مرگ تالاب‌ها جلوی چشم مسئولان؛ از هور العظیم تا میانکاله ( + فیلم و تصاویر )

کبنا ؛ تالاب بین المللی «هورالعظیم» که 100 هزار هکتار مساحت آن در ایران است، نفس‌های آخرش را می‌کشد و انتشار تصاویر گسترده از مرگ میلیون‌ها ماهی و دست و دست و پا زدن گاومیش‌ها در پساب و فاضلاب شهری که روزگاری سواحل این تالاب بود، فقط یک پیام دارد: «فاجعه محیط زیستی در سکوت».
با انتشار این فیلم‌ها در شبکه‌های اجتماعی، نگرانی مردم زیاد شد، برخی از آنها زنان خانه‌دار در تهران بودند و برخی دیگر کشاورزان شمالی که قلب‌شان از دیدن این صحنه‌ها به درد آمده بود و دائم تقاضا می‌کردند که به مسئولان بگویید «به داد هور العظیم برسید.» همچنین شماری از شهروندان و فعالان محیط زیست روز گذشته در اعتراض به خشک شدن این تالاب در اهواز تجمع اعتراضی برگزار کردند. معترضان با در دست داشتن پلاکاردهایی تالاب هور العظیم را «ریه تنفسی» استان خوزستان و استان‌های همجوار دانستند. در یکی از پلاکاردها که نوشته شده بود «به کدامین گناه کشته شدند؟ کارون، نخیلات آبادان و تالاب‌های خوزستان» به مشکل حقابه تالاب‌ها و رودخانه‌های استان اشاره شده است. معترضان با فاجعه‌بار خواندن قطع حقابه تالاب‌ها و رودخانه‌های استان، خواستار تجدیدنظر مسئولان در سهم آب هورالعظیم شدند. محمدجواد اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان، گفته است که «مرگ ماهیان مربوط به بخش عراقی این تالاب است. و این اتفاق به دنبال حرکت ماهیان از هورالهویزه عراق به سمت دایک مرزی رخ داده و به علت کاهش آورد آب و اکسیژن در بخش عراقی رخ داده است.» مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان دلیل کمبود اکسیژن در آب را نیز آتش‌سوزی‌های اخیر و گرمای شدید در منطقه عنوان کرده است. اشرفی همچنین در اظهارات جنجالی دیگری گفته است که خشک شدن بخشی از تالاب‌ها به عنوان چرخه‌ای از زندگی تالاب‌ها در تمام آب‌های جهان قابل قبول است و این اتفاق را طبیعی خوانده است. این در حالی است که کارشناسان و فعالان محیط زیست می‌گویند که در صورت تأمین به‌موقع حق‌آبه می‌توان از خشک شدن این تالاب جلوگیری کرد. مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان اما در عین حال تأیید کرده که حقابه این تالاب بر اساس نیاز آبی آن تأمین نمی‌شود و از برگزاری نشست‌هایی با مسئولان سازمان آب و برق خوزستان برای تضمین تأمین این حقابه خبر داده، اما درباره جزئیات این برنامه‌ها و زمان اجرای آن توضیحی ارائه نداده است. در این میان مدیریت محیط زیست استان هشدار داده، اگر وزارت نیرو حق‌آبه هوالعظیم را پرداخت نکند، باز شاهد وقوع آتش سوزی‌های بیشتری خواهیم بود و خشک شدن این تالاب بین المللی یعنی طوفان‌های شن و ریزگردهای بیشتر و شدیدتر شدن جنگ آب در این مناطق.
 خروجی محیط زیست صفر است
در همین حال عضو هیأت رئیسه مجلس، هم روز گذشته ضمن اشاره به تأثیر خشک شدن تالاب هورالعظیم بر اکوسیستم و معیشت شهروندان این منطقه به ایسنا از نگاه‌های بخشی و نامتوزان انتقاد کرده است. همان‌طور که مجتبی یوسفی، سازمان حفاظت محیط زیست را یک تشکیلات عریض و طویل عنوان کرده که خروجی آن صفر است. به گفته وی «این سازمان هیچ اقدامی برای هورالعظیم نکرده، در صورتی که باید مطالبه‌گر حق‌آبه زیست‌محیطی تالاب هورالعظیم باشد.»
 غارت آب و ادعای وزارت نیرو
اما به بهانه خشک شدن هورالعظیم و کمبود آب در این تالاب که روزگاری خانه 61 نوع پرنده مهاجر که برخی از آنها کمیاب بود، یک کارشناس محیط زیست به «آرمان ملی» می‌گوید: «هورالعظیم یکی از بزرگترین تالاب‌های کشور است که امکان زندگی را از چند هزار سال پیش در این استان فراهم کرده، اگر شهر شوش حدود 5 هزار سال سابقه سکونت انسان داشته و هیچوقت خالی از سکنه نشده، به دلیل وجود و تأثیر زیست محیطی تالاب هورالعظیم است.» هومان خاکپور در ادامه می‌افزاید: «تالابی که 100 هزار هکتار مساحت آن در ایران است و نقش مهمی در تغییرات اقلیمی دارد و کشاورزان، دامداران، ماهیگیران و مردم از سفره آن غذا بر سر سفره‌شان می‌بردند. بدون شک با نابودی این تالاب، خوزستان آرام آرام به سمت بیابان شدن و خالی از سکنه شدن پیش می‌رود، چون این تالاب منشاء ریزگردها و طوفان‌های شن خواهد شد.» وی در ادامه می‌افزاید: «متاسفانه وزارت کشاورزی و سیاست‌های کلان دولت سبب بروز این فاجعه شده است. وزارت نیرو مدعی شده با یک میلیون و 400 هزار مترمکعب آب، تالاب هورالعظیم نباید خشک شود و آنها یک میلیون و 800 هزار متر مکعب آب به این تالاب از سد کرخه فرستاده‌اند. اما اگر این ادعای وزارت نیرو درست باشد و به معنای رهاسازی آب از ناحیه سد کرخه باشد، این سد تا تالاب حدود 100 کیلومتر فاصله دارد و در این فاصله، آبِ رها شده، به زمین‌های کشاورزی سرازیر می‌شود. اگر این آب از سوی وزارت نیرو به تالاب تخصیص داده شده و ادعای آنها درست باشد، پس بین راه آب این سد از سوی کشاورزان غارت شده است و به تالاب نرسیده است.
 نابودی میانکاله برای کشت ماری‌جوانا
اما در شمال کشور نیز یک تالاب بین المللی دیگر در حال نابودی است و کشت کنندگان ماری‌جوانا میانکاله را به آتش می‌کشند. فرزاد علیزاده، فعال محیط زیست به رکنا گفته است: «علت اصلی ایجاد حریق‌های عمدی در شبه جزیره میانکاله توسط برخی متخلفان، وجود تعارض منافع بین آنها، نیروهای محیط بانی و مسئولان محیط زیست منطقه است؛ به طور مثال، برخی افراد متخلف در میانکاله ماری‌جوانا کشت می‌کنند و وقتی نیروهای محیط بانی زراعت آنها را خراب می‌کنند، آن‌ها برای انتقام از محیط بان ها، عرصه‌های طبیعی را به آتش می‌کشند.» بر اساس این گزارش، طی چند وقت اخیر 13 مورد آتش سوزی سریالی در این تالاب بین المللی رخ داده و آن را به ورطه نابودی کشانده است. هفته گذشته آتش به جان پناهگاه حیات وحش میانکاله افتاد و ده‌ها هکتار از بیشه‌زارهای آن در حالی سوخت که محیط بان‌ها با حداقل امکانات اطفای حریق مجبور به خاموش کردن آتش بودند. این البته سیزدهمین مورد از وقوع آتش سوزی‌های سریالی در پناهگاه حیات وحش میانکاله در سال 1400 بود و براساس برآوردهای اداره کل محیط زیست استان مازندران، از ابتدای سال جاری تاکنون 131 هکتار از عرصه‌های طبیعی این منطقه در آتش سوزی‌هایی که غالباً عمدی تشخیص داده شده‌اند، دچار حریق شده است. البته برخی فعالان محلی محیط زیست براساس اطلاعاتی که از محیط بان‌ها به دست آورده‌اند، میزان خسارت آتش سوزی‌های امسال را بیش از 200 هکتار تخمین می‌زنند، اما نکته اساسی اینجاست که منطقه میانکاله یکی از یازده محلی در ایران است که در فهرست یونسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره ثبت شده‌اند و گونه‌های کمیاب گیاهی و جانوری بسیاری در آن یافت می‌شود و حتی یک هکتار از این منطقه نیز حائز ارزش‌های زیست محیطی فراوانی است.
 خشک شدن بخشی از تالاب‌ها یک امر طبیعی است
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در خصوص آخرین وضعیت تالاب هورالعظیم گفت: خشک شدن بخشی از تالاب‌ها به عنوان چرخه‌ای از زندگی تالاب‌ها در تمام آب‌های جهان قابل قبول است و این اتفاق، طبیعی است.
روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان نوشت: محمد جواد اشرفی اظهار داشت: با توجه به نیاز آبی تالاب به ویژه در فصل تابستان و بالا بودن میزان تبخیر کاهش اکسیژن موجود در آب باید تأمین آب را مدیریت کنیم تا شاهد اتفاقات ناگواری از جمله تلف شدن ماهیان و آبزیان و سایر زیستمندان تالاب نباشیم.
وی در خصوص آخرین وضعیت تالاب هور العظیم گفت: بر اساس بررسی آخرین تصاویر ماهواره‌ای که در تیرماه سال جاری از تالاب هورالعظیم تهیه شده سطح آبگیری کلی تالاب هورالعظیم حدود ۷۵ درصد بوده است.
مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان در این خصوص توضیح داد: میزان آب در مخازن ۲، سه و چهار بین ۸۰ تا ۸۶ درصد بوده است و در مخزن شماره یک که در ضلع شمالی تالاب قرار دارد به دلیل کاهش آورد رودخانه کرخه و همچنین شیب زمین و تبخیر بسیار بالا به دلیل گرمای شدید منطقه در خرداد و تیر ماه سطح آب در این بخش از تالاب (مخازن شماره یک) حدود ۵۰ درصد رسیده است.
وی در خصوص تصاویری که از خشکی تالاب هورالعظیم در فضای مجازی در حال بازنشر است گفت: عمده این تصاویر متعلق به مخزن شماره یک تالاب است که با توجه به شیب منطقه، کم شدن آورد، گرما و تبخیر شدید یک روند طبیعی برای تالاب هورالعظیم که در ضلع شمالی این تالاب در حوزه چذابه است به شمار می‌رود.
 اشرفی بیان کرد: کم آبی در این فصل از سال یک روند طبیعی است و هر ساله در فصل تابستان ما شاهد حداقل آبگیری مخزن شماره یک هستیم.
 حقابه هورالعظیم تأمین نمی‌شود
 وی در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص تأمین حق آبه گفت: حق آبه تالاب هورالعظیم بر اساس نیاز آبی تالاب تأمین نمی‌شود و برای حل این مشکل اداره کل حفاظت محیط زیست نشست‌های زیادی با مسئولان سازمان آب و برق خوزستان داشته و مقرر شده به شیوه‌ای برنامه ریزی و مدیریت شود که رسیدن آب به تالاب هورالعظیم تضمین گردد و در این فصل در چندین نوبت به صورت موجی آب رها سازی شود تا آب به تالاب برسد.
مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به خشکسالی گفت، امسال به لحاظ آبی سال خوبی پیش رو نداریم و آب موجود و قابل برنامه ریزی در مخزن دریاچه سد کرخه که به عنوان تأمین کننده آب تالاب هورالعظیم شرایط مناسبی ندارد.
کاهش بارندگی و در پی آن خشکسالی در تابستان سال جاری سه ضلعی مرگ ماهی‌ها، گاومیش‌ها و هور را در تالاب بین المللی هورالعظیم رقم زده است؛ این تالاب که از رودخانه کرخه و شاخه‌های آن تأمین می‌شد، زیستگاه اصلی ماهی‌های بومی، گاومیش‌ها و محل امرار معاش روستاییان بسیاری است.
 تالاب هورالعظیم، آخرین بازمانده تالاب‌های بین النهرین در جنوب غربی کشور در خوزستان قرار دارد. یک سوم این تالاب در ایران و دو سوم در عراق واقع است. اکنون خشکسالی و نرسیدن حقابه به این تالاب بین المللی، ناقوس مرگ تدریجی حیات وحش در هورالعظیم را به صدا دراورده است.
نرسیدن حقابه به تالاب هورالعظیم مرگ تدریجی حیات وحش را به صدا درآورده است. با وجود اینکه از شب گذشته اعلام شد که آب سد کرخه برای نجات هورالعظیم رهاسازی شده، اما همچنان برخی دامداران از بی آبی می گویند و نسبت به این موضوع گلایه مندند.
 به گفته اهالی روستای ابو البوه (رفیع) 10 روز است که همچنان رودخانه ابو البوه آب ندارد و نیز بر اثر بی آبی و گرمای شدید روزانه تعدادی از گاومیش‌ها یا تلف می‌شوند یا جنین سقط می‌کنند.
  
یکی از اهالی رفیع می‌گوید: آب به بخشی از هورالعظیم رسیده اما برخی روستاها مثل روستای ابو البوه هنوز مشکل آب دارند و در این خصوص از مسئولان می‌خواهیم که پیگیری کنند.
 محمد اسهابی ادامه می‌دهد: در رفیع و هورالعظیم 10 هزار گاومیش وجود دارد و می‌توان گفت این منطقه قطب پرورش گاومیش است. با این وجود اما متاسفانه فاصله اداره دامپزشکی با رفیع 25 کیلومتر است. بهتر است که در رفیع مستقر شوند چون هر دامداری که با مشکل مواجه می‌شود، نمی‌تواند تا هویزه مسیر را طی کند.
  تالاب هورالعظیم در غرب استان خوزستان واقع است. یعنی در انتهای رود کرخه در منطقه مرزی دشت آزادگان. این تالاب، مشترکاً در شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه استان خوزستان قرار دارد.