فشار‌های قابل توجه از شرق یا جنوب، به نظر می‌رسد که بشار اسد به‌زودی با کاهش سریع قلمرو تحت کنترل خود مواجه خواهد شد.