ضربه كاري به سيستان / مناسبات ايران و افغانستان قبل و بعد از سد کمال خان

مناسبات ايران و افغانستان از نظر تاريخي به قبل و بعد از كمال‌خان تقسيم مي‌شود. از زماني كه اين سد تاسيس شد دولت‌هاي مختلف افغانستان تصميم گرفتند كه به ايران آبي تخصيص ندهند. سند توسعه آب افغانستان با امضاي اسماعيل خان پيش مي‌رود. ما جايگزيني براي آب سيستان نداريم و اين خيال است كه مي‌توانيم از درياي عمان آب مورد نياز سيستان را تامين كنيم.
به گزارش کبنا نیوز، مناسبات ايران و افغانستان از نظر تاريخي به قبل و بعد از كمال‌خان تقسيم مي‌شود. از زماني كه اين سد تاسيس شد دولت‌هاي مختلف افغانستان تصميم گرفتند كه به ايران آبي تخصيص ندهند. سند توسعه آب افغانستان با امضاي اسماعيل خان پيش مي‌رود. ما جايگزيني براي آب سيستان نداريم و اين خيال است كه مي‌توانيم از درياي عمان آب مورد نياز سيستان را تامين كنيم.

در اين استان هم مانند ساير نقاط سه نوع مصرف وجود دارد: مصرف آب شرب كه حدود 60 تا 70 ميليون متر مكعب در سال است و ممكن است با هر هزينه‌اي از درياي عمان تامين شود. قسمتي از آن كشاورزي است كه آن‌هم قابل تامين است. اما اگر نتوانيم محيط زيست را درست كنيم و با وجود اين گردوخاك كسي نمي‌تواند در آن منطقه زندگي كند؛ حيات سيستان به‌طور مستقيم به آب هيرمند وابسته است و نمي‌توانيم از آب هيرمند بگذريم.
   سد بخش‌آباد در حال تاسيس است و هنوز هم هيچ اقدامي براي آن انجام نشده است. همه مقامات افغانستان ادعا مي‌كنند كه به معاهده 1351 پايبندند، اما در عمل خلاف آن را نشان مي‌دهند، آنها نمي‌خواهند آب را بدهند.
   مساله مهم ديگر اين است كه افغانستان به سمت نهرسازي هم رفته است. دولت ايران با مصرف زيادي از آب در نزديك مرز خود مواجه است كه نمي‌تواند با آن كاري انجام دهد.
فروردين سال ۱۴۰۰، زماني كه قرار بود سد كمال‌خان در افغانستان افتتاح شود، اشرف غني رييس‌جمهوري وقت افغانستان در مراسم افتتاحيه اين سد از نفت در برابر آب گفت، اما تاكيد كرد كه بر معاهده سال ۱۳۵۱ ميان اين دو كشور كه بر حقابه هيرمند امضا شده، پايبند است. با وجود اينكه دولت‌هاي مختلف افغانستان هميشه از پايبندي به اين معاهده مي‌گويند، اما ساخت سدهاي متعدد و سياست آبي اين كشور در قبال همسايه غربي خود، خلاف آن را نشان مي‌دهد.
بعد از افتتاح سد انحرافي كمال‌خان روي رود هيرمند در ۹۵ كيلومتري شهر زرنج افغانستان، حالا نوبت به سد بخش‌آباد رسيده كه قرار است اميد سيستان به آبي كه ممكن بود از سيلاب‌ها به دست بياورد را نااميد كند. افغانستان محصور در خشكي است، اما منابع آبي غني‌تري نسبت به همسايگان خود دارد و علاوه بر آن در موقعيت بالادستي هم قرار گرفته است. به همين دليل آب در طول تاريخ به ابزاري سياسي براي اين كشور تبديل شده است. اين كشور با پاكستان و آسياي مركزي هم مسائل آبي مختلفي دارد، اما اين مسائل با ايران بيشتر است و فقط محدود به رودخانه هيرمند نيست. ايران در دو حوضه آبي هيرمند و هريرود با اين كشور اشتراك دارد و خود حوضه آبريز هيرمند هم شامل سرشاخه‌هاي متعددي است، با اين حال قرارداد سال ۱۳۵۱ بين اين دو كشور فقط درباره شاخه هيرمند است و در آن خبري از سرشاخه‌هاي ديگر هيرمند كه مي‌توانند آب پايدار را براي محيط زيست و تالاب هامون تامين كنند، نيست. سرشاخه‌هاي مهم اين حوضه آبريز مثل فراه‌رود، خاش‌رود و هاروت‌رود نقشي بسيار كليدي در حيات سيستان و تالاب‌هاي هامون دارند. افغانستان از زمان اشرف غني كار ساخت بخش‌آباد را روي فراه‌رود آغاز كرده و در صورت تكميل آن، وضعيت منابع آبي سيستان و خراسان رضوي بحراني خواهد شد.
 طبق اطلاعات موجود، حجم آب اين رود حدود ۱.۳۶ ميليارد مترمكعب است. اين دو رود بزرگ – هيرمند و فراه‌رود- هر دو بخشي از آب مورد نياز حوضه آبريز هيرمند را تامين مي‌كنند. در شرايط فعلي با وجود اينكه هنوز سد بخش‌آباد ساخته نشده، تقريبا هر سه هامون خشك شده‌اند و ساخت اين سد، وضعيت را وخيم‌تر مي‌كند. اگر تا قبل از ساخت اين سد ممكن بود كه به آب سيلاب‌ها اميدوار باشيم، ساخت اين سد جلوي سيلاب‌ها را مي‌گيرد.
افغانستان علاوه‌بر سدسازي‌هاي گسترده روي رودخانه فرامرزي هيرمند مثل سد كمال‌خان و فاز تكميلي سد كجكي، در حال احداث سدهاي جديد ديگري روي ساير سرشاخه‌هاي حوضه آبريز هيرمند از جمله خاش‌رود است كه نقش بسيار مهمي در حيات سيستان و تالاب‌هاي هامون دارد.
«بهنام انديك» كارشناس محيط‌زيست به «اعتماد» مي‌گويد كه« اين سد، دو تونل انحراف آب و كانال‌هايي دارد كه بعد از اين تونل‌ها، آب را به سمت زمين‌هاي كشاورزي مي‌برد. سد هنوز در مرحله ساخت تونل است و طبق تصاوير ماهواره‌اي، بدنه آن هنوز ساخته نشده است. اين حجم از آب هم براي استفاده در زمين‌هاي كشاورزي است.»