شش رئیس جمهور سابقه مبارزه با رژیم پهلوی دارند

کبنا ؛به جز رئیس جمهور سیزدهم، که دوسال بعد از انقلاب، فعالیت خود را از دادیاری کرج در سال۵۹ شروع کرد، سایر روسای جمهور ایران، هنگام ورود امام به ایران، یا در فرانسه با ایشان بودند یا در هواپیمای امام به ایران بازگشتند، یا در زمره انقلابیون عضو شورای انقلاب و کمیته مرکزی استقبال در بهمن۵۷، فعالیت داشتند.
بعد از انقلاب، دارا بودن سوابق مبارزاتی و مقابله آشکار با رژیم پهلوی از مهمترین معیارهای انتصاب افراد به مسئولیت های اجرایی در کشور محسوب می شد. تلاش انقلابیون در همان روزهای ابتدایی انقلاب، شناسایی افراد توانمند برای تصدی مسئولیت در قوای سه گانه بود.
برای این منظوردر گام نخست، شورای انقلاب به عنوان نخستین نهاد انقلابی موازی دولت بختیار تشکیل و هدایت سیاست های اجرایی در داخل کشور را مستقیما زیر نظر امام (ره)، بر عهده گرفت. بعد از هجرت حضرت امام به فرانسه، مبارزان و فعالان سیاسی از داخل کشور و نیز نقاط مختلف جهان به دیدار ایشان می‌رفتند و در این دیدارها بود که ایشان، اداره‌ی مبارزات سیاسی داخل کشور و کادرسازی برای آینده‌ی نهضت اسلامی را که دورنمای پیروزی آن روشن بود، با آنان در میان نهاد.

در این راستا حضور محمد خاتمی و حسن روحانی در فرانسه و در مجاورت امام، برجسته بود. در داخل نیز نقش محوری شهید بهشتی، شهید مطهری، آیت الله خامنه ای، در کنار مهندس بازرگان و هاشمی رفسنجانی و سایر گروه های انقلابی ملی-مذهبی، بازوی عملیاتی انقلاب را تشکیل می داد.
تشکیل شورایی که بعدها به «شورای انقلاب اسلامی» موسوم شد، با پیشنهاد شهید بهشتی، شهید مطهری و هاشمی رفسنجانی مطرح شد که در نهایت، شهید مطهری به پاریس آمد تا در این زمینه، با امام گفت وگو کند.
در این دیدار، درباره‌ی ترکیب شورای انقلاب با امام مذاکره کردند و فهرستی از فعالان و مبارزان سیاسی برای عضویت در شورای انقلاب به امام ارائه شد. شهید مطهری بعد از ارائه‌ی فهرست به امام و نیز کسب دستور از ایشان در جریان کامل تصمیمات امام(ره) قرار گرفت و به کشور بازگشت.
پس از آن، امام موضوع را با یاران خود در میان نهاد و در نهایت پنج نفر را به عنوان هسته‌ی مرکزی شورا تعیین کرد. این افراد عبارت بودند از: شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید باهنر و آیت‌الله موسوی اردبیلی و هاشمی رفسنجانی بنابراین هسته‌ی اولیه‌ی شورای انقلاب با عضویت پنج نفر روحانی تشکیل شد. مقرر شده بود که در این شورا افراد انقلابی عضو شوند و تعداد اعضا افزایش یابد.

بعد از تشکیل دولت موقت، روند نگارش قانون اساسی، تشکیل مجلس خبرگان، برگزاری رفراندوم قانون اساسی، تشکیل مجلس شورای اسلامی و دولت جدید ادامه یافت. در چنین شرایطی همراهان پرواز امام(ره) هر یک در گوشه ای، مسئولیتی را عهده دار شدند. اعتماد و شناخت امام از افراد به دلیل سوابق مبارزاتی آنها در قبل انقلاب، آنها را در زمره افراد مورد اعتماد امام برای ایفای مسئولیت های سنگین تر قرار می داد.
افرادی که امتحان خود را در سوابق مبارزاتی قبل از انقلاب در زندان یا تبعید، نشان دادند و حتی در سن جوانی با ایمان به حرکت امام، در زمره مبارزان انقلابی بودند. اما در این میان افرادی بعد از انقلاب به انقلابیون نزدیک شده و مسئولیت های اجرایی را عهده دار شدند. چه آنکه بعد از شهادت نخبگان انقلابی دارای سابقه مبارزاتی در انفجارهای دفتر حزب جمهوری اسلامی و دفتر نخست وزیری، این گروه نخبه نسل اول، جای خود را به افراد جوان تر دادند.
اگرچه تا دهه ۹۰، مسئولیت قوای سه گانه در اختیار نسل اول انقلابیون۵۷ با سابقه مبارزاتی قبل از انقلاب بود، اما به مرور و بعد از انتخابات ریاست جمهوری۱۳۸۴، نسل های دوم و سوم مدیران، به جای نسل اول نشستند. در این گزارش به مرور اجمالی سوابق مبارزاتی روسای جمهور بعد از انقلاب پرداخته ایم.
ابوالحسن بنی صدر
بنی صدر پیش از انقلاب، به عنوان یک ناسیونالیست اسلامگرا و اقتصاددان انقلابی با ایراد سخنرانی و چاپ و انتشار مقالات و کتب تألیفی خود، به مبارزه با شاه می‌پرداخت. به عقیده هاشمی رفسنجانی، در طی این سال‌ها بنی‌صدر که نزدیکی بیشتری با جبهه ملی احساس می‌کرد و خود را تئوریسین انقلاب می‌دانست.
او در دانشگاه تهران، در رشته اقتصاد تحصیل کرد و پس از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. از سوربن دکترا گرفت و در آنجا به تدریس پرداخت. او به زبان‌های عربی و فرانسوی تسلط داشت.
وی پس از بیست سال اقامت در فرانسه، در روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ همراه با امام خمینی و با هواپیمای وی به تهران آمد. بنی صدر بعد از رای مجلس به عدم کفایت سیاسی او در مقام رئیس جمهور، از ایران به فرانسه رفت و تا پایان عمر خود در آنجا بود.
محمدعلی رجایی
محمدعلی رجایی ٢۵ خرداد ۱۳۱۲ در قزوین متولد شد. پدرش پیشه‌ور بود و در بازار قزوین به کسب خرازی اشتغال داشت. ۴ سال بعد از تولدش پدرش درگذشت و ۱۳ ساله بود که کلاس ششم ابتدایی را تمام کرد و راهی تهران شد و دستفروشی می کرد. رجایی بعد از انتخاب به ریاست جمهوری طی سخنانی به سوابق سیاسی خود اشاره کرده و گفت: «[در سال ۱۳۴۰] مهدی بازرگان در ماه رمضان ما را دعوت کرد به افطار و نهضت آزادی ایران را اعلام کرد که ما جزو نفرات اولی بودیم که در نهضت ثبت نام کردیم. سپس کم‌کم به عنوان عضو نهضت آزادی در دبیرستان کمال مشغول تدریس بودم.»
او درباره ارتباط با سازمان مجاهدین خلق ایران نیز می‌گوید: «با اکثر بنیانگذاران سازمان مجاهدین خلق ایران از دوره دانشگاه و در جلسات مسجد هدایت که پای تفسیر آقای طالقانی بودیم آشنا شده بودم.» اردیبهشت ماه ۱۳۴۲ توسط ساواک بازداشت و پس از ۵۰ روز آزاد شد. در سال ۱۳۵۳ به دلیل ارتباط نزدیک با سازمان مجاهدین برای بار دوم بازداشت و به زندان منتقل شد. به گفته خودش هفته‌ها تحت شکنجه قرار گرفت.
اجرای سرود خاطره انگیز «خمینی، ‌ای امام» در فرودگاه مهرآباد توسط تعدادی از دانش‌آموزان و با هدایت شهید رجایی اجرا شد. پس از گذشت چند ماه از انقلاب، در کابینه مهدی بازرگان به سمت وزیر آموزش و پرورش منصوب شد. رجایی به همراه محمدجواد باهنر در هشتم شهریور۱۳۶۰ توسط سازمان مجاهدین خلق ترور و به شهادت رسیدند.
آیت الله خامنه ای
ایشان در سال ۱۳۳۶ با سید روح‌الله خمینی دیدار کرد و در سال ۱۳۴۱ همزمان با جریان لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی به نهضت پیوست. در سالهای مبارزه با حکومت پهلوی شش بار بازداشت شد. در سال ۱۳۵۶ ایشان به مدت سه سال به ایرانشهر و بعد از آن به جیرفت تبعید شد.
پس از انقلاب، عضو شورای انقلاب، امام جمعه تهران، و معاون وزیر دفاع شدند. پس از آن، یک دوره نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی و دو دوره رئیس‌جمهور شدند. ترور ایشان در سال۱۳۶۰ منجر به مجروحیت دست ایشان شد. سید هاشم نجفی میردامادی، پدربزرگ مادری آیت الله خامنه‌ای، مفسر قرآن و امام جماعت مسجد گوهرشاد بود که در زمان رضاشاه به علت اعتراض به کشتار مردم در واقعه مسجد گوهرشاد، به سمنان تبعید می‌شود. به گفته علی‌اکبر ولایتی در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، سلسله نسب ایشان از سوی مادر به امام جعفر صادق(ع)، می‌رسد.
اکبر هاشمی رفسنجانی
در سن ۱۴ سالگی به قم رفت و به تحصیل علوم دینی پرداخت. استادان وی در حوزه علمیه قم سید حسین طباطبایی بروجردی، روح‌الله خمینی، سید محمد محقق داماد، محمدرضا گلپایگانی، سید محمدکاظم شریعتمداری، سیدشهاب‌الدین نجفی مرعشی، سیدمحمدحسین طباطبائی، نعمت‌الله صالحی نجف آبادی و حسین‌علی منتظری بوده‌اند. در مجموع و از سال ۱۳۳۷ تا سال ۱۳۵۷ هاشمی رفسنجانی ۷ بار و مجموعاً ۴ سال و ۵ ماه به جرم فعالیت مخفیانه علیه حکومت پهلوی به زندان افتاد.
عضویت شورای انقلاب، هیات موسس جامعه روحانیت مبارز، موسس حزب جمهوری اسلامی، اولین رئیس مجلس شورای اسلامی و جانشین قرمانده کل قوا ونماینده امام در شورای عالی دفاع از مهمترین مسئولیت های تا قبل از ریاست جمهوری بوده است.
سید محمد خاتمی
او سومین فرزند سید روح‌الله خاتمی است. خاتمی از ۱۳۴۱ به فعالیت‌های سیاسی پرداخت و عضو انجمن اسلامی دانشجویان اصفهان بود. در ۱۳۵۹ نماینده مردم اردکان و میبد در مجلس شورای اسلامی بود و در همان سال به عنوان نماینده سید روح‌الله خمینی و سرپرست مؤسسه کیهان منصوب شد. او از ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۱ مسئولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در طول جنگ تحمیلی معاون فرهنگی ستاد فرماندهی کل قوا و ریاست ستاد تبلیغات جنگ را نیز بر عهده داشت. خاتمی از سال ۱۳۷۱ مشاور رئیس‌جمهور و رئیس کتابخانه ملی بود و در دانشگاه هم تدریس می‌کرد. او در سال ۱۳۷۵ عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی شد.
خاتمی در بیان سوابق مبارزاتی خود می گوید «من چند بار به نوفل‌لوشاتو رفتم. البته آیت‌الله صدوقی تشریف آوردند و برگشتند، ولی آقای محمدعلی صدوقی تا آخر ماندند و اگر یادتان باشد در فیلم‌ها هم کنار امام پای پلکان هواپیما حضور دارند. من در آن موقع در آلمان بودم و ریاست مرکز اسلامی هامبورگ را برعهده داشتم و احتمالا بجز اطرافیان امام، من اولین کسی بودم که به دیدن امام رفتم»
محمود احمدی نژاد
احمدی‌نژاد در سال ۱۳۵۴ برای تحصیل در رشته مهندسی راه و ساختمان وارد دانشگاه علم و صنعت شد. او در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب از اعضای انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه علم و صنعت بود. وی از مرداد سال ۱۳۵۸ به عنوان نماینده دانشجویان دانشگاه علم و صنعت به همراه چند تن از دانشجویان برای ارایه اساسنامه دفتر تحکیم وحدت و کسب رهنمود به دیدار امام خمینی (ره) رفتند.
در سال ۱۳۶۸ نیز به عضویت در هیأت علمی دانشکده عمران دانشگاه علم و صنعت درآمد. در سال ۱۳۷۶ و هم‌زمان با داشتن سمت استاندار اردبیل، موفق به دریافت مدرک تحصیلی دکترا در رشته مهندسی و برنامه‌ریزی حمل و نقل ترافیک شد. کمال تبریزی کارگردان سینما و از دانشجویان تسخیرکننده سفارت امریکا در ایران در خاطره ای گفته احمدی نژاد و ضرغامی در روزهای بعد از انقلاب، معتقد بودند باید سفارت روسیه را مورد حمله قرار داد.
حسن روحانی
پدر حسن روحانی نماینده آیت الله بروجردی در سرخه بود و نخستین‌بار در سال ۱۳۴۱ دستگیر شد و به زندان افتاد و به دلیل استمرار مبارزات تا پیروزی انقلاب اسلامی بیش از بیست بار دستگیر و زندانی شد. او هم‌زمان با تحصیلات حوزوی در سال ۱۳۴۸ به دانشگاه تهران رفت و در سال ۱۳۵۱ دانش‌نامه لیسانس خود را در مقطع کارشناسی در رشته حقوق قضایی اخذ کرد. سپس با ادامه تحصیل در انگلیس، کارشناسی ارشد در رشته حقوق عمومی به تاریخ ۱۹۹۵ میلادی (۱۳۷۳–۱۳۷۴) و دکتری در رشته حقوق اساسی را از دانشگاه کلدونین گلاسگو زیر نظر پروفسور سید حسن امین به‌تاریخ ۱۹۹۸ میلادی (۱۳۷۶–۱۳۷۷) دریافت کرد.

حسن روحانی در محل اقامت امام در فرانسه نفر اول نشسته از سمت چپ
حضور روحانی در فرانسه به انسجام دانشجویان مقیم خارج از کشور انجامید که نتایج این تلاش ها در فرانسه به امام گزارش شد. بعد از بازگشت امام به ایران، فعالیت حسن روحانی نیز در نهادهای انقلابی آغاز شد. حسن روحانی در سال ۱۳۵۹ پنج دوره قانون‌گذاری به‌مدت بیست سال (از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۷۹) در مجلس حضور داشت.
در دوران جنگ، عضو شورای عالی دفاع، عضویت در شورای عالی پشتیبانی جنگ و رئیس کمیسیون اجرائی آن، معاونت فرماندهی جنگ، ریاست ستاد قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاءو فرماندهی پدافند هوایی کل کشور را بر عهده داشت. روحانی بین سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۸ به معاونت جانشین فرماندهی کل قوا منصوب شد.
او به مدت ۱۶ سال (از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۴) در دوره‌های ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی دبیر شورای عالی امنیت ملی و رئیس تیم مذاکره کننده هسته ای در سال ۱۳۸۲ تا سال ۱۳۸۴ بوده ‌است.
ابراهیم رئیسی
ابراهیم رئیسی فعالیت مبارزاتی خود را یکسال مانده به انقلاب و در سال۱۳۵۶ در قالب ارتباط با علمای انقلابی آزاد شده از زندان و یا در تبعید، آغاز کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، وی در دوره تربیتی خاصی که شهید بهشتی برای روحانیونی که قصد استخدام در قوه قضاییه را داشتند، شرکت کرد.
رئیسی بعد از فراگیری آموزش های فقهی و قضایی برای خدمت در سمت های قضایی، از سال ۱۳۵۹ و با حضور در جایگاه دادیاری شهرستان کرج آغاز به کار کرد. از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۳ دادستان همدان بود. سال ۱۳۶۴ به عنوان جانشین دادستان انقلاب تهران منصوب شد. از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ به مدت پنج سال دادستان تهران بود. از سال ۱۳۷۳ به ریاست سازمان بازرسی کل کشور منصوب شد که تا سال ۱۳۸۳ ادامه یافت. از سال ۱۳۸۳ تا سال ۱۳۹۳، به مدت ده سال معاون اول قوه قضائیه بود. سال۹۴ تولیت آستان قدس رضوی و سال۹۷ به ریاست قوه قضاییه رسید. رئیسی در سال۱۴۰۰ سیزدهمین رئیس جمهور ایران شد.