پروژه دور زدن ایران؟

کبنا ؛هم‌میهن نوشت: روز گذشته رئیس‌جمهور آمریکا در اجلاس جی ۲۰ که در دهلی‌نو در حال برگزاری است در کنار سران کشورها (به جز چین و روسیه) از پروژه‌ای زیرساختی بین‌المللی بزرگ برای اتصال هند، خاورمیانه و اروپا از طریق راه‌آهن، خطوط کشتیرانی، کابل‌های داده پرسرعت و خطوط لوله انرژی سخن گفت و حتی اعلام کرد که علاوه بر این کشورها اردن و اسرائیل نیز در این پروژه بزرگ حضور خواهند داشت.
کاخ سفید به‌طور گسترده‌تری در تلاش است تا گروه۲۰ را به‌عنوان یک مجمع بین‌المللی تقویت کند. این درحالی بود که شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه تصمیم گرفتند در نشست این گروه شرکت نکنند.
اما بایدن از این فرصت استفاده خواهد کرد تا به نوعی در مقابل رقیب خود یعنی چین با ایجاد کریدور جدید به اهداف خود دست یابد. این در حالی است که در مجموع احتمال می‌رود که ایران با وجود موقعیت استراتژیک، از تجارت موجود در منطقه بی‌نصیب بماند و می‌توان به‌طور جد از دور زدن ایران در این پروژه گفت. مدت‌هاست که ریاض، واشنگتن و دهلی‌نو و برخی کشورهای دیگر به دنبال توافقی زیرساختی از طریق خطوط حمل‌ونقل دریایی، راه‌آهن و خطوط لوله انتقال انرژی هستند که در نهایت بتوانند هند را از طریق خاک کشورهای عربی خاورمیانه و اسرائیل به اروپا متصل کنند.
این پروژه تجارت بین کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و جنوب آسیا را متحول و کشورهای خاورمیانه را با شبکه ریلی به هم متصل می‌کند و آن‌ها را از راه بندر به هند پیوند می‌دهد. راه‌های تجاری و دالان‌های تجارت بین‌الملل یکی از محورهای مهم قدرت بوده و هست و از زمانی که چین ابتکار «یک کمربند، یک جاده» را برای احیای راه باستانی ابریشم مطرح کرد درصدد بود سه مسیر تجاری از چین به سمت اروپا را بازگشایی کند.
رقابت برای ایجاد کریدورهای جدید تجاری در منطقه‌ای که هارتلند یا قلب جهان نیز نامیده می‌شود، بالا گرفته است. آمریکا که رهبری این رقابت بین‌المللی با چین را برعهده دارد تمام تلاش خود را برای شکست چین در پروژه «یک کمربند، یک جاده» می‌کند و در همین راستا رئیس‌جمهور آمریکا و دیگر رهبران گروه ۲۰ برای مقابله با نفوذ فزاینده چین، روز شنبه از یک پروژه زیرساختی بین‌المللی بزرگ برای اتصال هند، خاورمیانه و اروپا از طریق راه‌آهن، خطوط کشتیرانی، کابل‌های داده پرسرعت و خطوط لوله انرژی خبر دادند.
دولت بایدن که در سیاستگذاری امنیت ملی، چین را در جایگاه دشمن فرض می‌کند، در تلاش است تا جلوی بلندپروازی پکن را تا حد ممکن بگیرد. استفاده از هند و پیشنهاد برای ایجاد یک خط ترانزیتی بهینه و بزرگ برای اتصال هند به خاورمیانه و سپس اروپا می‌تواند تا حد زیادی قلب طرح بزرگ کمربند-جاده چین را هدف بگیرد.
کاهش نقش ایران در تجارت بین‌المللی و کمک به انزوای ایران به عنوان کشوری که در تلاش است نزاعش با آمریکا را همچنان حفظ کند، یکی از نتایج این طرح خواهد بود. با این طرح عملاً ایران و روسیه جایی در تجارت بین‌المللی نخواهند داشت. البته ایران به عنوان بازیگری که قدر فرصت‌های ژئوپلیتیکش را نمی‌داند در طرح کمربند-جاده چین هم جایگاه قابل توجهی ندارد و خطوط ارتباطی و نقاط اتصال آن طرح هم از شمال و جنوب ایران می‌گذرند.
کریدور جدید
عربستان سعودی، اسرائیل، امارات متحده عربی و اردن بخشی از پروژه جدید هستند. براساس این طرح هند از طریق عربستان سعودی و امارات متحده عربی به اردن و اسرائیل و اروپا متصل خواهد شد و از این طریق چین و روسیه و ایران و حتی ترکیه از مسیر تجاری شرق به غرب حذف خواهند شد.
تارنمای آکسیوس در گزارش اخیر نوشته است: این توافق در حالی صورت می‌گیرد که دولت بایدن به دنبال تکمیل تلاش دیپلماتیک خود برای یک «توافق بزرگ» با عربستان سعودی است که می‌تواند شامل توافق عادی‌سازی روابط میان عربستان و اسرائیل باشد.
این طرح به‌عنوان بخشی از عادی‌سازی بزرگ میان عربستان و اسرائیل نیز شمرده می‌شود. آمریکا در ماه‌های گذشته تلاش کرده است تا امتیازات ویژه‌ای به عربستان سعودی ارائه دهد تا شاید رابطه سردشده دو کشور از زمان روی کار آمدن بایدن اندکی بهبود یابد. آمریکا همچنین نگران است که کشورهای همسو با واشنگتن در خاورمیانه به چین نزدیک‌تر شوند و از این طریق آمریکا به بازیگری فرعی در منطقه مهم خاورمیانه بدل شود.
جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در این باره گفته است: «این یک طرح بزرگ است. این یک معامله واقعاً بزرگ است. این پروژه به تبدیل خاورمیانه به منطقه‌ای مرفه‌تر، باثبات‌تر و یکپارچه‌تر کمک می‌کند. این پروژه یک کریدور اقتصادی بین هند، خاورمیانه و اتحادیه اروپا ایجاد خواهد کرد.
ما در راه‌آهن و خطوط کشتیرانی از هند به اروپا سرمایه‌گذاری خواهیم کرد که از طریق عربستان سعودی، امارات، اردن و اسرائیل به یکدیگر متصل خواهند شد. این پروژه تجارت و صادرات، انتقال انرژی پاک و ارائه خدمات اینترنتی سریع و پایدار به کشورهای خاورمیانه را آسان‌تر می‌کند.» بایدن این پروژه را به همراه رهبران هند، عربستان سعودی، امارات، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن و کمیسیون اروپا اعلام کرد.
همراهی هند در بازی آمریکا
فرزاد رمضانی‌بونش، تحلیلگر و پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل درباره این خط راه‌آهن و پروژه تاکید کرد: «باید نگاهی به چند سال اخیر در نوع تحولات ژئوپلیتیکی جهان بیندازیم که روندهای گوناگونی را پیگیری می‌کند. از یک طرف اهمیت راه شمال به جنوب با وجود ایران، هند و روسیه را داریم و از سوی دیگر پیگیری جدی‌تر کمربند جاده توسط چین وجود دارد. ترکیه هم می‌خواهد به نوعی در این زمینه منافع ملی خود را پیگیری کند. از سوی دیگر هند، امارات و… راه انتقال به اروپا را پیگیری می‌کنند و سال‌های گذشته مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.»
او افزود: «بحران جنگ اوکراین و تحریم‌های روسیه در یک سال و نیم گذشته سبب افزایش توجه هند به این مبحث – راه انتقال به اروپا از طریق هند و امارات و… - شده است. تحریم‌های روسیه باعث شده که هندی‌ها و اروپایی‌ها از راه‌آهن شمال به جنوب دلزده شوند و آن را با منافع ملی روسیه گره‌خورده می‌دانند. یکی از راه‌هایی که فاصله بین آسیا و اروپا را کاهش می‌دهد، همین پروژه ریلی در خاورمیانه است.
اگر ایران بخواهد منافع ملی خود را در نظر بگیرد، باید توجه جدی‌تری به افزایش زیرساخت‌های راهبردی خود داشته باشد و موضوع راه شمال به جنوب را جدی‌تر پیگیری کند. از سوی دیگر افزایش بازیگران بین‌المللی در زیرساخت‌های ایران به‌ویژه بندر چابهار، بندرعباس و بنادر شمال کشور را مورد توجه قرار دهد.»
وی افزود: «در شرایط کنونی هندی‌ها مایل نیستند که منافع ملی خود را به منافع عمده ژئوپلیتیکی در پیوند با منافع ایران و روسیه خلاصه کنند. بنابراین باید مدنظر داشته باشیم که هندی‌ها و چینی‌ها منافع کلان خود را به پای تحریم‌های ایران و روسیه نمی‌ریزند. به همین دلیل دور زدن ایران و روسیه در طرح‌های جدید ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی در منطقه آسیا در حال توجه بیشتری است.»
این پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل تاکید کرد: «هند باید با توجه به تحریم‌های ایران و روسیه از بنادر ایران مانند چابهار به نحو احسن برای ارتباط گسترده با اروپا استفاده کند. هیچ کشوری در جهان مسلماً تمام کارت‌های خود را در یک سبد نمی‌چیند و منافع ملی خود را به یک کشور خاص وابسته نمی‌کند.
چین، هند و حتی عربستان توجه به بریکس، شانگهای و همکاری با اروپا، ژاپن و آمریکا و حتی روسیه و ایران را مدنظر دارند. بسیاری بر این نظر هستند که با تعدد ارتباطات منافع و راهبردهای ژئوپلیتیکی را به دست آورند و مانع استفاده از یک کشور بر ضد منافع ملی شوند. در این زمینه چین، هند، عربستان و امارات و… با توجه به راهبردهای مدنظرشان به ایده‌ها و چشم‌اندازها می‌پردازند تا منافع ملی خود را در نظر بگیرند. هیچ کشوری حاضر نیست منافع خود را با تحریم‌های ضدروسیه گره بزند.»
رمضانی افزود: «در واقع اگر نگاه درستی مدنظر قرار دهیم بیشتر بازیگران بر این نظرند که همراهی کردن یا نکردن با تحریم‌ها با توجه به عینک منافع ملی کشور انجام شود. اگر هند، چین و… در حوزه‌هایی روابط خود را با روسیه دارند و از تحریم‌ها دوری می‌کنند و در حوزه‌های دیگری با تحریم‌ها همنوایی می‌کنند، در حقیقت حاضر نیستند منافع ملی خود را در کنار روسیه قرار دهند. آن‌ها حاضر نیستند که تحریم‌های ضدروسیه بر ضد کشور خودشان اعمال شود. به همین دلیل روابط خود را با ایران و روسیه تا حدودی حفظ می‌کنند تا منافع ملی‌شان تامین شود.»