تاریخ انتشار
يکشنبه ۲ مرداد ۱۴۰۱ ساعت ۲۳:۱۱
کد مطلب : ۴۵۰۷۰۷
مشتاقان خاورمیانه و نتایج ناچیز سفر بایدن:
پوتین در تهران؛ نفت روسی برنده شد یا امنیت آمریکایی؟
۰
کبنا ؛علیرغم کاستی‌های نظامی مسکو و تلاش‌های غرب برای تبدیل آن به یک منزوی بینالمللی، ولادیمیر پوتین همچنان یک بازیگر توانا در خاورمیانه است.
به گزارش کبنا، سفر ولادیمیر پوتین به تهران هم چنان مورد توجه رسانه‌های بینالمللی قرار دارد. استیون کوک و بت سنر، تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل با انتشار یادداشتی در نشریه فارین پالیسی با عنوان «روسیه هنوز شرکای مشتاقی در خاورمیانه دارد» این سفر را از منظر رقابت ابرقدرت‌ها در منطقه مورد بررسی خود قرار داده‌اند.
استاد بازی ژئوپلتیک؟
قبل از حمله روسیه به اوکراین در اواخر فوریه، دیدگاه غالب در واشنگتن این بود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، استاد بازی ژئوپلیتیک شده است. او یک ماشین جنگی کاملا مسلح و توانا داشت و توانسته بود نفوذ مسکو را فراتر از کشورهای نزدیک به روسیه تا آفریقا، آمریکای لاتین و خاورمیانه گسترش دهد.
با این حال، هرچند پوتین با حمله فاجعه بار اواخر فوریه نتوانست در حد چنین انتظاراتی عمل کند، اما شرایط بیش از آن‌که تصور میشد در جهت مخالف پیش رفت.
کی تجهیزات و تاکتیک روسی می‌خواهد؟
جنگ مسکو با اوکراین مطمئناً روسیه را ضعیف جلوه داده که به ناگزیر باعث تضعیف نفوذ جهانی پوتین خواهد شد. بدین ترتیب همراهی با مسکو به واسطه تصور افول و عقب‌نشینی ایالات متحده از خاورمیانه، به ویژه در میان متحدان آمریکا احتمالاً رو به کاهش خواهد بود.
به هر حال، چه کسی طالب تجهیزات و دکترین نظامی روسیه خواهد بود، بالاخص پس از شکست‌های نظامی فاحش و چشم‌گیرش مانند تلاش برای عبور از رودخانه سیورسکی که طی آن روسیه یک گردان کامل را از دست داد. البته به نظر می‌رسد که روس‌ها خود را بازیابی کرده‌اند و از این فجایع درس گرفته و در نبردهای اخیر در لوهانسک و دونتسک کارآمدتر خود را نشان داده‌اند.
مشتاقان خاورمیانه
با این حال، با وجود تمام کاستی‌های نظامی روسیه و تلاش‌های غرب برای تبدیل کردن مسکو به یک منزوی بینالمللی، پوتین نه تنها یک بازیگر توانا در خاورمیانه باقی می‌ماند، بلکه شرکای مشتاقی نیز در آن‌جا دارد. سه‌شنبه گذشته، احتمالا در واکنشی مستقیم به سفر اخیر جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه، پوتین برای دیدار با همتایان ایرانی و ترکیه‌ای خود در روند صلح آستانه به تهران سفر کرد - تلاشی سه‌جانبه برای مدیریت منافع رقیب سه دولت در منطقه که یک دهه در جنگ سوریه درگیرند.
روس‌ها و ایرانی‌ها که قبلاً شرکای فعال در نجات حکومت بشار اسد بودند، از زمان حمله روسیه به اوکراین به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند. تهران صاحب تخصص‌هایی است که مسکو طالب آن‌هاست -به‌ویژه در مورد بهترین راه برای دور زدن تحریم‌های غرب. ایرانی‌ها هم‌چنین تولیدکننده تجهیزات نظامی هستند که روس‌ها به شدت به آن نیازمند است. ایران هم‌چنین دارای اهمیت تاریخی و جغرافیایی برای روسیه است و به عنوان دروازه ورود به از خاورمیانه و خلیج فارس عمل می‌کند.
دستور کار اردوغان و چشم‌پوشی احتمالی پوتین
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در دیدار با پوتین و ابراهیم رئیسی دستور کار خاص خود را داشت. اردوغان پس از ریاست بر شورای همکاری عالی ترکیه و ایران، هدف اصلی خود را دنبال کرد: توافق برای آغاز یک تهاجم دیگر ترکیه به شمال سوریه، جایی که اردوغان می‌خواهد یک منطقه امن برای بازگشت اجباری پناهجویان سوری ایجاد کند و در فاصله با انتخابات سخت سال آینده این مسئله برای او اهمیت دارد.
مسکو برای مدت طولانی در برابر تهاجم ترکیه مقاومت کرده، زیرا کنترل ترکیه بر اراضی شمال هدف پوتین را برای پیروزی در سوریه –در مقام یک کشور متحد اسد- به خطر می‌اندازد. با این حال، پوتین ممکن است مایل به چشم‌پوشی از تهاجم محدود و موقت ترکیه باشد، زیرا این امر مأموریت ایالات متحده در سوریه را پیچیده می‌کند و تنش‌ها را در ناتو بر سر رابطه آنکارا با مسکو تشدید می‌کند.
نتایج ناچیز سفر بایدن
پوتین و اردوغان علیرغم اختلافات‌شان بر سر سوریه، لیبی و قره‌باغ کوهستانی، هر دو از دستورکار ایالات متحده در مناطق اطرافشان -به ویژه در اروپا، مدیترانه شرقی و خاورمیانه- انتقاد می‌کنند. این همان جایی است که کشورهای خلیج وارد بازی‌شان می‌شوند. اگر سفر اخیر بایدن به عربستان سعودی تا حدی برای تقویت این نظم در عصر رقابت ابرقدرت‌ها بود، به نظر نمی‌رسد که رئیس جمهور آمریکا دستاوردهای زیادی داشته است. این بدان علت است کم‌تر کسی در در خاورمیانه می خواهد بین واشنگتن و مسکو –یا واشنگتن و پکن- یکی را انتخاب کند.
دوستان واشنگتن در خاورمیانه بدون شک خواهان تضمین‌های امنیتی و تسلیحات فراوان ایالات متحده هستند. با این حال، ترکیب دو دهه شکست در منطقه، تمایل آشکار ایالات متحده به عدم حضور در منطقه و گردش به سمت شرق، و ناکارآمدی مداوم سیاست داخلی آمریکا، تردیدهایی را در میان قدرت‌های منطقه در مورد تعهد واشنگتن به ثبات منطقه و امنیت آنها ایجاد می‌کند. نتایج ناچیز سفر بایدن به منطقه حاکی از آن‌ست که هیچ یک از بازیگران منطقه، به‌ویژه در حوزه خلیج‌فارس، مایل به دست کشیدن از ارتباطات خود با روسیه یا چین نیستند.
بازی شاهزاده
در جریان سفر بایدن، ولی‌عهد عربستان، محمدبن‌سلمان توضیح داد که توافق او با رئیس‌جمهور آمریکا برای تولید بیشتر نفت منوط به شرایط بازار و توافق اعضای اوپک پلاس است. با انجام این کار، شاهزاده -که شاید برای تاثیرگذاری در داخل و در منطقه چنین موضع‌گیری می‌کرد- تلویحاً به این موضوع اشاره داشت که روابط با ایالات متحده بر روابط او با روسیه – به عنوان مهمترین عضو اوپک پلاس- تأثیر نمی‌گذارد.
به‌ویژه پس از این‌همه لفاظی سعودی در مورد اهمیت و پویایی جهانی پادشاهی و تعهد علنی بایدن برای محکوم کردن شاهزاده به خاطر مشارکتش در ترور جمال، برای او چندان خوشایند نیست که خواست بایدن را اجابت کند. بدیهی است که بن‌سلمان همچنان به سختی به بازی ادامه خواهد داد و در عین حال به دنبال امتیازات بیشتر از سوی ایالات متحده، به ویژه در زمینه معاملات تسلیحاتی و اقتصادی است.
نفت روسی یا امنیت آمریکایی؟
در حال حاضر، تلاقی منافع سعودی‌ها با روس‌ها بر سر قیمت نفت بسیار بیشتر از منافع آمریکا در امنیت منطقه است. دلیل آن این‌ست که سعودی‌ها و دیگران اعتماد خود را نسبت به تعهد ایالات متحده به امنیت و ثبات منطقه از دست داده‌اند. برای اثبات این، آنها به مجموعه‌ی طولانی از اقدامات ایالات متحده اشاره می‌کنند -از حمله سال 2003 به عراق تا توافق هسته‌ای ایران در سال 2015 تا عدم واکنش دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در پاسخ به حملات به تاسیسات نفتی به عربستان سعودی در سال 2019 - که به ضرر واشنگتن و شرکای خلیج فارس و به نفع تهران تمام شد.
هیچ کدام از این‌ها به این معنا نیست که سعودی‌ها یا اعضای شورای همکاری خلیج فارس تجهیزات و/یا دکترین نظامی روسیه را ترجیح می دهند یا طالب‌ش هستند، اما آنها می‌خواهند روس‌ها همچنان جزئی از میز مذاکره باشند.
موازنه مثبت سیسی؛ پا در جای پای ناصر
در خارج از خلیج فارس هم عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر نیز از منزوی کردن مسکو استقبال نکرد. بین سال های 2017 تا 2021، روسیه بزرگ‌ترین تامین کننده تسلیحات مصر بود –فرانسه، ایتالیا، آلمان و در نهایت ایالات متحده باقی این فهرست را تشکیل می‌دادند.
مصر و روسیه، در کنار امارات متحده عربی، در لیبی نیز همکاری داشته‌‌اند، جایی که ارتش خصوصی مسکو، گروه واگنر، در کنار ارتش ملی لیبی به رهبری ژنرال خلیفه حفتر جنگیده است. به طور کلی، رهبران مصر -مانند کشورهای خلیج فارس- نمی خواهند مجبور به انتخاب میان ایالات متحده، روسیه و چین شوند. از برخی جهات، این به «موازنه مثبت» رئیس جمهور سابق مصر جمال عبدالناصر بازمی‌گردد، که در آن او تلاش می‌کرد تا با قدرت‌های بزرگ برای گرفتن هرچه بیشتر کمک‌های ممکن بازی کند.
و هنگامی که صحبت از اسرائیل به میان می آید، اختلاف بین یائیر لاپید، نخست وزیر موقت کنونی و سلف او، نفتالی بنت، در مورد انتقاد از روسیه در مورد حمله به اوکراین، یک موضوع نسبی است. اسرائیلی‌ها همچنان به روس‌ها برای ادامه انجام جنگ در سایه خود علیه ایران در سوریه نیاز دارند -تلاشی که احتمالاً با نزدیک‌تر شدن مسکو و تهران چالش‌برانگیزتر می‌شود.
خاورمیانه بدون روتوش
با توجه به تمام اتفاقاتی که از زمان شروع جنگ در اوکراین رخ داده، عجیب به نظر می‌رسد که اما خاورمیانه با روشی که قبل از شروع حرکت تانک های روسیه در 24 فوریه کار می‌کرد، تفاوت چندانی ندارد. واقعیت این است که مسکو با تقریباً همه شرکای واشنگتن در منطقه دارای مجموعه‌ای مجزا از اهداف مشترک است -از قیمت بالای انرژی گرفته تا نظم جهانی چندقطبی‌تر.
این کاملاً با ظهور جنگ سردی که برخی تحلیلگران بشارت می‌دهند، متفاوت است. در عوض، این یک محیط آشفته‌تر و چالش برانگیزتر برای سیاستگذاران ایالات متحده است که در مورد خاورمیانه دوسوگرا هستند. از نگاه سعودی‌ها، مصری‌ها، اماراتی‌ها، ترک‌ها، اسرائیلی‌ها و دیگران، روسیه بازیگری مشروعی به حساب می‌آید و سفرهای طوفانی ریاست‌جمهوری آمریکا به این زودی‌ها این جریان را تغییر نخواهد داد.
به گزارش کبنا، سفر ولادیمیر پوتین به تهران هم چنان مورد توجه رسانه‌های بینالمللی قرار دارد. استیون کوک و بت سنر، تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل با انتشار یادداشتی در نشریه فارین پالیسی با عنوان «روسیه هنوز شرکای مشتاقی در خاورمیانه دارد» این سفر را از منظر رقابت ابرقدرت‌ها در منطقه مورد بررسی خود قرار داده‌اند.
استاد بازی ژئوپلتیک؟
قبل از حمله روسیه به اوکراین در اواخر فوریه، دیدگاه غالب در واشنگتن این بود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، استاد بازی ژئوپلیتیک شده است. او یک ماشین جنگی کاملا مسلح و توانا داشت و توانسته بود نفوذ مسکو را فراتر از کشورهای نزدیک به روسیه تا آفریقا، آمریکای لاتین و خاورمیانه گسترش دهد.
با این حال، هرچند پوتین با حمله فاجعه بار اواخر فوریه نتوانست در حد چنین انتظاراتی عمل کند، اما شرایط بیش از آن‌که تصور میشد در جهت مخالف پیش رفت.
کی تجهیزات و تاکتیک روسی می‌خواهد؟
جنگ مسکو با اوکراین مطمئناً روسیه را ضعیف جلوه داده که به ناگزیر باعث تضعیف نفوذ جهانی پوتین خواهد شد. بدین ترتیب همراهی با مسکو به واسطه تصور افول و عقب‌نشینی ایالات متحده از خاورمیانه، به ویژه در میان متحدان آمریکا احتمالاً رو به کاهش خواهد بود.
به هر حال، چه کسی طالب تجهیزات و دکترین نظامی روسیه خواهد بود، بالاخص پس از شکست‌های نظامی فاحش و چشم‌گیرش مانند تلاش برای عبور از رودخانه سیورسکی که طی آن روسیه یک گردان کامل را از دست داد. البته به نظر می‌رسد که روس‌ها خود را بازیابی کرده‌اند و از این فجایع درس گرفته و در نبردهای اخیر در لوهانسک و دونتسک کارآمدتر خود را نشان داده‌اند.
مشتاقان خاورمیانه
با این حال، با وجود تمام کاستی‌های نظامی روسیه و تلاش‌های غرب برای تبدیل کردن مسکو به یک منزوی بینالمللی، پوتین نه تنها یک بازیگر توانا در خاورمیانه باقی می‌ماند، بلکه شرکای مشتاقی نیز در آن‌جا دارد. سه‌شنبه گذشته، احتمالا در واکنشی مستقیم به سفر اخیر جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه، پوتین برای دیدار با همتایان ایرانی و ترکیه‌ای خود در روند صلح آستانه به تهران سفر کرد - تلاشی سه‌جانبه برای مدیریت منافع رقیب سه دولت در منطقه که یک دهه در جنگ سوریه درگیرند.
روس‌ها و ایرانی‌ها که قبلاً شرکای فعال در نجات حکومت بشار اسد بودند، از زمان حمله روسیه به اوکراین به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند. تهران صاحب تخصص‌هایی است که مسکو طالب آن‌هاست -به‌ویژه در مورد بهترین راه برای دور زدن تحریم‌های غرب. ایرانی‌ها هم‌چنین تولیدکننده تجهیزات نظامی هستند که روس‌ها به شدت به آن نیازمند است. ایران هم‌چنین دارای اهمیت تاریخی و جغرافیایی برای روسیه است و به عنوان دروازه ورود به از خاورمیانه و خلیج فارس عمل می‌کند.
دستور کار اردوغان و چشم‌پوشی احتمالی پوتین
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در دیدار با پوتین و ابراهیم رئیسی دستور کار خاص خود را داشت. اردوغان پس از ریاست بر شورای همکاری عالی ترکیه و ایران، هدف اصلی خود را دنبال کرد: توافق برای آغاز یک تهاجم دیگر ترکیه به شمال سوریه، جایی که اردوغان می‌خواهد یک منطقه امن برای بازگشت اجباری پناهجویان سوری ایجاد کند و در فاصله با انتخابات سخت سال آینده این مسئله برای او اهمیت دارد.
مسکو برای مدت طولانی در برابر تهاجم ترکیه مقاومت کرده، زیرا کنترل ترکیه بر اراضی شمال هدف پوتین را برای پیروزی در سوریه –در مقام یک کشور متحد اسد- به خطر می‌اندازد. با این حال، پوتین ممکن است مایل به چشم‌پوشی از تهاجم محدود و موقت ترکیه باشد، زیرا این امر مأموریت ایالات متحده در سوریه را پیچیده می‌کند و تنش‌ها را در ناتو بر سر رابطه آنکارا با مسکو تشدید می‌کند.
نتایج ناچیز سفر بایدن
پوتین و اردوغان علیرغم اختلافات‌شان بر سر سوریه، لیبی و قره‌باغ کوهستانی، هر دو از دستورکار ایالات متحده در مناطق اطرافشان -به ویژه در اروپا، مدیترانه شرقی و خاورمیانه- انتقاد می‌کنند. این همان جایی است که کشورهای خلیج وارد بازی‌شان می‌شوند. اگر سفر اخیر بایدن به عربستان سعودی تا حدی برای تقویت این نظم در عصر رقابت ابرقدرت‌ها بود، به نظر نمی‌رسد که رئیس جمهور آمریکا دستاوردهای زیادی داشته است. این بدان علت است کم‌تر کسی در در خاورمیانه می خواهد بین واشنگتن و مسکو –یا واشنگتن و پکن- یکی را انتخاب کند.
دوستان واشنگتن در خاورمیانه بدون شک خواهان تضمین‌های امنیتی و تسلیحات فراوان ایالات متحده هستند. با این حال، ترکیب دو دهه شکست در منطقه، تمایل آشکار ایالات متحده به عدم حضور در منطقه و گردش به سمت شرق، و ناکارآمدی مداوم سیاست داخلی آمریکا، تردیدهایی را در میان قدرت‌های منطقه در مورد تعهد واشنگتن به ثبات منطقه و امنیت آنها ایجاد می‌کند. نتایج ناچیز سفر بایدن به منطقه حاکی از آن‌ست که هیچ یک از بازیگران منطقه، به‌ویژه در حوزه خلیج‌فارس، مایل به دست کشیدن از ارتباطات خود با روسیه یا چین نیستند.
بازی شاهزاده
در جریان سفر بایدن، ولی‌عهد عربستان، محمدبن‌سلمان توضیح داد که توافق او با رئیس‌جمهور آمریکا برای تولید بیشتر نفت منوط به شرایط بازار و توافق اعضای اوپک پلاس است. با انجام این کار، شاهزاده -که شاید برای تاثیرگذاری در داخل و در منطقه چنین موضع‌گیری می‌کرد- تلویحاً به این موضوع اشاره داشت که روابط با ایالات متحده بر روابط او با روسیه – به عنوان مهمترین عضو اوپک پلاس- تأثیر نمی‌گذارد.
به‌ویژه پس از این‌همه لفاظی سعودی در مورد اهمیت و پویایی جهانی پادشاهی و تعهد علنی بایدن برای محکوم کردن شاهزاده به خاطر مشارکتش در ترور جمال، برای او چندان خوشایند نیست که خواست بایدن را اجابت کند. بدیهی است که بن‌سلمان همچنان به سختی به بازی ادامه خواهد داد و در عین حال به دنبال امتیازات بیشتر از سوی ایالات متحده، به ویژه در زمینه معاملات تسلیحاتی و اقتصادی است.
نفت روسی یا امنیت آمریکایی؟
در حال حاضر، تلاقی منافع سعودی‌ها با روس‌ها بر سر قیمت نفت بسیار بیشتر از منافع آمریکا در امنیت منطقه است. دلیل آن این‌ست که سعودی‌ها و دیگران اعتماد خود را نسبت به تعهد ایالات متحده به امنیت و ثبات منطقه از دست داده‌اند. برای اثبات این، آنها به مجموعه‌ی طولانی از اقدامات ایالات متحده اشاره می‌کنند -از حمله سال 2003 به عراق تا توافق هسته‌ای ایران در سال 2015 تا عدم واکنش دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در پاسخ به حملات به تاسیسات نفتی به عربستان سعودی در سال 2019 - که به ضرر واشنگتن و شرکای خلیج فارس و به نفع تهران تمام شد.
هیچ کدام از این‌ها به این معنا نیست که سعودی‌ها یا اعضای شورای همکاری خلیج فارس تجهیزات و/یا دکترین نظامی روسیه را ترجیح می دهند یا طالب‌ش هستند، اما آنها می‌خواهند روس‌ها همچنان جزئی از میز مذاکره باشند.
موازنه مثبت سیسی؛ پا در جای پای ناصر
در خارج از خلیج فارس هم عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر نیز از منزوی کردن مسکو استقبال نکرد. بین سال های 2017 تا 2021، روسیه بزرگ‌ترین تامین کننده تسلیحات مصر بود –فرانسه، ایتالیا، آلمان و در نهایت ایالات متحده باقی این فهرست را تشکیل می‌دادند.
مصر و روسیه، در کنار امارات متحده عربی، در لیبی نیز همکاری داشته‌‌اند، جایی که ارتش خصوصی مسکو، گروه واگنر، در کنار ارتش ملی لیبی به رهبری ژنرال خلیفه حفتر جنگیده است. به طور کلی، رهبران مصر -مانند کشورهای خلیج فارس- نمی خواهند مجبور به انتخاب میان ایالات متحده، روسیه و چین شوند. از برخی جهات، این به «موازنه مثبت» رئیس جمهور سابق مصر جمال عبدالناصر بازمی‌گردد، که در آن او تلاش می‌کرد تا با قدرت‌های بزرگ برای گرفتن هرچه بیشتر کمک‌های ممکن بازی کند.
و هنگامی که صحبت از اسرائیل به میان می آید، اختلاف بین یائیر لاپید، نخست وزیر موقت کنونی و سلف او، نفتالی بنت، در مورد انتقاد از روسیه در مورد حمله به اوکراین، یک موضوع نسبی است. اسرائیلی‌ها همچنان به روس‌ها برای ادامه انجام جنگ در سایه خود علیه ایران در سوریه نیاز دارند -تلاشی که احتمالاً با نزدیک‌تر شدن مسکو و تهران چالش‌برانگیزتر می‌شود.
خاورمیانه بدون روتوش
با توجه به تمام اتفاقاتی که از زمان شروع جنگ در اوکراین رخ داده، عجیب به نظر می‌رسد که اما خاورمیانه با روشی که قبل از شروع حرکت تانک های روسیه در 24 فوریه کار می‌کرد، تفاوت چندانی ندارد. واقعیت این است که مسکو با تقریباً همه شرکای واشنگتن در منطقه دارای مجموعه‌ای مجزا از اهداف مشترک است -از قیمت بالای انرژی گرفته تا نظم جهانی چندقطبی‌تر.
این کاملاً با ظهور جنگ سردی که برخی تحلیلگران بشارت می‌دهند، متفاوت است. در عوض، این یک محیط آشفته‌تر و چالش برانگیزتر برای سیاستگذاران ایالات متحده است که در مورد خاورمیانه دوسوگرا هستند. از نگاه سعودی‌ها، مصری‌ها، اماراتی‌ها، ترک‌ها، اسرائیلی‌ها و دیگران، روسیه بازیگری مشروعی به حساب می‌آید و سفرهای طوفانی ریاست‌جمهوری آمریکا به این زودی‌ها این جریان را تغییر نخواهد داد.
