تاریخ انتشار
سه شنبه ۲۴ آبان ۱۴۰۱ ساعت ۰۹:۳۹
کد مطلب : ۴۵۴۴۲۸
کبنا گزارش می دهد؛
بازی سیاسی با آلودگی‌هوا / بازگشت بنزین پتروشیمی؟
۰
کبنا ؛
چندی پیش معصومه ابتکار رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص بازگشت بنزین پتروشیمی آلوده اظهارنظر کرده بود که این اظهارنظر مورد توجه رسانه ها و مطبوعات قرار گرفت، دو روزنامه ایران و آرمان ملی در این خصوص گزارشی نوشته اند، که در اولی به انتقاد از اظهارنظر ابتکار پرداخته و دومی در خصوص واکنش ها به سخن ابتکار و مشکلات بنزین پتروشیمی برای محیط زیست گفته است.
.jpeg)
به گزارش کبنا روزنامه ایران نوشت: در روزهای اخیر، معصومه ابتکار، رئیس اسبق سازمان حفاظت‌محیط زیست در صفحه توئیتر خود نوشت: «باز هوا سرد شد و آلودگی هوای کلانشهرها افزایش یافت، گرچه تابستان خوبی هم نبود. گزارش‌ها حاکی از کاهش تعداد روزهای سالم، توقف نوسازی خودروهای فرسوده، کم توجهی به معاینه فنی و محورهای دیگر برنامه کاهش آلودگی هواست و خبر بازگشت بنزین پتروشیمی آلوده به چرخه توزیع. با مردم صادق باشید.»
ریفرمیت پتروشیمی‌ها که برخی آن را به اشتباه بنزین می‌نامند، کاتالیست اصلاحی است که مشابه ریفرمیت پالایشگاهی است و در اوج تحریم‌های غربی پس از امتزاج با محصولاتی مانند نفتا در جایگاه‌های سوخت عرضه می‌شد. به بیان دیگر ریفرمیت، یکی از اصلی‌ترین اجزای تشکیل‌دهنده بنزین بوده و حدود ۴۵ درصد از بنزین را تشکیل می‌دهد که با ترکیب برخی از مؤلفه‌های بنزین از آن می‌توان به عنوان سوخت استفاده کرد. مقامات دولت یازدهم بارها بر سرطان‌زا بودن این سوخت در فضای رسانه‌ای تأکید کردند و آن را عامل اصلی آلودگی هوا در کلانشهرهایی مانند تهران دانستند. از جمله معصومه ابتکار که در سال 1393 نیز عنوان کرده بود: «موضوع سرطان‌زا بودن ریفرمیت دریافتی از واحدهای پتروشیمی بسیار شفاف و مثل روز روشن است و اسنادی در این رابطه آماده ارائه است.» عباس کاظمی مدیرعامل وقت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز پس از اعلام توقف توزیع ریفرمیت پتروشیمی‌ها عنوان کرد که «آنالیزها نشان می‌دهد که بنزین توزیع شده در تهران و کرج دیگر سرطان‌زا نیست.»
البته اسناد این آنالیزها هیچ گاه رسانه‌ای نشد و پیگیری‌های خبرنگار ما نیز نشان می‌دهد که این اسناد در مجموعه وزارت نفت هم قابل ارائه نبوده و نیست، اما مسأله‌ای که مشخص است این است که 4 خطای سهوی یا عمدی در بیان واقعیت وجود داشته و این امر موجب تشویش اذهان و برانگیختن باور جامعه نسبت به این موضوع شد؛ نخست؛ عنوان سرطان‌زا بودن ریفرمیت پتروشیمی، دوم؛ مسأله تظاهر به عرضه مستقیم این تولیدات در جایگاه‌های سوخت، سوم؛ اعلام عرضه آن در کلانشهرهایی مانند تهران و کرج و چهارم؛ حل بحران آلودگی هوا با توقف عرضه این سوخت بود.
بنزین ریفرمیت پتروشیمی‌ها چقدر بود؟
در ابتدای دولت یازدهم، مقامات کشور عنوان می‌کردند که «ریفرمیت دو مجتمع پتروشیمی نوری (برزویه) و بندرامام، بنزنی در حدود 10 درصد دارد و از نظر آروماتیک نیز شاخص روی اعداد 67 تا 70 است. در حالی که بنزین مرغوب باید بنزنی حوالی ۰.۵ درصد داشته باشد.» آن زمان بحث اصلی میزان مؤلفه «بنزن» ریفرمیت پتروشیمی‌ها بود و بنزن را عامل سرطان‌زایی عنوان می‌کردند.
گذشته از اینکه حداقل بنزن بنزین توزیعی در ایران هیچ‌گاه به 0.5 درصد نرسیده و حتی بنزین تولیدی در پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس 1.25 درصد است، نامه سعید محجوبی مدیر هماهنگی و نظارت بر تولید پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی بخشی از ماجرا را نمایان می‌کند. او در نامه‌ای که در تاریخ 20 بهمن 92 درباره ریفرمیت تولیدی شرکت‌های پتروشیمی خطاب به رئیس بازرسی و پاسخگویی به شکایات این شرکت نوشته عنوان کرده است: «احتراماً عطف به نامه شماره 132594 مورخ 14 بهمن 92 جنابعالی درخصوص موضوع فوق، موارد ذیل جهت استحضار و بهره‌برداری لازم ایفاد می‌شود. ریفرمیت دریافتی از شرکت‌های پتروشیمی دارای آروماتیک حدود 64-70 درصد حجمی، بنزن 2-10 درصد، اکتان 95 و MTBE دریافتی نیز دارای اکتان عملی 106 است.
میزان متوسط ریفرمیت تحویلی در سال 1391 روزانه برابر 5200 مترمکعب و MTBE نیز برابر هزار مترمکعب در روز و در 9 ماهه سال 1392 نیز به ترتیب 5700 و 1200 مترمکعب در روز بوده است. اکتان افزای دریافتی از پتروشیمی‌ها بعد از اختلاط با دیگر مؤلفه‌های بنزین نظیر نفتای سبک، نفتای سنگین و تنظیم مشخصات مخلوط نهایی مطابق با استاندارد شرکت ملی نفت جهت عرضه به جایگاه‌های سوخت ارسال می‌شود. مشخصات فنی ریفرمیت پتروشیمی‌ها با ریفرمیت یا پلتفرمیت تولیدی پالایشگاه‌ها مشابه بوده و در برخی موارد ممکن است به لحاظ میزان آروماتیک و بنزن، اختلاف ناچیزی داشته باشد، اما بعد از اختلاط با دیگر مؤلفه‌های بنزین مشابه بنزین تولیدی در پالایشگاه‌ها به بازار عرضه می‌شود. این نامه نشان می‌دهد که ادعای سرطان‌زا بودن ریفرمیت پتروشیمی‌ها و متفاوت بودن آن از ریفرمیت پالایشگاه‌ها قابل رد است و این مسئول، به صراحت بیان می‌کند که «به لحاظ میزان آروماتیک و بنزن، اختلاف ناچیزی میان ریفرمیت پتروشیمی و پالایشگاه وجود دارد و بعد از اختلاط با دیگر مؤلفه‌های بنزین، مشابه بنزین تولیدی در پالایشگاه‌ها به بازار عرضه می‌شود.»
گفتنی است ریفرمیت پتروشیمی نوری در برخی دوره‌ها حتی با شاخص بنزن ریفرمیت پیشرفته‌ترین پالایشگاه آن زمان یعنی پالایشگاه اراک برابری می‌کرد و به عبارت ساده‌تر، ریفرمیت پتروشیمی‌ها کیفیتی مشابه ریفرمیت پاک‌ترین بنزین تولیدی کشور داشت. در همین حال، مقامات وزارت نفت عنوان می‌کنند که ایران در سال‌های اخیر ریفرمیت تولیدی پتروشیمی‌ها را به بنادری در امارات صادر می‌کرده و بعد از امتزاج با مؤلفه‌های بنزین‌ساز در قالب بنزین وارد کشور می‌کرده است. از نظر علمی نیز متعلق به خانواده هیدروکربن‌هاست که هر مولکول آن ۶ اتم کربن و ۶ اتم هیدروژن دارد که یک آرایش حلقوی را به‌وجود می‌آورند، لذا آلایندگی ادعایی برای آن از نظر علمی نیز رد می‌شود. به عبارتی نتیجه تجزیه این سوخت، گازهای گلخانه ای است، نه گاز آلاینده.
رد ادعای توزیع ریفرمیت پتروشیمی در تهران
در همین حال، گزارش کمیسیون اصل 90 مجلس نهم و یازدهم نیز این ادعای مقامات دولت‌های یازدهم و دوازدهم را رد می‌کند. کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی در مهرماه سال 1400 نظر خود را درباره بنزین تولید شده از ریفرمیت پتروشیمی‌ها اعلام کرد و نوشت: «مشخصات ریفرمیت پتروشیمی‌ها با پالایشگاه‌ها مشابه است.» این کمیسیون در مجلس نهم نیز در گزارشی برای نهادهای ذیربط نظیر سازمان بازرسی کل کشور و وزارت بهداشت دولت قبل نوشته بود:
تأثیرگذاری بنزین عرضه شده در جایگاه‌های سوخت بر افزایش آلودگی هوای کلانشهر تهران فاقد هرگونه گزارش مستند علمی است.
بنزین مصرفی تهران از طریق پالایشگاه‌های تهران و امام خمینی شازند تأمین می‌شد و ریفرمیت پتروشیمی از جنوب به تهران ارسال نشده است.
ارتباط افزایش سرطان طی سال‌های گذشته با ریفرمیت تولیدی پتروشیمی‌ها از لحاظ علمی اثبات نشده است.
اغلب آزمایش‌های انجام گرفته در آزمایشگاه‌ها و سنجش آلاینده‌ها در ایستگاه‌های سنجش از جامعیت لازم برخوردار نبوده و قابل استناد نیست.
آلاینده‌ها طیف وسیعی را شامل می‌شود؛ لذا تأکید صرف بر ترکیبات آلی فرار از اعتبار علمی لازم برخوردار نیست.
میزان بنزن ریفرمیت تولیدی پتروشیمی‌ها برخی پایین‌تر و برخی مشابه ریفرمیت واحدهای پالایشگاهی است، بنابراین بنزین تولیدشده از ریفرمیت پتروشیمی‌ها حداقل مشابه بنزین تولیدی پالایشگاه‌ها بوده است.
این گزارش مستند که رئیس مجلس وقت اجازه قرائت آن را نداد، به وضوح نشان می‌دهد که بنزین مصرفی تهران شامل ریفرمیت پتروشیمی‌ها نبوده است که حذف آن از سبد سوخت مصرفی کشور موجب بهبود کیفیت هوای تهران شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ریفرمیت پتروشیمی‌های نوری (برزویه) و بندرامام در دو پالایشگاه آبادان و بندرعباس با دیگر مؤلفه‌های بنزین نظیر نفتای سبک و نفتای سنگین مخلوط و پس از تنظیم مشخصات مخلوط نهایی مطابق با استاندارد شرکت ملی نفت جهت عرضه به جایگاه‌های سوخت جنوب کشور ارسال می‌شد، لذا ارتباط آلودگی هوای تهران با عرضه بنزین حاصل از ریفرمیت پتروشیمی‌ها رد شد.
چرا آلودگی هوای کلانشهرها کم شد؟
اگر ریفرمیت پتروشیمی‌ها آلاینده هوا نبود، پس چرا در سال‌های 1392 تا 1395 و پس از توقف عرضه آن شاخص‌های کیفیت هوا بهبود یافت؟ این سؤالی است که به تعبیر مقامات وزارت نفت، برخی با طرح آن آلاینده و سرطان‌زا بودن ریفرمیت پتروشیمی را توجیه می‌کنند و می‌گویند که علت بهبود شاخص‌ها حذف ریفرمیت پتروشیمی بوده است، اما آمارهای شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نشان می‌دهد که در تمام این سال‌ها بخشی از ریفرمیت پتروشیمی‌ها نیز به پالایشگاه‌های کشور ارسال و بعد از امتزاج در جایگاه‌های سوخت توزیع می‌شده است.
اما علت بهبود شاخص‌های کیفیت هوا چه بود؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دولت یازدهم با بهره‌برداری از فازهای جدید میدان گازی پارس جنوبی که در دولت دهم تحت عنوان فازهای 35 ماهه توسعه یافت، میزان ارسال گاز به نیروگاه‌ها و صنایع افزایش یافت. به عبارتی مصرف گاز در کشور در این دوره دو برابر شد و به همین نسبت مصرف سوخت مایع از جمله مازوت و نفت‌گاز کم شد. این موضوع موجب کاهش شاخص‌های آلایندگی شد. در همین حال، در سال‌های 1398 به بعد با افزایش تقاضای گاز در کشور، بار دیگر مصرف سوخت مایع شدت گرفت و آلودگی هوا نیز در تمام شهرها -حتی شهرهای کوچک- افزایش یافت. از این رو آلودگی هوای شهرهای کشور بویژه کلانشهرهایی نظیر تهران ارتباطی با ریفرمیت پتروشیمی‌ها نداشت.
در همین حال، سرطان‌زایی این ریفرمیت نیز در آنالیزها و گزارش‌ها رد شد. لذا اینکه رئیس اسبق سازمان حفاظت‌محیط زیست «بازگشت بنزین پتروشیمی آلوده به چرخه توزیع» را عامل آلودگی این روزهای تهران و شهرهای دیگر ایران می‌داند، از نظر فنی و کارشناسی مردود است. فراتر از آن، تمام این غوغاسالاری‌های رسانه‌ای علیه ریفرمیت پتروشیمی‌ها نتیجه‌ای جز خروج میلیاردها دلار ارز از کشور طی دولت یازدهم نداشته و برخی این موضوع را مرتبط با رانت واردات بنزین در آن دوره می‌دانند.
همزمان با سرد شدن هوا و افزایش آلودگی‌آن، نگاهی به نظر مسئولان سابق و فعلی در خصوص بنزین و تاثیر آن بر آلودگی هوا
بازگشت بنزین پتروشیمی؟
به گزارش کبنا آرمان ملي نوشت: «باز هوا سرد شد و آلودگي هواي کلانشهرها افزايش يافت، گرچه تابستان خوبي هم نبود. گزارش‌ها حاکي از کاهش تعداد روزهاي سالم، توقف نوسازي خودروهاي فرسوده، کم‌توجهي به معاينه فني و محورهاي ديگر برنامه کاهش آلودگي هواست و خبر بازگشت بنزين پتروشيمي آلوده به چرخه توزيع»؛ اين توئيت معصومه ابتکار در روزهاي اخير است. او معاون رياست‌جمهوري و رياست سازمان حفاظت از محيط زيست در دولت‌هاي هفتم، هشتم و يازدهم بوده و حالا در دولت سيزدهم، سمتي ندارد.
به گفته برخي اهالي رسانه که تجربياتي در حوزه انرژي داشته‌اند، خبر بازگشت بنزين پتروشيمي آلوده به چرخه توزيع مي‌تواند تامل برانگيز باشد، فارغ از اينکه چه ديدگاهي نسبت به عملکرد اين شخص و مواضعش داشته باشيم و ندانيم که به چه قصدي منتشر شده است. کارشناسان محيط زيست درباره تاريخچه و مضرات اين نوع بنزين، بارها هشدار داده‌اند. در زير، نمونه‌اي از اين اظهار نظرها را مي‌خوانيم؛ «بنزين پتروشيمي اولين بار سال 88 مطرح شد و سال 89 در دولت محمود احمدي‌نژاد روانه بازار شد. آن موقع به دليل کمبود بنزين و فشار تحريم‌ها اتفاقي که افتاد، اعلام کردند بنزين پتروشيمي توليد نمي‌شود اما دو فرآورده پتروشيمي را تلفيق کرده بودند تا بنزين توليد شود و اين بنزين بسيار موجب آلودگي هوا شد. آمارهاي کنترل کيفيت هوا در سال‌هاي 89 و 90 را اگر بررسي کنيد به‌شدت شاهد افزايش آلودگي هوا بوديم که گفته مي‌شد سرطان‌زاست. همان زمان سازمان بهشت زهرا گزارشي منتشر کرد که ميزان مرگ و مير ناشي از سکته قلبي و مغزي در 9 ماهه اول سال 1390، چند برابر بيشتر از سال‌هاي مشابه بوده است. اما مطالعاتي در اين زمينه صورت نگرفت. براي نمونه ما در دهه هفتاد که اوج آلودگي هوا را در کشور داشته‌ايم و کارگروهي براي کاهش آلودگي هوا وجود نداشت، مطالعاتي توسط دانشگاه تهران صورت گرفت که تاثير آلودگي هوا روي تشديدي دخترزايي را بررسي مي‌کرد و نشان مي‌داد آلودگي هوا چه قدر مي‌تواند تناسب جنسيت را به هم بريزد و نتايج آن به وزارت کشور ارسال شده بود. آنچه مشخص است اين است که مطالعه فوق مربوط به ايران بوده اما با يک سرچ عادي مي‌بينيد که هرجا آلودگي هوا بيشتر باشد مي‌تواند تناسب بين جمعيت را به هم بزند. در مورد بنزين پتروشيمي هم اين اتفاق صورت گرفت و شاهد توزيع بنزين پتروشيمي تا آخر دولت احمدي‌نژاد بوديم و در دولت روحاني اين بنزين از چرخه خارج شد، اقدام به واردات بنزين کردند و بعد شاهد بوديم که چه صحبت‌هايي پيش آمد. امسال هم مرتبا بحث افزايش توليد بنزين پتروشيمي را شنيديم اما در گيروداري که کشور درگير مسائل ناشي از تحريم‌ها و اقتصاد بود و شفاف‌سازي در محيط زيست بسيار پايين آمد. کساني که سال‌هاي طولاني تجربه فعاليت در حوزه محيط زيست را داشته‌اند، معتقدند که اطلاع‌رساني در حوزه ضعيف بوده و کمرنگ‌تر هم مي‌شود و به اين دليل که اطلاعات کمتري بروز داده مي‌شود، به همين علت ابعاد مختلف بنزين پتروشيمي مشخص نيست.» (منبع: نفت خبر)
وزارت نفت: بنزين آلوده نيست، انگيزه‌هاي شما سياسي است
با اين حال و با توجه به تمام آنچه از نظرگاه کارشناسان در خصوص بنزين آلوده گفته شد، در پي انتشار مطلب معصومه ابتکار و طرح ادعاي آلوده بودن بنزين بعضي پتروشيمي‌ها، وزارت نفت طي نامه‌اي به جماران توضيحاتي در اين خصوص ارائه کرد. در نامه روابط عمومي وزارت نفت به جماران آمده است: «پيرو انتشار مطلبي به نقل از خانم معصومه ابتکار، رئيس اسبق سازمان حفاظت از محيط زيست با عنوان «بازگشت بنزين پتروشيمي آلوده به چرخه توزيع در روزهاي با هواي آلوده» وزارت نفت توضيحاتي جهت آگاهي مخاطبان سايت جماران نيوز به شرح زير ارسال مي‌کند.
1 - پتروشيمي محصولي با عنوان بنزين توليد نمي‌کند. در بعضي پتروشيمي‌ها يا پتروپالايشگاه‌ها واحدهاي توليد ريفرميت مانند پالايشگاه وجود دارد که ريفرميتي همانند و با کيفيتي مشابه ريفرميت پالايشگاه‌ها توليد مي‌کند که در دولت‌هاي مختلف از جمله دولت يازدهم به عنوان يکي از مواد اوليه در ترکيب يا ديگر اجزاي توليد بنزين در احجام محدود استفاده شده است.
2- با توجه به گزارش مفصل کميسيون اصل 90 مجلس در دوره رياست آقاي لاريجاني که مستند به گزارش سازمان بازرسي کل کشور و وزارت بهداشت دولت آقاي روحاني و ديگر نهادهاي مسئول، ادعاي خانم معصومه ابتکار درباره آلوده بودن ريفرميت پتروشيمي را به صراحت دروغ دانسته و به تاکيد رد کرده است و هيچ مستنداتي از سوي وي در اين باره ارائه نشده است، مستندات خود را درباره آلوده بودن آنچه بنزين پتروشيمي مي‌خوانيد ارائه دهيد. بديهي است که طرح ادعاهاي بدون سند با انگيزه‌هاي سياسي، در مقابل گزارش‌هاي رسمي و مستند نهادهاي مسئول مستندات محسوب نمي‌شود.» اما اين داستاني ادامه دار است و ابهامات بنزين آلوده متوجه خود خانم ابتکار هم بوده. او در اواخر مهر ماه گذشته هم معصومه ابتکار در توئيتي در واکنش به اتهامات سخنگوي کميسيون اصل 90 مجلس، گفته بود: «آمادگي دارم به اين اتهام که برخي را ذوق زده کرده، در هر مرجعي پاسخ داده روشنگري کنم. دربحث بنزين پتروشيمي اعلام مي‌کنم به عنوان ايمونولوژيست و رئيس سازمان محيط زيست در92و93بر حق سلامت مردم اصرار کردم. سرطان‌زايي آن بنزين روشن بود پس کوتاه نيامدم. آقاي زنگنه هم گامي درست درحذف آن برداشت.» لازم به توضيح است که خضريان، سخنگوي کميسيون اصل90 ديروز مدعي شده بود که «آقاي زنگنه و خانم ابتکار در نقض تعهد شرعي و قانوني نه تنها باعث تشويش اذهان عمومي، اشتباه محاسباتي و خسارت ميلياردي شدند بلکه حقوق عامه را نيز ضايع کردند.» بعد از قرائت گزارش کميسيون اصل 90 مجلس درباره تخلفات وزارت نفت و سازمان محيط زيست در دولت سابق در ارائه گزارش غلط درباره بنزين توليدي پتروشيمي‌ها، مقرر شد اين تخلفات از سوي قوه قضائيه مورد رسيدگي قرار گيرد.
به گزارش کبنا روزنامه ایران نوشت: در روزهای اخیر، معصومه ابتکار، رئیس اسبق سازمان حفاظت‌محیط زیست در صفحه توئیتر خود نوشت: «باز هوا سرد شد و آلودگی هوای کلانشهرها افزایش یافت، گرچه تابستان خوبی هم نبود. گزارش‌ها حاکی از کاهش تعداد روزهای سالم، توقف نوسازی خودروهای فرسوده، کم توجهی به معاینه فنی و محورهای دیگر برنامه کاهش آلودگی هواست و خبر بازگشت بنزین پتروشیمی آلوده به چرخه توزیع. با مردم صادق باشید.»
ریفرمیت پتروشیمی‌ها که برخی آن را به اشتباه بنزین می‌نامند، کاتالیست اصلاحی است که مشابه ریفرمیت پالایشگاهی است و در اوج تحریم‌های غربی پس از امتزاج با محصولاتی مانند نفتا در جایگاه‌های سوخت عرضه می‌شد. به بیان دیگر ریفرمیت، یکی از اصلی‌ترین اجزای تشکیل‌دهنده بنزین بوده و حدود ۴۵ درصد از بنزین را تشکیل می‌دهد که با ترکیب برخی از مؤلفه‌های بنزین از آن می‌توان به عنوان سوخت استفاده کرد. مقامات دولت یازدهم بارها بر سرطان‌زا بودن این سوخت در فضای رسانه‌ای تأکید کردند و آن را عامل اصلی آلودگی هوا در کلانشهرهایی مانند تهران دانستند. از جمله معصومه ابتکار که در سال 1393 نیز عنوان کرده بود: «موضوع سرطان‌زا بودن ریفرمیت دریافتی از واحدهای پتروشیمی بسیار شفاف و مثل روز روشن است و اسنادی در این رابطه آماده ارائه است.» عباس کاظمی مدیرعامل وقت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز پس از اعلام توقف توزیع ریفرمیت پتروشیمی‌ها عنوان کرد که «آنالیزها نشان می‌دهد که بنزین توزیع شده در تهران و کرج دیگر سرطان‌زا نیست.»
البته اسناد این آنالیزها هیچ گاه رسانه‌ای نشد و پیگیری‌های خبرنگار ما نیز نشان می‌دهد که این اسناد در مجموعه وزارت نفت هم قابل ارائه نبوده و نیست، اما مسأله‌ای که مشخص است این است که 4 خطای سهوی یا عمدی در بیان واقعیت وجود داشته و این امر موجب تشویش اذهان و برانگیختن باور جامعه نسبت به این موضوع شد؛ نخست؛ عنوان سرطان‌زا بودن ریفرمیت پتروشیمی، دوم؛ مسأله تظاهر به عرضه مستقیم این تولیدات در جایگاه‌های سوخت، سوم؛ اعلام عرضه آن در کلانشهرهایی مانند تهران و کرج و چهارم؛ حل بحران آلودگی هوا با توقف عرضه این سوخت بود.
بنزین ریفرمیت پتروشیمی‌ها چقدر بود؟
در ابتدای دولت یازدهم، مقامات کشور عنوان می‌کردند که «ریفرمیت دو مجتمع پتروشیمی نوری (برزویه) و بندرامام، بنزنی در حدود 10 درصد دارد و از نظر آروماتیک نیز شاخص روی اعداد 67 تا 70 است. در حالی که بنزین مرغوب باید بنزنی حوالی ۰.۵ درصد داشته باشد.» آن زمان بحث اصلی میزان مؤلفه «بنزن» ریفرمیت پتروشیمی‌ها بود و بنزن را عامل سرطان‌زایی عنوان می‌کردند.
گذشته از اینکه حداقل بنزن بنزین توزیعی در ایران هیچ‌گاه به 0.5 درصد نرسیده و حتی بنزین تولیدی در پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس 1.25 درصد است، نامه سعید محجوبی مدیر هماهنگی و نظارت بر تولید پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی بخشی از ماجرا را نمایان می‌کند. او در نامه‌ای که در تاریخ 20 بهمن 92 درباره ریفرمیت تولیدی شرکت‌های پتروشیمی خطاب به رئیس بازرسی و پاسخگویی به شکایات این شرکت نوشته عنوان کرده است: «احتراماً عطف به نامه شماره 132594 مورخ 14 بهمن 92 جنابعالی درخصوص موضوع فوق، موارد ذیل جهت استحضار و بهره‌برداری لازم ایفاد می‌شود. ریفرمیت دریافتی از شرکت‌های پتروشیمی دارای آروماتیک حدود 64-70 درصد حجمی، بنزن 2-10 درصد، اکتان 95 و MTBE دریافتی نیز دارای اکتان عملی 106 است.
میزان متوسط ریفرمیت تحویلی در سال 1391 روزانه برابر 5200 مترمکعب و MTBE نیز برابر هزار مترمکعب در روز و در 9 ماهه سال 1392 نیز به ترتیب 5700 و 1200 مترمکعب در روز بوده است. اکتان افزای دریافتی از پتروشیمی‌ها بعد از اختلاط با دیگر مؤلفه‌های بنزین نظیر نفتای سبک، نفتای سنگین و تنظیم مشخصات مخلوط نهایی مطابق با استاندارد شرکت ملی نفت جهت عرضه به جایگاه‌های سوخت ارسال می‌شود. مشخصات فنی ریفرمیت پتروشیمی‌ها با ریفرمیت یا پلتفرمیت تولیدی پالایشگاه‌ها مشابه بوده و در برخی موارد ممکن است به لحاظ میزان آروماتیک و بنزن، اختلاف ناچیزی داشته باشد، اما بعد از اختلاط با دیگر مؤلفه‌های بنزین مشابه بنزین تولیدی در پالایشگاه‌ها به بازار عرضه می‌شود. این نامه نشان می‌دهد که ادعای سرطان‌زا بودن ریفرمیت پتروشیمی‌ها و متفاوت بودن آن از ریفرمیت پالایشگاه‌ها قابل رد است و این مسئول، به صراحت بیان می‌کند که «به لحاظ میزان آروماتیک و بنزن، اختلاف ناچیزی میان ریفرمیت پتروشیمی و پالایشگاه وجود دارد و بعد از اختلاط با دیگر مؤلفه‌های بنزین، مشابه بنزین تولیدی در پالایشگاه‌ها به بازار عرضه می‌شود.»
گفتنی است ریفرمیت پتروشیمی نوری در برخی دوره‌ها حتی با شاخص بنزن ریفرمیت پیشرفته‌ترین پالایشگاه آن زمان یعنی پالایشگاه اراک برابری می‌کرد و به عبارت ساده‌تر، ریفرمیت پتروشیمی‌ها کیفیتی مشابه ریفرمیت پاک‌ترین بنزین تولیدی کشور داشت. در همین حال، مقامات وزارت نفت عنوان می‌کنند که ایران در سال‌های اخیر ریفرمیت تولیدی پتروشیمی‌ها را به بنادری در امارات صادر می‌کرده و بعد از امتزاج با مؤلفه‌های بنزین‌ساز در قالب بنزین وارد کشور می‌کرده است. از نظر علمی نیز متعلق به خانواده هیدروکربن‌هاست که هر مولکول آن ۶ اتم کربن و ۶ اتم هیدروژن دارد که یک آرایش حلقوی را به‌وجود می‌آورند، لذا آلایندگی ادعایی برای آن از نظر علمی نیز رد می‌شود. به عبارتی نتیجه تجزیه این سوخت، گازهای گلخانه ای است، نه گاز آلاینده.
رد ادعای توزیع ریفرمیت پتروشیمی در تهران
در همین حال، گزارش کمیسیون اصل 90 مجلس نهم و یازدهم نیز این ادعای مقامات دولت‌های یازدهم و دوازدهم را رد می‌کند. کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی در مهرماه سال 1400 نظر خود را درباره بنزین تولید شده از ریفرمیت پتروشیمی‌ها اعلام کرد و نوشت: «مشخصات ریفرمیت پتروشیمی‌ها با پالایشگاه‌ها مشابه است.» این کمیسیون در مجلس نهم نیز در گزارشی برای نهادهای ذیربط نظیر سازمان بازرسی کل کشور و وزارت بهداشت دولت قبل نوشته بود:
تأثیرگذاری بنزین عرضه شده در جایگاه‌های سوخت بر افزایش آلودگی هوای کلانشهر تهران فاقد هرگونه گزارش مستند علمی است.
بنزین مصرفی تهران از طریق پالایشگاه‌های تهران و امام خمینی شازند تأمین می‌شد و ریفرمیت پتروشیمی از جنوب به تهران ارسال نشده است.
ارتباط افزایش سرطان طی سال‌های گذشته با ریفرمیت تولیدی پتروشیمی‌ها از لحاظ علمی اثبات نشده است.
اغلب آزمایش‌های انجام گرفته در آزمایشگاه‌ها و سنجش آلاینده‌ها در ایستگاه‌های سنجش از جامعیت لازم برخوردار نبوده و قابل استناد نیست.
آلاینده‌ها طیف وسیعی را شامل می‌شود؛ لذا تأکید صرف بر ترکیبات آلی فرار از اعتبار علمی لازم برخوردار نیست.
میزان بنزن ریفرمیت تولیدی پتروشیمی‌ها برخی پایین‌تر و برخی مشابه ریفرمیت واحدهای پالایشگاهی است، بنابراین بنزین تولیدشده از ریفرمیت پتروشیمی‌ها حداقل مشابه بنزین تولیدی پالایشگاه‌ها بوده است.
این گزارش مستند که رئیس مجلس وقت اجازه قرائت آن را نداد، به وضوح نشان می‌دهد که بنزین مصرفی تهران شامل ریفرمیت پتروشیمی‌ها نبوده است که حذف آن از سبد سوخت مصرفی کشور موجب بهبود کیفیت هوای تهران شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ریفرمیت پتروشیمی‌های نوری (برزویه) و بندرامام در دو پالایشگاه آبادان و بندرعباس با دیگر مؤلفه‌های بنزین نظیر نفتای سبک و نفتای سنگین مخلوط و پس از تنظیم مشخصات مخلوط نهایی مطابق با استاندارد شرکت ملی نفت جهت عرضه به جایگاه‌های سوخت جنوب کشور ارسال می‌شد، لذا ارتباط آلودگی هوای تهران با عرضه بنزین حاصل از ریفرمیت پتروشیمی‌ها رد شد.
چرا آلودگی هوای کلانشهرها کم شد؟
اگر ریفرمیت پتروشیمی‌ها آلاینده هوا نبود، پس چرا در سال‌های 1392 تا 1395 و پس از توقف عرضه آن شاخص‌های کیفیت هوا بهبود یافت؟ این سؤالی است که به تعبیر مقامات وزارت نفت، برخی با طرح آن آلاینده و سرطان‌زا بودن ریفرمیت پتروشیمی را توجیه می‌کنند و می‌گویند که علت بهبود شاخص‌ها حذف ریفرمیت پتروشیمی بوده است، اما آمارهای شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نشان می‌دهد که در تمام این سال‌ها بخشی از ریفرمیت پتروشیمی‌ها نیز به پالایشگاه‌های کشور ارسال و بعد از امتزاج در جایگاه‌های سوخت توزیع می‌شده است.
اما علت بهبود شاخص‌های کیفیت هوا چه بود؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دولت یازدهم با بهره‌برداری از فازهای جدید میدان گازی پارس جنوبی که در دولت دهم تحت عنوان فازهای 35 ماهه توسعه یافت، میزان ارسال گاز به نیروگاه‌ها و صنایع افزایش یافت. به عبارتی مصرف گاز در کشور در این دوره دو برابر شد و به همین نسبت مصرف سوخت مایع از جمله مازوت و نفت‌گاز کم شد. این موضوع موجب کاهش شاخص‌های آلایندگی شد. در همین حال، در سال‌های 1398 به بعد با افزایش تقاضای گاز در کشور، بار دیگر مصرف سوخت مایع شدت گرفت و آلودگی هوا نیز در تمام شهرها -حتی شهرهای کوچک- افزایش یافت. از این رو آلودگی هوای شهرهای کشور بویژه کلانشهرهایی نظیر تهران ارتباطی با ریفرمیت پتروشیمی‌ها نداشت.
در همین حال، سرطان‌زایی این ریفرمیت نیز در آنالیزها و گزارش‌ها رد شد. لذا اینکه رئیس اسبق سازمان حفاظت‌محیط زیست «بازگشت بنزین پتروشیمی آلوده به چرخه توزیع» را عامل آلودگی این روزهای تهران و شهرهای دیگر ایران می‌داند، از نظر فنی و کارشناسی مردود است. فراتر از آن، تمام این غوغاسالاری‌های رسانه‌ای علیه ریفرمیت پتروشیمی‌ها نتیجه‌ای جز خروج میلیاردها دلار ارز از کشور طی دولت یازدهم نداشته و برخی این موضوع را مرتبط با رانت واردات بنزین در آن دوره می‌دانند.
همزمان با سرد شدن هوا و افزایش آلودگی‌آن، نگاهی به نظر مسئولان سابق و فعلی در خصوص بنزین و تاثیر آن بر آلودگی هوا
بازگشت بنزین پتروشیمی؟
به گزارش کبنا آرمان ملي نوشت: «باز هوا سرد شد و آلودگي هواي کلانشهرها افزايش يافت، گرچه تابستان خوبي هم نبود. گزارش‌ها حاکي از کاهش تعداد روزهاي سالم، توقف نوسازي خودروهاي فرسوده، کم‌توجهي به معاينه فني و محورهاي ديگر برنامه کاهش آلودگي هواست و خبر بازگشت بنزين پتروشيمي آلوده به چرخه توزيع»؛ اين توئيت معصومه ابتکار در روزهاي اخير است. او معاون رياست‌جمهوري و رياست سازمان حفاظت از محيط زيست در دولت‌هاي هفتم، هشتم و يازدهم بوده و حالا در دولت سيزدهم، سمتي ندارد.
به گفته برخي اهالي رسانه که تجربياتي در حوزه انرژي داشته‌اند، خبر بازگشت بنزين پتروشيمي آلوده به چرخه توزيع مي‌تواند تامل برانگيز باشد، فارغ از اينکه چه ديدگاهي نسبت به عملکرد اين شخص و مواضعش داشته باشيم و ندانيم که به چه قصدي منتشر شده است. کارشناسان محيط زيست درباره تاريخچه و مضرات اين نوع بنزين، بارها هشدار داده‌اند. در زير، نمونه‌اي از اين اظهار نظرها را مي‌خوانيم؛ «بنزين پتروشيمي اولين بار سال 88 مطرح شد و سال 89 در دولت محمود احمدي‌نژاد روانه بازار شد. آن موقع به دليل کمبود بنزين و فشار تحريم‌ها اتفاقي که افتاد، اعلام کردند بنزين پتروشيمي توليد نمي‌شود اما دو فرآورده پتروشيمي را تلفيق کرده بودند تا بنزين توليد شود و اين بنزين بسيار موجب آلودگي هوا شد. آمارهاي کنترل کيفيت هوا در سال‌هاي 89 و 90 را اگر بررسي کنيد به‌شدت شاهد افزايش آلودگي هوا بوديم که گفته مي‌شد سرطان‌زاست. همان زمان سازمان بهشت زهرا گزارشي منتشر کرد که ميزان مرگ و مير ناشي از سکته قلبي و مغزي در 9 ماهه اول سال 1390، چند برابر بيشتر از سال‌هاي مشابه بوده است. اما مطالعاتي در اين زمينه صورت نگرفت. براي نمونه ما در دهه هفتاد که اوج آلودگي هوا را در کشور داشته‌ايم و کارگروهي براي کاهش آلودگي هوا وجود نداشت، مطالعاتي توسط دانشگاه تهران صورت گرفت که تاثير آلودگي هوا روي تشديدي دخترزايي را بررسي مي‌کرد و نشان مي‌داد آلودگي هوا چه قدر مي‌تواند تناسب جنسيت را به هم بريزد و نتايج آن به وزارت کشور ارسال شده بود. آنچه مشخص است اين است که مطالعه فوق مربوط به ايران بوده اما با يک سرچ عادي مي‌بينيد که هرجا آلودگي هوا بيشتر باشد مي‌تواند تناسب بين جمعيت را به هم بزند. در مورد بنزين پتروشيمي هم اين اتفاق صورت گرفت و شاهد توزيع بنزين پتروشيمي تا آخر دولت احمدي‌نژاد بوديم و در دولت روحاني اين بنزين از چرخه خارج شد، اقدام به واردات بنزين کردند و بعد شاهد بوديم که چه صحبت‌هايي پيش آمد. امسال هم مرتبا بحث افزايش توليد بنزين پتروشيمي را شنيديم اما در گيروداري که کشور درگير مسائل ناشي از تحريم‌ها و اقتصاد بود و شفاف‌سازي در محيط زيست بسيار پايين آمد. کساني که سال‌هاي طولاني تجربه فعاليت در حوزه محيط زيست را داشته‌اند، معتقدند که اطلاع‌رساني در حوزه ضعيف بوده و کمرنگ‌تر هم مي‌شود و به اين دليل که اطلاعات کمتري بروز داده مي‌شود، به همين علت ابعاد مختلف بنزين پتروشيمي مشخص نيست.» (منبع: نفت خبر)
وزارت نفت: بنزين آلوده نيست، انگيزه‌هاي شما سياسي است
با اين حال و با توجه به تمام آنچه از نظرگاه کارشناسان در خصوص بنزين آلوده گفته شد، در پي انتشار مطلب معصومه ابتکار و طرح ادعاي آلوده بودن بنزين بعضي پتروشيمي‌ها، وزارت نفت طي نامه‌اي به جماران توضيحاتي در اين خصوص ارائه کرد. در نامه روابط عمومي وزارت نفت به جماران آمده است: «پيرو انتشار مطلبي به نقل از خانم معصومه ابتکار، رئيس اسبق سازمان حفاظت از محيط زيست با عنوان «بازگشت بنزين پتروشيمي آلوده به چرخه توزيع در روزهاي با هواي آلوده» وزارت نفت توضيحاتي جهت آگاهي مخاطبان سايت جماران نيوز به شرح زير ارسال مي‌کند.
1 - پتروشيمي محصولي با عنوان بنزين توليد نمي‌کند. در بعضي پتروشيمي‌ها يا پتروپالايشگاه‌ها واحدهاي توليد ريفرميت مانند پالايشگاه وجود دارد که ريفرميتي همانند و با کيفيتي مشابه ريفرميت پالايشگاه‌ها توليد مي‌کند که در دولت‌هاي مختلف از جمله دولت يازدهم به عنوان يکي از مواد اوليه در ترکيب يا ديگر اجزاي توليد بنزين در احجام محدود استفاده شده است.
2- با توجه به گزارش مفصل کميسيون اصل 90 مجلس در دوره رياست آقاي لاريجاني که مستند به گزارش سازمان بازرسي کل کشور و وزارت بهداشت دولت آقاي روحاني و ديگر نهادهاي مسئول، ادعاي خانم معصومه ابتکار درباره آلوده بودن ريفرميت پتروشيمي را به صراحت دروغ دانسته و به تاکيد رد کرده است و هيچ مستنداتي از سوي وي در اين باره ارائه نشده است، مستندات خود را درباره آلوده بودن آنچه بنزين پتروشيمي مي‌خوانيد ارائه دهيد. بديهي است که طرح ادعاهاي بدون سند با انگيزه‌هاي سياسي، در مقابل گزارش‌هاي رسمي و مستند نهادهاي مسئول مستندات محسوب نمي‌شود.» اما اين داستاني ادامه دار است و ابهامات بنزين آلوده متوجه خود خانم ابتکار هم بوده. او در اواخر مهر ماه گذشته هم معصومه ابتکار در توئيتي در واکنش به اتهامات سخنگوي کميسيون اصل 90 مجلس، گفته بود: «آمادگي دارم به اين اتهام که برخي را ذوق زده کرده، در هر مرجعي پاسخ داده روشنگري کنم. دربحث بنزين پتروشيمي اعلام مي‌کنم به عنوان ايمونولوژيست و رئيس سازمان محيط زيست در92و93بر حق سلامت مردم اصرار کردم. سرطان‌زايي آن بنزين روشن بود پس کوتاه نيامدم. آقاي زنگنه هم گامي درست درحذف آن برداشت.» لازم به توضيح است که خضريان، سخنگوي کميسيون اصل90 ديروز مدعي شده بود که «آقاي زنگنه و خانم ابتکار در نقض تعهد شرعي و قانوني نه تنها باعث تشويش اذهان عمومي، اشتباه محاسباتي و خسارت ميلياردي شدند بلکه حقوق عامه را نيز ضايع کردند.» بعد از قرائت گزارش کميسيون اصل 90 مجلس درباره تخلفات وزارت نفت و سازمان محيط زيست در دولت سابق در ارائه گزارش غلط درباره بنزين توليدي پتروشيمي‌ها، مقرر شد اين تخلفات از سوي قوه قضائيه مورد رسيدگي قرار گيرد.
