کبنانیوز - بی‌شعوری کرونا / یلدا را مجازی برگزار کنیم

درمان مزمن یک درد – با برقراری محدودیت‌های نصفه نیمه بی منطق مشخص و قابل دفاع – به جای درمان حاد و شدید کوتاه مدت – در این جا قرنطینه کامل کوتاه‌مدت در مقابل محدودیت‌های نصفه نیمه بلند مدت – باعث خستگی و نارضایتی آن بخش از جامعه که به این قواعد احترام می‌گذارند هم خواهد شد و از میزان رعایت و در نتیجه اثرگذاریشان خواهد کاست.

یلدای سمی، یلدای مرگبار، تعبیرهای که برای شب یلدای امسال به کار می‌برند. کارشناسان، مسوولان و بزرگان بر عدم برگزاری شب یلدا به شکل دورهمی و تجمعی تاکید می‌کنند و می‌گویند؛ یلدا را مجازی برگزار کنید.

بی‌شعوری کرونایی
رضا دهکی در مطلبی آورده است؛ می‌گویند «شنیدن کی بود مانند دیدن»؛ حکایت، حکایت تقابل دلایل برخی محدودیت‌های کرونایی، ادعا درباره میزان رعایتشان و آمارهای ناشی از آن با مشاهدات بیرونی است. در میان محدودیت‌هایی که از ابتدای آذر ماه برقرار شده‌اند، محدودیت تردد خودروهای شخصی از ساعت ۹ شب تا ۴ صبح، پربحث‌ترین مورد بوده است؛ محدودیتی که برای روزهای شنبه و یکشنبه ۲۹ و ۳۰ آذر، به بهانه کاهش دورهمی‌های یلدایی یک ساعت هم اضافه شده و از ساعت ۲۰ آغاز می‌شود. این در حالی است که در این بازه زمانی تردد با وسایل حمل و نقل عمومی و آژانس‌ها و تاکسی‌های اینترنتی بلامانع است. در شرایطی که شاید استفاده از خودرو شخصی کمک بیشتری به حفظ سلامت مردم می‌کرد، دلایلی که برای این محدودیت خاص مطرح شد چندان با منطق همخوانی نداشت و ندارد. این محدودیت‌ها از یک سو باعث ترافیک سنگین در ساعات نزدیک به آغاز محدودیت‌ها شده است و از سوی دیگر چالش‌هایی را برای برخی شاغلین به ویژه کارکنان شرکت‌های خصوصی که الزاماً سازمانشان ساعات حضور خود را با این محدودیت‌ها تطبیق نداده‌اند به وجود آورده است و همچنین عملاً بسیاری از شاغلین به بخش بزرگی از کارهای ضروری خود نمی‌رسند مگر این که از کار خود بزنند. در عین حال، مشاهدات نشان می‌دهد که محدودیت‌های تردد، چنان که عنوان شده، مؤثر هم نیست.
رفتارهای خلاف قانون، قواعد و مصالح اجتماعی را نمی‌توان در یک سطح طبقه‌بندی کرد؛ مثلاً اقدام به قتل یا سرقت در سطح جرم بودن قابل طرحند، اما به اصطلاح زدن در صف، پوشاندن پلاک برای ورود به طرح ترافیک یا عدم رعایت قاعده‌ای درباره بهداشت در محیط کاری در حیطه «شعور اجتماعی» یا در این حالت خاص «بی‌شعوری» اجتماعی قابل طرح هستند. هم مشاهدات و هم برخی بررسی‌های جامعه‌شناسی نشان می‌دهند که بسیاری از رفتارهای ناشی از این بی‌شعوری، رفتارهایی متصل به هم هستند. در واقع اگر کسی در زندگی خود عمده اصول، قواعد و قوانین اجتماعی را رعایت می‌کند، به حقوق دیگران احترام می‌گذارد و قانونمدار است، به ندرت عامدانه و آگاهانه عملی خلاف این قواعد و قوانین انجام می‌دهد و بالعکس، اگر از کسی چند رفتار از این بی‌شعوری‌ها مشاهده شود، به مصداق مشت نمونه خروار، می‌توان با احتمال بیشتری انتظار تکرار این رفتارها را داشت.
در روزهایی که محدودیت‌های تردد کرونایی برقرار شده است، ویدئوها و تصاویر بسیاری از خودروهای با پلاک پوشانده شده منتشر شد و بسیاری در شبکه‌های اجتماعی از برقراری مهمانی‌ها و دورهمی‌ها در خانه همسایگانشان نوشته‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که اگر کسی قرار بر رعایت بهداشت مقابله با کرونا مثل زدن ماسک یا شستشو و ضدعفونی مداوم دست‌ها و سطوح تماسش را داشته باشد و به طور کلی پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کند، احتمالاً خود را با این قواعد هم وفق داده است، اما از کسی که به دنبال راه دررو و فرار از این محدودیت‌های کرونایی است، عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی هم بعید به نظر نمی‌رسد. نکته قابل توجه این که بسیاری از این افراد، رفتار خلاف شعور اجتماعی خود را یک «زرنگی» فردی می‌دانند و حتی به آن می‌بالند.
باید پذیرفت که اولاً نمی‌توان کاهش آمارهای کرونایی را – که البته به نظر می‌رسد قصد میل به صفر شدن را ندارد و هدف این محدودیت‌ها بیشتر «کنترل» تا «حذف» کرونا بوده است – را به این جزء خاص از محدودیت‌ها مرتبط کرد و دوما این محدودیت‌ها برای کسانی که از روی بی تفاوتی یا برای نمایش زرنگی به دنبال خرق آن‌ها هستند بازدارنده نیست. بازدارندگی چنین قانونی تنها با بالا بردن رقم جریمه ممکن نمی‌شود – که چه بسا هستند «ریچ‌کیدز» هایی که با پذیرش پرداخت جریمه هم حاضر به نمایش بی تفاوتی به قانون و شوآف توانستنش باشند – بلکه نیازمند روش‌های اجرایی بازدارنده است. این روش‌ها نباید خود به بی نظمی و چالش جدیدی منجر شود، بروکراسی جدیدی و پر پیچ و خمی را برای رسیدگی به چالش‌هایش ایجاد کرده و یا افراد دچار استثنا را فراموش کند. به نظر می‌رسد این محدودیت‌ها برای جلوگیری از اعمال جمعی که احتمالاً به آن وقعی نمی‌نهند طرح شده اما برای باقی مردمی که احتمالاً بیش از این دسته به رعایت اصول اجتماعی و بهداشتی پایبندند منجر شده است و این به گونه‌ای احساس نارضایتی منجر می‌شود.
در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که درمان مزمن یک درد – با برقراری محدودیت‌های نصفه نیمه بی منطق مشخص و قابل دفاع – به جای درمان حاد و شدید کوتاه مدت – در این جا قرنطینه کامل کوتاه‌مدت در مقابل محدودیت‌های نصفه نیمه بلند مدت – باعث خستگی و نارضایتی آن بخش از جامعه که به این قواعد احترام می‌گذارند هم خواهد شد و از میزان رعایت و در نتیجه اثرگذاریشان خواهد کاست. لازم است تیم‌های «کارشناسی» ستاد ملی مقابله با بیماری کرونا، به جنبه‌های فرهنگی و جامعه‌شناسانه طرح‌های خود نگاهی دوباره بیاندازند.

یلدای ما مجازی است
محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران نیز در ایران نوشت: خانواده ما، امسال هم مثل سال‌های پیش یلدا را برگزار می‌کند اما شب یلدای امسال، شب یلدای مجازی است. وضعیت کشور به خاطر کرونا به گونه‌ای نیست که بتوانیم دورهمی برگزار کنیم و ما هم مثل بقیه هموطنان شب یلدای امسال را در فضای مجازی برگزار می‌کنیم. خوشبختانه همه گوشی هوشمند دارند و این گوشی‌ها روی تلویزیون هم وصل می‌شود. من، همسرم و پسرم در خانه هستیم و از طریق تماس تصویری با مادر، خواهر و برادرانم ارتباط برقرار می‌کنم. مردم عزیزمان باید بدانند که یکی از مهم‌ترین علل ابتلای افراد به ویروس کرونا از دورهمی‌های خانوادگی ناشی می‌شود و مهم‌تر اینکه وضعیت تهران نارنجی است. اگر به این وضعیت بی توجه باشیم، دوباره شاهد افزایش مرگ و میر بین هموطنان‌مان خواهیم بود علاوه بر این در شب یلدا همه خانه پدربزرگ و مادربزرگ و بزرگترها جمع می‌شوند و همین تجمع ممکن است برای سالمندان خطرناک باشد. پس به خاطر بزرگ‌ترهایمان رعایت کنیم.

دورهمی‌ها را کلاً متوقف کنیم
مصطفی معین پزشک معروف نیز نوشت: شب یلدا بهانه‌ای است برای بازدید و صله ارحام. اما این موضوع در شرایط کرونا اصلاً به صلاح مردم نیست و فکر می‌کنم مردم خودشان هم می‌دانند که باید این شب یلدا را به صورت مجازی برگزار کنند. ما می‌توانیم با استفاده از ارتباط تصویری با فرزندان و فامیل خود ارتباط برقرار کنیم. به عنوان یک پزشک می‌گویم که دورهمی و تجمع موجب گسترش بیماری می‌شود بر اساس مقاله علمی که در مجله نیچر منتشر شده است اولین و مهم‌ترین راه انتقال ویروس کرونا، دورهمی و تجمع بوده است. این مقاله این موضوع را بررسی کرده بود که توقف دورهمی و نبود تجمعات در قطع چرخه انتقال ویروس به دیگران در جامعه مؤثرتر بوده است. ده‌ها عامل برای این سؤال مطرح شده بود که در رأس آن توقف دورهمی‌ها بوده است. دورهمی‌ها بالاترین نقش را در انتقال ویروس دارد. این مهم‌ترین عامل در انتقال ویروس است. اگر مردم بی توجه به این موضوع باشند و شب یلدا را برگزار کنند، دوباره ما شاهد افزایش مرگ و میرها خواهیم بود چرا که در میهمانی‌ها، افراد ساعت‌ها در یک فضای کوچک دور هم می‌نشینند و این بالاترین خطر در انتقال ویروس است. کشور ما هنوز هم در شرایط خطرناکی است و البته زمستان را هم در پیش داریم و ممکن است وضعیت تغییر کند. بنابراین اخلاق حکم می‌کند مراقب یکدیگر باشیم.

در تدارک یلدایی بدون همنشین و تنقلات
سید محمد بهشتی پژوهشگر فرهنگی همچنین در ایران نوشته؛ امسال شب یلدا چه کنیم؟ کجا برویم؟ ستاد ملی مبارزه با کرونا که ما را از معاشرت پرهیز می‌دهد. اوامر هم همه را تشویق یا وادار می‌کنند از ساعت ۱۸ به بعد به خانه‌های خود بروند. منع آمد و شد دل و دماغ جایی رفتن برای کسی نمی‌گذارد. نگرانی از احتمال سرایت بیماری به عزیزان هم دل خوشی باقی نمی‌گذارد برای معاشرت و نقل و تفأل و تنقل و درازترین شب سال را سپری کردن. دیدن خاموشی آن همه برنامه و سخنرانی و گردهمایی و کافه‌نشینی و حرف و حدیث و شور و نشاط سال‌های پیش هم مزید بر علت این دغدغه که آیا امسال یلدا تعطیل است؟ و آیا اگر اوضاع به همین منوال ادامه یابد، یلدا به فراموشی سپرده خواهد شد؟
سعدی در فرازی از موعظات غزلین [مواعظ] خود می‌گوید:
نه صورتیست مزخرف عبارت سعدی/ چنانکه بر در گرمابه می‌کند نقاش
سخن سعدی آن گفتار زیبا نیست که نگارگر بر کاشی سر در حمام نقش می‌کند تا همه پند گیرند اما بس که هر روز جلوی چشمشان آمده حتی اگر می‌خوانندش هم دیگر نمی‌خوانندش؛
که برقعیست مرصع به لعل و مروارید / فرو گذاشته برروی شاهد جماش
بلکه عبارات مزین به جواهر او به سان روپوشی بر چهره اشارات حقیقت انداخته شده تا نامحرم از افسونش در امان بماند و به مثال چشمه خورشید برای دیده خفاش مضر نباشد.
در واقع این دو بیت در تکمیل نصیحتی آمده که کمی پیش‌تر گفته:
اگر ز مغز حقیقت به پوست خرسندی / تو نیز جامه ازرق بپوش و سر بتراش
در مسیر حقیقت اگر می‌خواهی فقط به‌ظاهر اکتفا کنی، پوشیدن خرقه صوفیان و تراشیدن سر کفایتت می‌کند اما:
مراد اهل طریقت لباس ظاهر نیست / کمر به‌خدمت سلطان ببند و صوفی باش
کامروایی با پوشیدن لباس ظاهر به‌دست نمی‌آید. برو آنی شو که حضرت حق دوست می‌دارد.
تعطیلی یا رونق یلدا هم بستگی دارد به اینکه کام ما از یلدا چه جوید: مجالست و همنشینی برای وقت‌کشی در شب‌های کش‌دار و سرد؟ خوردن انار و هندوانه‌ای که به قیمت دولا پهنا حساب شده؟ روخوانی مغلق غزلیات حافظ؟ جشن گرفتن برای رفتن پاییز و سررسیدن زمستان یا گرامیداشت طولانی‌ترین شب سال؟ گفتن و شنفتن دوباره از شب چله در انقلاب شتوی و خرم‌روز در التفهیم بیرونی و میلاد سریانی مهر و میترائیسم در تقابل کریسمس و پیروزی نور برظلمت و...؟
یا این همه را باید لباسی سرخ و سبز و سپید دانست برای باطنی در پس آن که هر سال ناخودآگاه به سال بعد منتقلش کرده‌ایم؟ واقعش این است: همانقدر که ظاهر یلدا ضامن نشانه‌هایی برای رازگشایی از باطن آن است اگر اقدام به رازگشایی نکنیم، حجابی می‌شود که نمی‌گذارد باطن آن معلوم گردد؛ همچو نقش شعر سعدی بر در گرمابه یا جعبه جواهری که حراستش می‌کنیم زیرا می‌دانیم درون آن گوهری گرانبها قرار دارد اما آن قدر باز نشده که فراموش کرده‌ایم گوهر چرا گرانبهاست.
نه فقط یلدا که ارزش هر چیز به محض افتادن در دام تکرار به تاق نسیان سپرده می‌شود. همین فراموشکاری هم هست که برخی را اجازه داده به ناحق آداب و رسوم و آیین‌ها را هنجارهایی بی‌معنی و شایسته دور افکندن بشمارند. البته که جشن گرفتن برای سررسیدن ظلمت و تاریکی مناسبت و معنا ندارد، اما این اعتراض برای کسی پذیرفته است که از بیرون به لباس ظاهر می‌نگرد زیرا باطن یلدا درست برعکس ظاهر آن است. همچون وقتی که در لباس خود از درون بباشیم و آن را پشت و رو دریابیم.
ما در طولانی‌ترین شب سال، میلاد مهر را جشن می‌گیریم؛ دعوتیم به منصرف نشدن از طلوع مهر در اوج ظلمت و تاریکی و تذکر این حقیقت که در تاریک‌ترین زمانه و آن هنگام که احساس می‌کنیم اوضاع از این بدتر نمی‌شود هم تولد یک پرتو نحیف روشن تومار تاریکی را در هم خواهد پیچاند.
یلدا اگر قرار بود در هر موقعیت بحرانی مثل امسال در سرزمینی که صدها بحران طبیعی و اجتماعی و ده‌ها بحران بزرگ را از سر گذرانده، تعطیل شود که چند هزار سال دوام نمی‌آورد. از قضا اصلاً یلدا در چنین سرزمین بیقراری است که برای اشاعه مهر برمی‌خیزد. اما کدام مهر؟ خورشید؟ یا ایزد مهر؟ یا مهری که در واژه «مهربانی» هم ملحوظ است و با مفاهیم تأمل‌برانگیزی چون گرما، روشنی، دوستی، عطوفت و از همه مهم‌تر «بر سر پیمان بودن» و «بر قرار استوار ایستادن» نسبت دارد. جز «مهر» چه چیز دیگری است که بتوان با آن، شب را به روز رساند و برودت را به محبت سپرد؟
به این ترتیب یلدا تعطیل‌بردار نیست. چه بسا هر وقفه و تعلیقی که در پرداختن به ظاهر یلدا رخ دهد، فرصت را برای راه بردن به کنه آن هموار می‌کند. پس نکند خلوت امسال بهترین مجال باشد برای رفتن به سر چشمه و نوشیدن از گوارا آب آن!

ترک عادت موجب صحت!
هادی خانیکی استاد علوم ارتباطات نیز آورده که یلدا شب آیینی ایرانیان، ریشه در عواطف، احساسات و مناسبات نشاط انگیز و جان‌بخش فرهنگی و اجتماعی ما دارد. به اعتبار فهم زیبای اسطوره‌ای که از گردش ایام و رویارویی با بلندترین شب سال داشته‌ایم، همواره جشن «رویش» و میلاد را به مصالحه زمانی برای همنشینی و شادمانی برگزیده‌ایم و خوشترین لحظه‌های زندگی را برای خود و آشنایان سامان داده‌ایم. این آیین نیکو، دور و نزدیک، دارا و ندار، پیر و جوان و سنتی و متجدد نشناخته و نمی‌شناسد و درهمه سالیان قرون، گرما و نشاط را بر سرما و پژمردگی چیره کرده است.
اکنون به زمانه‌ای دیگر پا نهاده‌ایم، روزگاری متفاوت با همه آن روزها و سال‌ها آغاز شده است. ویروسی کوچک و نوظهور همه سنت‌ها، آداب و شیوه‌های زندگی را در معرض تهدید و تغییر قرار داده است. به‌گفته ماتیاس هورکس آینده پژوه آلمانی «در دوران کرونا جهانی که خیال می‌کردیم آن را می‌شناسیم فرو ریخته و جهانی دیگر در حال زایش است.» هاله‌های مه آلودی بر همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی نشسته است وگویی ویروس کرونا همه آنچه را که برای ما عادی و پذیرفتنی بود به پرسش‌هایی جدی تبدیل کرده است.
سخن آلبرکامو در اثر ماندگارش «طاعون» امروز خواندنی است که «زندگی مردم قبل از شروع طاعون به‌شکل وحشتناکی آرام و معمولی بود، هیچ کس حواسش به زندگی نبود تا اینکه طاعون همه را بیدار کرد.» واقعیت همین است کرونا موجب شده که در داشته‌ها، دانسته‌ها و زیسته‌های خویش تأمل کنیم و تغییر عادت‌های فردی و اجتماعی را در صدر نگرش‌ها و رفتارهای انسانی و اجتماعی قرار دهیم. اکنون زمان انتخاب عواطف و ادراکات نو و شهامت پذیرش راه‌ها و رسوم متفاوت است. از یک سو باید جوهر و مضمون حیات اجتماعی و تاریخی و فرهنگی انسان را پاس داشت و از سوی دیگر خطر کمین کرونا را در برابر جان، روان و امکان زندگی بی‌دغدغه ما آدمیان حس کرد و در مقابله با آن ایستاد.
پس امروز تواناترین ساز و کار رهایی از چنگال ویروس عادت‌زدایی از آداب و رسوم زندگی در عین وفاداری به هدف‌ها و مضامین حیات بخش آنهاست. اینجا همان بزنگاه و گرم گاه حوادث است که باید به حکم حافظان سلامت تمکین کرد و آنچه را پزشکان برای حفظ سلامت تن و روان ضروری می‌دانند به‌کار بست. اینک زمان همراهی سنت و فرهنگ و سلامت و بهداشت است. شب یلدا همچنان شب دوستی، رویش و نشاط است اما در نزدیک بودن‌های دور از هم، در همنشینی‌ها و هم‌سخنی‌های مجازی و به تعبیر صاحبنظران ارتباطات «دور از هم ولی در کنار هم.» چنین است که ترک آن عادت‌های دیرین نه تنها موجب مرض نیست که مایه صحت و سلامت فردی و جمعی نیز است. پس بهتر آنکه برای فرو کاستن خطر کرونا در جامعه به‌گفته «سایه»، زندان شب یلدا بگشاییم و بگریزیم.

برگزاری مجازی شب یلدا هم شیرین است
علی مطهری استاد دانشگاه نیز در ایران نوشت: شب چله، برای همه مهم است و ما هم در این سال‌ها سعی کردیم در شب یلدا کنار خانواده و فرزندان‌مان باشیم. این شب از دیرباز تاکنون مورد توجه و اهمیت مردم بوده است. جشن‌ها و شب‌نشینی‌هایی که در این شب توسط مردم در اقصی نقاط کشور برگزار می‌شود، یک سنت دیرینه محسوب می‌شود. از نظر من همین رفت و آمد و دیدن بزرگترها موجب شده تا یلدا برای ایرانیان مهم باشد. صله ارحام موجب الفت و دوستی بین خانواده‌ها می‌شود و این سنت بسیار نیک و پسندیده است. البته این را هم باید تأکید کنم که این شب بلندترین شب سال است و به نوعی توجه به خلقت و آفرینش هم در آن وجود دارد. بنابراین برای ما یلدا از این جهات بسیار مهم است. اما امسال به خاطر شرایط کرونا امکان برگزاری این مراسم وجود ندارد و فکر می‌کنم همه باید رعایت کنیم تا جان انسان‌ها به خطر نیفتد. ما هم در خانه می‌مانیم. خودم به فرزندانم هم تأکید کردم که این مراسم را مجازی برگزار می‌کنیم و فکر می‌کنم تنوع برگزاری مجازیش هم شیرین باشد. فکر می‌کنم فرصت برای برگزاری این آیین‌ها در سال‌های بعد هم وجود دارد و می‌توانیم با مراقبت از جان خود و عزیزان‌مان در سال‌های بعد در کنار هم باشیم. بویژه اینکه در شب یلدا به دیدار بزرگان خانواده و پدران و مادران‌مان می‌رویم و همانطور که مردم می‌دانند، کرونا برای سالمندان بسیار خطرناک است پس بیاییم امسال را تحمل کنیم تا آسیبی به کسی نرسد که این قابل جبران نیست.