تاریخ انتشار
شنبه ۵ تير ۱۴۰۰ ساعت ۱۳:۰۵
کد مطلب : ۴۳۶۱۴۵
تفاهم فنی ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی احتمالاً امروز تمدید خواهد شد
سیاسی‌کاری در بازگشت به برجام / بیم و امیدهای ایران از احیای برجام تهران / نگران تکرار تجربه ترامپ؛ تضمین می‌خواهد
۰
کبنا ؛خیلی دور، خیلی نزدیک؛ این عبارت این روزها بیش از پیش به کار توصیف وضعیت احیای توافق هسته‌ای ایران با 1+4 و ایالات متحده می‌آید. شش دور مذاکره در دو ماه و نیم گذشته به اتمام رسیده و هیات‌های مذاکره‌کننده ایران، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا، آلمان و ایالات متحده در حالی به پایتخت‌ها بازگشته‌اند که همه می‌دانند باید برای هفتمین‌بار راهی وین شوند اما تاریخ این بازگشت محفوظ مانده است. همزمان ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی باید برای سومین‌بار در چهار ماه گذشته درباره تمدید تفاهم فنی موجود به منظور حفظ فیلم ضبط‌شده از تاسیسات هسته‌ای ایران، تصمیم‌گیری کنند. یک منبع آگاه در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «ایران روز شنبه (امروز) درباره این تفاهم تصمیم‌گیری می‌کند و به احتمال بسیار قوی باز هم رأی ایران تمدید محدود این تفاهم فنی به منظور فرصت دادن به دیپلماسی باشد.»
پس از پایان ششمین دور از رایزنی‌ها در وین، سخنان ضد و نقیضی چه از سوی مقام‌های ایرانی و چه طرف‌های مقابل ایران به گوش می‌رسد. در حالی که عباس عراقچی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران در وین توپ را به زمین امریکایی‌ها انداخت و اعلام کرد که این طرف مقابل است که باید تصمیم سخت خود را بگیرد و همزمان تاکید کرد که تمام طرف‌ها بیش از هر زمان به توافق نزدیک شده‌اند، حسن روحانی، رییس‌جمهور در سخنان اخیر درباره برجام اعلام کرد که اگر به عراقچی اختیار لازم داده شود، او همین فردا می‌تواند حصول توافق در وین را اعلام کند. اظهارنظری که بسیاری آن را به بسته شدن دست دیپلمات‌های ایران در وین پس از پیروزی ابراهیم رییسی در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران تعبیر کردند. در آن سوی دیگر این میدان، سخنان مقام‌های امریکایی نیز عاری از تناقض نیست. یک مقام امریکایی همزمان که از آمادگی هیات این کشور برای بازگشت به وین و تداوم مذاکرات سخن می‌گوید، از باقی ماندن اختلاف‌های بسیار چه در گروه هسته‌ای و چه تحریم خبر می‌دهد و البته تاکید می‌کند که واشنگتن نمی‌تواند به تهران برای عدم خروج مجدد از توافق هسته‌ای در آینده تضمین بدهد.
زمان، دشمن احیای برجام
به گزارش «اعتماد»، گذشت زمان به نفع احیای توافق هسته‌ای ایران با 1+5 (وقت در سال 2015 میلادی) نیست. تداوم حیات نباتی برجام به چند دلیل متفاوت می‌تواند به مرگ قطعی آن منتهی شود: 1- توسعه برنامه هسته‌ای ایران از منظر کیفی و کمی و سخت‌تر شدن بازگشت به تعهدات برجامی 2- نزدیک شدن به زمان انتقال قدرت در ایران از دولت حسن روحانی به دولت ابراهیم رییسی 3- عادت بیشتر بازار جهانی به غیبت ایران چه در حوزه انرژی و چه نقشی که ایران می‌تواند به دلیل موقعیت ژئواستراتژیک خود در مسیرهای تزانزیتی و تجارت با همسایگان یا سرمایه‌گذاری‌های آنها در پروژه‌های چند جانبه ایفا کند. 4. کوتاه‌تر شدن عمر برجام و نگرانی غرب از احیای بی‌ثمر توافق هسته‌ای در حالی که عمر برخی تعهدات ایران در سال هشتم و سال دهم به پایان می‌رسد.
چالش‌های هم‌جنس پیش روی ایران و امریکا
ایران و ایالات متحده به عنوان دو بازیگر اصلی در مسیر احیای توافق هسته‌ای هر دو اراده سیاسی برای بازگشت به تعهدات را به تصویر کشیده‌اند اما همزمان چند عامل آنها را محتاط‌تر از پیش کرده است:
1- عباس عراقچی و رابرت مالی، روسای هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و ایالات متحده هر دو در شش دور گذشته در وین حضور داشتند اما مذاکره غیرمستقیم زمان مورد نیاز برای حل‌وفصل اختلاف‌ها را حداقل دو برابر کرده است. ناظران مذاکرات هسته‌ای منتهی به حصول برجام در سال 2015 فراموش نکرده‌اند که توافق هسته‌ای نتیجه مذاکرات دو جانبه محرمانه ایران و امریکا در عمان بود که در ادامه به بیشترین دیدارهای دو جانبه مذاکره‌کنندگان ایرانی و امریکایی در ژنو، لوزان و وین هم منتهی شد.
2- برجام از همان ابتدا هم در داخل ایران و هم در داخل ایالات متحده اگر نگوییم دشمنان بلکه منتقدان سرسختی داشت که هرکدام مذاکره‌کنندگان خود را به وادادگی و کوتاه آمدن متهم می‌کردند. گواه این ادعا نیز جلسات پر سر و صدای تیم مذاکره‌کننده ایران با نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا جدال مذاکره‌کنندگان وقت امریکایی در کنگره این کشور بود. امروز نیز هیچ‌کدام از دو تیم مذاکره‌کننده نمی‌توانند با حداقل دستاوردها به پایتخت‌ها بازگشته و مدعی پیروزی در مسیر احیای برجام بشوند.
3- خروج امریکا از برجام در سال 2018 و به تبع آن اعمال شدیدترین تحریم‌ها علیه تهران بر بی‌اعتمادی تهران افزود. امروز ایران به‌رغم آنکه متمایل به احیای برجام است اما از بازگشت به آن و تکرار خروج امریکا از توافق هسته‌ای نگران است.
4- ایران و طرف مقابل از ابتدای مذاکرات هسته‌ای تاکید داشتند که سوژه رایزنی‌ها صرفاً مسائل هسته‌ای ایران است و لاغیر. بر همین اساس بود که در نتیجه این مذاکرات صرفاً تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران یا به زبان ساده‌تر تحریم‌هایی که به بهانه فعالیت‌های هسته‌ای ایران بر تهران تحمیل شده بودند، برداشته شدند. با این‌همه هم ایران و هم طرف مقابل می‌دانستند که در صورت اجرای موفقیت‌آمیز برجام، یکی از دو طرف بحث مذاکره یا گفت‌وگو درباره سایر موضوعات مورد اختلاف را هم به میدان خواهد کشید. امروز نیز طرف امریکایی نگران احیای برجام و مخالفت تهران با هرگونه مذاکره درباره مسائل منطقه‌ای و فعالیت‌های موشکی و طرف ایرانی نیز دلواپس قرار گرفتن در مسیری است که احیای برجام ایستگاه اول آن و گفت‌وگو درباره سایر موارد مورد اختلاف ایستگاه‌های بعدی آن خواهد بود. از سوی دیگر مقام‌های امریکایی و البته سه کشور اروپایی مایل به تمدید مفاد برجام پس از دهمین سال این توافق هم هستند و این نکته‌ای است که ایران به‌شدت با آن مخالفت کرده است.
تازه‌ترین شاهد ادعای آخر نیز سخنان مقام امریکایی است که شامگاه پنجشنبه در گفت‌وگوی مجازی با خبرنگاران امریکایی گفت: برای سایر مسائل (غیربرجامی) نیز به بحث و گفت‌وگو با ایران نیاز داریم. بنابراین ما باید راهی برای حل اختلاف‌های هسته‌ای پیدا کنیم. در این مقطع در برخی حوزه‌ها از جمله گام‌هایی که ایران باید در فعالیت هسته‌ای بردارد، یا تحریم‌هایی که مورد بحث است یا ترتیب گام‌هایی که دو طرف باید بردارند هنوز اختلافات جدی وجود دارد و مسائل مهمی باقی مانده که باید حل شود.
ضمانت امریکایی، گره اصلی مذاکرات
زمانی که مذاکرات برای احیای برجام آغاز شد، جنس اختلاف‌ها میان ایران و طرف مقابل به خصوص ایالات متحده کاملاً مشخص بود. 1- ایران خواهان رفع کدام تحریم‌ها است و دولت جو بایدن کدام تحریم‌ها را مخالف احیای برجام می‌داند. 2- توسعه کمی و کیفی برنامه هسته‌ای ایران تا چه اندازه بوده و مطالبه‌های طرف مقابل از ایران چیست؟ منظور ایران از بازگشت‌پذیری چیست و تهران حاضر است از کدام بخش از این فعالیت‌ها دست بکشد؟ 3- ایران و امریکا در چه بازه زمانی و چه ترتیبی گام‌های خود برای بازگشت به تعهدات را برخواهند داشت؟
شش دور مذاکره درباره این اختلاف‌ها عملاً به کاسته شدن فاصله دو طرف از هم در بسیاری از حوزه‌های قید شده منتهی شد و در نهایت محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران هفته گذشته اعلام کرد که متن نهایی شده مذاکرات وین را دیده و می‌تواند بگوید که تنها چند جمله باز باقی مانده است. از مجموع سخنان مقام‌های ایرانی، امریکایی و حتی روس در چند روز گذشته می‌توان به این نتیجه رسید که مطالبه ایران برای تضمین خواستن از طرف مقابل و مخالفت امریکا با این مساله به اصلی‌ترین دست‌انداز در مسیر اعلام توافق تبدیل شده است.
میخاییل اولیانوف، نماینده دایمی روسیه در سازمانهای بینالمللی مستقر در وین با اشاره به این نگرانی ایران می‌گوید «تجارب منفی گذشته»، بهترین تضمین برای عدم خروج دوباره امریکا از برجام است. او در توییتر نوشت: «بسیاری از دنبال‌کنندگانم از من می‌پرسند آیا ضمانتی وجود دارد که در صورت احیای برجام، امریکا مجدداً از آن خارج نمی‌شود؟ به نظر من بهترین ضمانت، تجارب بسیار منفی گذشته است. اگر امریکا اشتباهات گذشته را تکرار کند ایران ممکن است تصمیم بگیرد این اقدام را با اقداماتی حتی شدیدتر از قبل جبران کند. هیچ‌کس این را دوست ندارد. الان ما نسبت به نتایج فاجعه‌بار فشار حداکثری آگاهی داریم. جلسه شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی در ماه ژوئن نشان داد که جامعه بینالمللی (از جمله امریکا) به‌شدت از وضعیت فعلی ناخرسند است. این بهترین تضمین (اگرچه نه کامل‌ترین تضمین) علیه تکرار گذشته است.»
با این حال به نظر نمی‌رسد که این سخنان سیاسی، تضمینی باشد که تهران مطالبه می‌کند و البته در آن سوی میدان هم ایالات متحده می‌گوید نمی‌تواند چنین تضمینی به ایران ارائه کند.
به گزارش رسانه‌های امریکایی یک مقام این کشور درباره درخواست ایرانی‌ها برای ضمانت از امریکایی‌ها مبنی بر اینکه خروج از برجام تکرار نخواهد شد، گفت: «ضمانتی در کار نیست. این را ما می‌دانیم، ایران هم می‌داند. بهترین تضمین بازگشت به توافق و اجرای متعهدانه آن است.»
در حالی که برخی از کارشناسان مسائل امریکا با اشاره به قوانین داخلی این کشور و قدرت کنگره ادعا می‌کنند که درخواست ایران از امریکا شدنی نیست اما در این سوی میدان کنارگذاشتن نگرانی‌های تهران هم راحت نیست. پس از حصول برجام، کمپانی‌های بسیاری برای کار با ایران راهی این کشور شدند که در نتیجه تحریم ایالات متحده وادار از بیم تنبیه تحریمی وادار به ترک تهران شدند. هرچند سه کشور اروپایی و چین و روسیه می‌گویند در صورت احیای برجام، روند سرمایه‌گذاری در ایران و بازگشت کمپانی‌ها آغاز خواهد شد اما ریسک کار با ایران به دلیل تجربه قبلی و خروج امریکا از برجام همچنان از نظر این کمپانی‌ها بالا خواهد بود. یکی از تاثیرات سیاست فشار حداکثری امریکا علیه ایران ایجاد فضای مبهم پیرامون کار تجاری و سرمایه‌گذاری در ایران بود که باعث شد حتی شرکت‌های دارویی و پزشکی و مواد غذایی نیز ریسک پرسش از خزانه‌داری امریکا و تجارت با تهران را نپذیرند.
در حالی که کارشناسان می‌گویند امریکا پاسخ فنی به این مطالبه سیاسی ایران ندارد لورا روزن از خبرنگاران امریکایی ناظر بر مذاکرات هسته‌ای ایران در ده سال گذشته به نقل از یک منبع امریکایی نوشت: «در برخی از مسائل ایران و طرف مقابل می‌توانند بده و بستان داشته باشند. به عنوان نمونه ایران می‌تواند از مطالبه گرفتن تضمین عقب‌نشینی کند اگر طرف مقابل هم در ادبیات توافق نهایی به نیاز برای گفت‌وگوهای بیشتر با ایران چه در حوزه توسعه دامنه برجام چه مسائل غیر برجامی در آینده اشاره نکند.»
علی واعظ در این خصوص به لورا روزن می‌گوید: «هم ایران و هم طرف مقابل می‌دانند که نمی‌توانند در این توافق به 100 درصد مطالبه‌های خود برسند. هر دو طرف باید انعطاف بیشتری از خود نشان بدهند.»
.jpg)
ادعای وزیر خارجه فرانسه: ایران باید تصمیم نهایی را بگیرد
«ژان ایو لودریان» وزیر خارجه فرانسه بعد از دیدار با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه امریکا در یک نشست خبری مشترک درباره مذاکرات وین گفت: وارد قسمت سخت مذاکرات شده‌ایم و منتظر تصمیم نهایی ایران در زمینه بازگشت به برجام هستیم. با اینکه پیشرفت‌هایی در مذاکرات وین حاصل شده اما هنوز برخی موانع در مسیر احیای توافق هسته‌ای ایران باقی مانده است.
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا نیز درباره ایران گفت: باید برجام را به جعبه‌ای که در آن بود برگردانیم. اختلافات با ایران درباره شرایط بازگشت به تعهدات و توافق هسته‌ای هنوز پابرجاست و امیدواریم شروع دوباره مذاکرات طی روزهای آینده آن را حل کند. ما زمانی به توافق می‌رسیم که ایران به تعهدات خود در توافق عمل کند. اگر ایران به دنبال جنبه‌های دیگر برنامه هسته‌ای که در برجام ممنوع شده است برود این یک «نقطه» خواهد بود؛ جایی‌که بازگشت به برجام دیگر خیلی سخت خواهد شد. اما هنوز به این نقطه نرسیده‌ایم. نمی‌توانم تاریخی برای آن ذکر کنم چرا که مساله اضطراری این موضوع را بیشتر می‌کند.
آنتونی بلینکن در بخش‌های دیگری از سخنانش درباره سخت شدن بازگشت واشنگتن به برجام در صورت طولانی شدن مذاکرات هشدار داد.
سیاسی‌کاری در بازگشت به برجام
هیات‌های مذاکره‌کننده ۱+۴ جهت مشورت از وین به پایتخت‌ها بازگشته‌اند. صدایی که از دولت جمهوری اسلامی شنیده می‌شود توافق و بازگشت به برجام است. از رییس دولت تا رییس‌دفتر رییس‌جمهوری و همچنین وزارت امور خارجه نوید می‌دهند که این دور از مذاکرات برجامی به ثمر نشسته و تحریم‌ها برداشته خواهد شد. محمود واعظی، رییس‌دفتر رییس‌جمهوری حتی در حاشیه نشست هیات دولت که روز چهارشنبه برگزار شد، خبر داد که علاوه بر لغو بسیاری از تحریم‌ها قرار است تحریم‌های مربوط به بیت رهبری نیز لغو شود. رییس‌جمهوری نیز در چند هفته گذشته و در خلال سخنرانی‌ها بارها تاکید کرده که کار دولت تمام شده و مذاکرات نتیجه داده و البته تلویحاً تاکید کرده که دولت منتظر تصمیم حاکمیتی در این حوزه است. حسن روحانی پنجشنبه‌ای که گذشت نیز در جریان برگزاری هفتادوپنجمین هفته از افتتاحیه طرح‌های ملی که در حوزه نفت و گاز برگزار شد، بار دیگر به این موضوع اشاره و از بروکراسی موجود گلایه کرد. رییس‌جمهوری در بخشی از سخنرانی روز پنجشنبه گفت: «افتخار می‌کنیم به تلاش‌های مردم، تلاش‌های دولت که پاسخ دندان‌شکن به امریکا و تحریم‌کنندگان است. الحمدالله کاری که ملت ما انجام داده و امریکا را وادار کرده پای میز مذاکره بیاید و همان‌طورکه دیروز هم گفتم اگر برخی از مسائل و تشریفات و این بروکراسی که ما از آن داد می‌زنیم، فقط بروکراسی اداری نیست، بعضی هم بروکراسی پارلمانی است. باید معطل شویم، لایحه بدهیم، آنجا برود، کمیسیون فلان، کمیسیون فلان، البته خودم چون مجلسی هستم و 20 سال در مجلس بودم، خیلی زبانم برای انتقاد به صورت واضح نمی‌چرخد. بروکراسی را کنار بگذاریم، نه فقط در دولت، در قوه قضاییه هم کنار بگذاریم، در پارلمان هم کنار بگذاریم.» او صراحتاً تاکید کرد که «اگر بروکراسی نبود، تحریم تمام شده بود. درباره تحریم، کار را دولت انجام داده و فعلاً در بروکراسی افتاده است.» احتمالاً اشاره حسن روحانی به برخی مسائل و بروکراسی پارلمانی هم سنگ‌اندازی‌های جریان اصولگرا و رقیب دولت کنونی بر سر راه انجام توافق مجدد در دولت دوازدهم است و هم احتمالاً مصوبه قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران که اسفند سال گذشته اجرایی و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و نظارت‌های بازرسان آژانس انرژی اتمی را به‌رغم مخالفت دولت به حالت تعلیق درآورد. از سویی رییس‌جمهوری روز چهارشنبه در جریان نشست هیات دولت نیز گفته بود که «همین الان اختیارات را به دکتر عراقچی بدهیم، او هم به وین برود و در عرض چند روز توافق را نهایی کند، اعلام شود، تحریم هم برداشته شود.» از طرفی صبح پنجشنبه و احتمالاً در واکنش به همین سخنان روحانی، حسین شریعتمداری در سرمقاله روزنامه کیهان با عنوان «آقای روحانی، این یکی دیگر فروشی نیست» نوشت و مدعی شد که منظور حسن روحانی از دادن اختیار به عباس عراقچی به عنوان نماینده ایران در این مذاکرات این است که «به همه خواسته‌های امریکا بی‌کم و کاست تن بدهیم! صنایع موشکی و دفاعی خود را متوقف کنیم، از حضور در منطقه خودداری کنیم و به لقمه راحتی برای بلعیده شدن از سوی امریکا تبدیل شویم. مردم مظلوم کشورمان را زیر پای تروریست‌های تکفیری قربانی کنیم! زنان و دختران‌مان را- نستجیر بالله- به عنوان کنیز - که تصورش هم چندش‌آور و نشانه اوج بی‌غیرتی است- در اختیار داعشی‌ها قرار بدهیم و ... غارت ثروت‌های ملی و به بردگی کشاندن ملت و ... که بماند...» موسی غضنفرآبادی، رییس کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر تاکید کرده بود که شتابزدگی دولتمردان برای انجام مذاکرات قابل‌قبول نیست و مجلس روند مذاکرات را به‌صورت دقیق رصد می‌کند. گزاره‌هایی که نشان می‌دهد در بازگشت به برجام سیاسی‌کاری صورت می‌گیرد و راستِ سیاسی عزمش را جزم کرده تا توافق در دولت آتی به نتیجه برسد، نه دولت مستقر.
پس از پایان ششمین دور از رایزنی‌ها در وین، سخنان ضد و نقیضی چه از سوی مقام‌های ایرانی و چه طرف‌های مقابل ایران به گوش می‌رسد. در حالی که عباس عراقچی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران در وین توپ را به زمین امریکایی‌ها انداخت و اعلام کرد که این طرف مقابل است که باید تصمیم سخت خود را بگیرد و همزمان تاکید کرد که تمام طرف‌ها بیش از هر زمان به توافق نزدیک شده‌اند، حسن روحانی، رییس‌جمهور در سخنان اخیر درباره برجام اعلام کرد که اگر به عراقچی اختیار لازم داده شود، او همین فردا می‌تواند حصول توافق در وین را اعلام کند. اظهارنظری که بسیاری آن را به بسته شدن دست دیپلمات‌های ایران در وین پس از پیروزی ابراهیم رییسی در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران تعبیر کردند. در آن سوی دیگر این میدان، سخنان مقام‌های امریکایی نیز عاری از تناقض نیست. یک مقام امریکایی همزمان که از آمادگی هیات این کشور برای بازگشت به وین و تداوم مذاکرات سخن می‌گوید، از باقی ماندن اختلاف‌های بسیار چه در گروه هسته‌ای و چه تحریم خبر می‌دهد و البته تاکید می‌کند که واشنگتن نمی‌تواند به تهران برای عدم خروج مجدد از توافق هسته‌ای در آینده تضمین بدهد.
زمان، دشمن احیای برجام
به گزارش «اعتماد»، گذشت زمان به نفع احیای توافق هسته‌ای ایران با 1+5 (وقت در سال 2015 میلادی) نیست. تداوم حیات نباتی برجام به چند دلیل متفاوت می‌تواند به مرگ قطعی آن منتهی شود: 1- توسعه برنامه هسته‌ای ایران از منظر کیفی و کمی و سخت‌تر شدن بازگشت به تعهدات برجامی 2- نزدیک شدن به زمان انتقال قدرت در ایران از دولت حسن روحانی به دولت ابراهیم رییسی 3- عادت بیشتر بازار جهانی به غیبت ایران چه در حوزه انرژی و چه نقشی که ایران می‌تواند به دلیل موقعیت ژئواستراتژیک خود در مسیرهای تزانزیتی و تجارت با همسایگان یا سرمایه‌گذاری‌های آنها در پروژه‌های چند جانبه ایفا کند. 4. کوتاه‌تر شدن عمر برجام و نگرانی غرب از احیای بی‌ثمر توافق هسته‌ای در حالی که عمر برخی تعهدات ایران در سال هشتم و سال دهم به پایان می‌رسد.
چالش‌های هم‌جنس پیش روی ایران و امریکا
ایران و ایالات متحده به عنوان دو بازیگر اصلی در مسیر احیای توافق هسته‌ای هر دو اراده سیاسی برای بازگشت به تعهدات را به تصویر کشیده‌اند اما همزمان چند عامل آنها را محتاط‌تر از پیش کرده است:
1- عباس عراقچی و رابرت مالی، روسای هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و ایالات متحده هر دو در شش دور گذشته در وین حضور داشتند اما مذاکره غیرمستقیم زمان مورد نیاز برای حل‌وفصل اختلاف‌ها را حداقل دو برابر کرده است. ناظران مذاکرات هسته‌ای منتهی به حصول برجام در سال 2015 فراموش نکرده‌اند که توافق هسته‌ای نتیجه مذاکرات دو جانبه محرمانه ایران و امریکا در عمان بود که در ادامه به بیشترین دیدارهای دو جانبه مذاکره‌کنندگان ایرانی و امریکایی در ژنو، لوزان و وین هم منتهی شد.
2- برجام از همان ابتدا هم در داخل ایران و هم در داخل ایالات متحده اگر نگوییم دشمنان بلکه منتقدان سرسختی داشت که هرکدام مذاکره‌کنندگان خود را به وادادگی و کوتاه آمدن متهم می‌کردند. گواه این ادعا نیز جلسات پر سر و صدای تیم مذاکره‌کننده ایران با نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا جدال مذاکره‌کنندگان وقت امریکایی در کنگره این کشور بود. امروز نیز هیچ‌کدام از دو تیم مذاکره‌کننده نمی‌توانند با حداقل دستاوردها به پایتخت‌ها بازگشته و مدعی پیروزی در مسیر احیای برجام بشوند.
3- خروج امریکا از برجام در سال 2018 و به تبع آن اعمال شدیدترین تحریم‌ها علیه تهران بر بی‌اعتمادی تهران افزود. امروز ایران به‌رغم آنکه متمایل به احیای برجام است اما از بازگشت به آن و تکرار خروج امریکا از توافق هسته‌ای نگران است.
4- ایران و طرف مقابل از ابتدای مذاکرات هسته‌ای تاکید داشتند که سوژه رایزنی‌ها صرفاً مسائل هسته‌ای ایران است و لاغیر. بر همین اساس بود که در نتیجه این مذاکرات صرفاً تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران یا به زبان ساده‌تر تحریم‌هایی که به بهانه فعالیت‌های هسته‌ای ایران بر تهران تحمیل شده بودند، برداشته شدند. با این‌همه هم ایران و هم طرف مقابل می‌دانستند که در صورت اجرای موفقیت‌آمیز برجام، یکی از دو طرف بحث مذاکره یا گفت‌وگو درباره سایر موضوعات مورد اختلاف را هم به میدان خواهد کشید. امروز نیز طرف امریکایی نگران احیای برجام و مخالفت تهران با هرگونه مذاکره درباره مسائل منطقه‌ای و فعالیت‌های موشکی و طرف ایرانی نیز دلواپس قرار گرفتن در مسیری است که احیای برجام ایستگاه اول آن و گفت‌وگو درباره سایر موارد مورد اختلاف ایستگاه‌های بعدی آن خواهد بود. از سوی دیگر مقام‌های امریکایی و البته سه کشور اروپایی مایل به تمدید مفاد برجام پس از دهمین سال این توافق هم هستند و این نکته‌ای است که ایران به‌شدت با آن مخالفت کرده است.
تازه‌ترین شاهد ادعای آخر نیز سخنان مقام امریکایی است که شامگاه پنجشنبه در گفت‌وگوی مجازی با خبرنگاران امریکایی گفت: برای سایر مسائل (غیربرجامی) نیز به بحث و گفت‌وگو با ایران نیاز داریم. بنابراین ما باید راهی برای حل اختلاف‌های هسته‌ای پیدا کنیم. در این مقطع در برخی حوزه‌ها از جمله گام‌هایی که ایران باید در فعالیت هسته‌ای بردارد، یا تحریم‌هایی که مورد بحث است یا ترتیب گام‌هایی که دو طرف باید بردارند هنوز اختلافات جدی وجود دارد و مسائل مهمی باقی مانده که باید حل شود.
ضمانت امریکایی، گره اصلی مذاکرات
زمانی که مذاکرات برای احیای برجام آغاز شد، جنس اختلاف‌ها میان ایران و طرف مقابل به خصوص ایالات متحده کاملاً مشخص بود. 1- ایران خواهان رفع کدام تحریم‌ها است و دولت جو بایدن کدام تحریم‌ها را مخالف احیای برجام می‌داند. 2- توسعه کمی و کیفی برنامه هسته‌ای ایران تا چه اندازه بوده و مطالبه‌های طرف مقابل از ایران چیست؟ منظور ایران از بازگشت‌پذیری چیست و تهران حاضر است از کدام بخش از این فعالیت‌ها دست بکشد؟ 3- ایران و امریکا در چه بازه زمانی و چه ترتیبی گام‌های خود برای بازگشت به تعهدات را برخواهند داشت؟
شش دور مذاکره درباره این اختلاف‌ها عملاً به کاسته شدن فاصله دو طرف از هم در بسیاری از حوزه‌های قید شده منتهی شد و در نهایت محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران هفته گذشته اعلام کرد که متن نهایی شده مذاکرات وین را دیده و می‌تواند بگوید که تنها چند جمله باز باقی مانده است. از مجموع سخنان مقام‌های ایرانی، امریکایی و حتی روس در چند روز گذشته می‌توان به این نتیجه رسید که مطالبه ایران برای تضمین خواستن از طرف مقابل و مخالفت امریکا با این مساله به اصلی‌ترین دست‌انداز در مسیر اعلام توافق تبدیل شده است.
میخاییل اولیانوف، نماینده دایمی روسیه در سازمانهای بینالمللی مستقر در وین با اشاره به این نگرانی ایران می‌گوید «تجارب منفی گذشته»، بهترین تضمین برای عدم خروج دوباره امریکا از برجام است. او در توییتر نوشت: «بسیاری از دنبال‌کنندگانم از من می‌پرسند آیا ضمانتی وجود دارد که در صورت احیای برجام، امریکا مجدداً از آن خارج نمی‌شود؟ به نظر من بهترین ضمانت، تجارب بسیار منفی گذشته است. اگر امریکا اشتباهات گذشته را تکرار کند ایران ممکن است تصمیم بگیرد این اقدام را با اقداماتی حتی شدیدتر از قبل جبران کند. هیچ‌کس این را دوست ندارد. الان ما نسبت به نتایج فاجعه‌بار فشار حداکثری آگاهی داریم. جلسه شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی در ماه ژوئن نشان داد که جامعه بینالمللی (از جمله امریکا) به‌شدت از وضعیت فعلی ناخرسند است. این بهترین تضمین (اگرچه نه کامل‌ترین تضمین) علیه تکرار گذشته است.»
با این حال به نظر نمی‌رسد که این سخنان سیاسی، تضمینی باشد که تهران مطالبه می‌کند و البته در آن سوی میدان هم ایالات متحده می‌گوید نمی‌تواند چنین تضمینی به ایران ارائه کند.
به گزارش رسانه‌های امریکایی یک مقام این کشور درباره درخواست ایرانی‌ها برای ضمانت از امریکایی‌ها مبنی بر اینکه خروج از برجام تکرار نخواهد شد، گفت: «ضمانتی در کار نیست. این را ما می‌دانیم، ایران هم می‌داند. بهترین تضمین بازگشت به توافق و اجرای متعهدانه آن است.»
در حالی که برخی از کارشناسان مسائل امریکا با اشاره به قوانین داخلی این کشور و قدرت کنگره ادعا می‌کنند که درخواست ایران از امریکا شدنی نیست اما در این سوی میدان کنارگذاشتن نگرانی‌های تهران هم راحت نیست. پس از حصول برجام، کمپانی‌های بسیاری برای کار با ایران راهی این کشور شدند که در نتیجه تحریم ایالات متحده وادار از بیم تنبیه تحریمی وادار به ترک تهران شدند. هرچند سه کشور اروپایی و چین و روسیه می‌گویند در صورت احیای برجام، روند سرمایه‌گذاری در ایران و بازگشت کمپانی‌ها آغاز خواهد شد اما ریسک کار با ایران به دلیل تجربه قبلی و خروج امریکا از برجام همچنان از نظر این کمپانی‌ها بالا خواهد بود. یکی از تاثیرات سیاست فشار حداکثری امریکا علیه ایران ایجاد فضای مبهم پیرامون کار تجاری و سرمایه‌گذاری در ایران بود که باعث شد حتی شرکت‌های دارویی و پزشکی و مواد غذایی نیز ریسک پرسش از خزانه‌داری امریکا و تجارت با تهران را نپذیرند.
در حالی که کارشناسان می‌گویند امریکا پاسخ فنی به این مطالبه سیاسی ایران ندارد لورا روزن از خبرنگاران امریکایی ناظر بر مذاکرات هسته‌ای ایران در ده سال گذشته به نقل از یک منبع امریکایی نوشت: «در برخی از مسائل ایران و طرف مقابل می‌توانند بده و بستان داشته باشند. به عنوان نمونه ایران می‌تواند از مطالبه گرفتن تضمین عقب‌نشینی کند اگر طرف مقابل هم در ادبیات توافق نهایی به نیاز برای گفت‌وگوهای بیشتر با ایران چه در حوزه توسعه دامنه برجام چه مسائل غیر برجامی در آینده اشاره نکند.»
علی واعظ در این خصوص به لورا روزن می‌گوید: «هم ایران و هم طرف مقابل می‌دانند که نمی‌توانند در این توافق به 100 درصد مطالبه‌های خود برسند. هر دو طرف باید انعطاف بیشتری از خود نشان بدهند.»
ادعای وزیر خارجه فرانسه: ایران باید تصمیم نهایی را بگیرد
«ژان ایو لودریان» وزیر خارجه فرانسه بعد از دیدار با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه امریکا در یک نشست خبری مشترک درباره مذاکرات وین گفت: وارد قسمت سخت مذاکرات شده‌ایم و منتظر تصمیم نهایی ایران در زمینه بازگشت به برجام هستیم. با اینکه پیشرفت‌هایی در مذاکرات وین حاصل شده اما هنوز برخی موانع در مسیر احیای توافق هسته‌ای ایران باقی مانده است.
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا نیز درباره ایران گفت: باید برجام را به جعبه‌ای که در آن بود برگردانیم. اختلافات با ایران درباره شرایط بازگشت به تعهدات و توافق هسته‌ای هنوز پابرجاست و امیدواریم شروع دوباره مذاکرات طی روزهای آینده آن را حل کند. ما زمانی به توافق می‌رسیم که ایران به تعهدات خود در توافق عمل کند. اگر ایران به دنبال جنبه‌های دیگر برنامه هسته‌ای که در برجام ممنوع شده است برود این یک «نقطه» خواهد بود؛ جایی‌که بازگشت به برجام دیگر خیلی سخت خواهد شد. اما هنوز به این نقطه نرسیده‌ایم. نمی‌توانم تاریخی برای آن ذکر کنم چرا که مساله اضطراری این موضوع را بیشتر می‌کند.
آنتونی بلینکن در بخش‌های دیگری از سخنانش درباره سخت شدن بازگشت واشنگتن به برجام در صورت طولانی شدن مذاکرات هشدار داد.
سیاسی‌کاری در بازگشت به برجام
هیات‌های مذاکره‌کننده ۱+۴ جهت مشورت از وین به پایتخت‌ها بازگشته‌اند. صدایی که از دولت جمهوری اسلامی شنیده می‌شود توافق و بازگشت به برجام است. از رییس دولت تا رییس‌دفتر رییس‌جمهوری و همچنین وزارت امور خارجه نوید می‌دهند که این دور از مذاکرات برجامی به ثمر نشسته و تحریم‌ها برداشته خواهد شد. محمود واعظی، رییس‌دفتر رییس‌جمهوری حتی در حاشیه نشست هیات دولت که روز چهارشنبه برگزار شد، خبر داد که علاوه بر لغو بسیاری از تحریم‌ها قرار است تحریم‌های مربوط به بیت رهبری نیز لغو شود. رییس‌جمهوری نیز در چند هفته گذشته و در خلال سخنرانی‌ها بارها تاکید کرده که کار دولت تمام شده و مذاکرات نتیجه داده و البته تلویحاً تاکید کرده که دولت منتظر تصمیم حاکمیتی در این حوزه است. حسن روحانی پنجشنبه‌ای که گذشت نیز در جریان برگزاری هفتادوپنجمین هفته از افتتاحیه طرح‌های ملی که در حوزه نفت و گاز برگزار شد، بار دیگر به این موضوع اشاره و از بروکراسی موجود گلایه کرد. رییس‌جمهوری در بخشی از سخنرانی روز پنجشنبه گفت: «افتخار می‌کنیم به تلاش‌های مردم، تلاش‌های دولت که پاسخ دندان‌شکن به امریکا و تحریم‌کنندگان است. الحمدالله کاری که ملت ما انجام داده و امریکا را وادار کرده پای میز مذاکره بیاید و همان‌طورکه دیروز هم گفتم اگر برخی از مسائل و تشریفات و این بروکراسی که ما از آن داد می‌زنیم، فقط بروکراسی اداری نیست، بعضی هم بروکراسی پارلمانی است. باید معطل شویم، لایحه بدهیم، آنجا برود، کمیسیون فلان، کمیسیون فلان، البته خودم چون مجلسی هستم و 20 سال در مجلس بودم، خیلی زبانم برای انتقاد به صورت واضح نمی‌چرخد. بروکراسی را کنار بگذاریم، نه فقط در دولت، در قوه قضاییه هم کنار بگذاریم، در پارلمان هم کنار بگذاریم.» او صراحتاً تاکید کرد که «اگر بروکراسی نبود، تحریم تمام شده بود. درباره تحریم، کار را دولت انجام داده و فعلاً در بروکراسی افتاده است.» احتمالاً اشاره حسن روحانی به برخی مسائل و بروکراسی پارلمانی هم سنگ‌اندازی‌های جریان اصولگرا و رقیب دولت کنونی بر سر راه انجام توافق مجدد در دولت دوازدهم است و هم احتمالاً مصوبه قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران که اسفند سال گذشته اجرایی و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و نظارت‌های بازرسان آژانس انرژی اتمی را به‌رغم مخالفت دولت به حالت تعلیق درآورد. از سویی رییس‌جمهوری روز چهارشنبه در جریان نشست هیات دولت نیز گفته بود که «همین الان اختیارات را به دکتر عراقچی بدهیم، او هم به وین برود و در عرض چند روز توافق را نهایی کند، اعلام شود، تحریم هم برداشته شود.» از طرفی صبح پنجشنبه و احتمالاً در واکنش به همین سخنان روحانی، حسین شریعتمداری در سرمقاله روزنامه کیهان با عنوان «آقای روحانی، این یکی دیگر فروشی نیست» نوشت و مدعی شد که منظور حسن روحانی از دادن اختیار به عباس عراقچی به عنوان نماینده ایران در این مذاکرات این است که «به همه خواسته‌های امریکا بی‌کم و کاست تن بدهیم! صنایع موشکی و دفاعی خود را متوقف کنیم، از حضور در منطقه خودداری کنیم و به لقمه راحتی برای بلعیده شدن از سوی امریکا تبدیل شویم. مردم مظلوم کشورمان را زیر پای تروریست‌های تکفیری قربانی کنیم! زنان و دختران‌مان را- نستجیر بالله- به عنوان کنیز - که تصورش هم چندش‌آور و نشانه اوج بی‌غیرتی است- در اختیار داعشی‌ها قرار بدهیم و ... غارت ثروت‌های ملی و به بردگی کشاندن ملت و ... که بماند...» موسی غضنفرآبادی، رییس کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر تاکید کرده بود که شتابزدگی دولتمردان برای انجام مذاکرات قابل‌قبول نیست و مجلس روند مذاکرات را به‌صورت دقیق رصد می‌کند. گزاره‌هایی که نشان می‌دهد در بازگشت به برجام سیاسی‌کاری صورت می‌گیرد و راستِ سیاسی عزمش را جزم کرده تا توافق در دولت آتی به نتیجه برسد، نه دولت مستقر.
