۹۸۰ هزار متر مکعب آب از سفره‌های زمینی اضافه برداشت شد / این آب‌ها کجا می‌روند؟

کبنا ؛ وضعیت آب سفره‌های زیرزمینی کهگیلویه و بویراحمد به عنوان بخشی از منابع تأمین آب در این استان با بیم و امیدهایی مواجه است که توجه بیشتر به آنها از سوی بهره برداران و مسئولان منجر به مدیریت بهتر این سرمایه‌های طبیعی می‌شود.
احداث چند سازه تغذیه مصنوعی، مدیریت مصرف آب سفره‌های زیرزمینی با پلمب چاه‌های غیرمجاز، پیشگیری از برداشت بی رویه آب از چاه‌های مجاز در سال‌های اخیر باعث جبران بخشی از کسری آب سفره‌های زیرزمینی کهگیلویه و بویراحمد شده اما نبود اعتبار برای نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌های آب کشاورزی، تداوم کم بارانی‌ها، وجود تعدادی چاه بدون پروانه بهره برداری و اضافه برداشت از چاه‌های مجاز، کارشناسان آب منطقه‌ای این استان را نسبت به کاهش این ذخایر آبی نگران کرده است.
سفره آب‌های زیرزمینی به  معنای منابع آبی هستند که در لایه‌های آبدار و اشباع زیر زمین جمع شده‌اند، این منابع آبی اگرچه سهم کمی از مجموعه آب‌هایی را که فعالانه در چرخه آب شناختی دخالت دارند، تشکیل می‌دهد اما با این وجود حدود ۵۰ درصد جمعیت دنیا از نظر آب آشامیدنی متکی به آنان هستند.
آن طور که کارشناسان آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد می گویند: سفره‌های زیر زمینی، مخزن‌های آب طبیعی هستند که نیاز به سرمایه‌گذاری ندارند، تبخیر در آنان صورت نمی‌گیرد، آسیب‌پذیری کمی دارند و منابع مطمئن‌تری نسبت به آب‌های سطحی هستند بنابراین مدیریت آنان برای سال‌های خشکسالی ضروری به نظر می‌رسد.
این صاحب نظران تاکید می‌کنند که زمانی میزان برداشت آب از طریق چاه بیشتر از میزان تغذیه آبخوان باشد، سطح سفره آب زیرزمینی پایین می‌رود و به تدریج فضای میان ذرات خاک، شن، ماسه و قلوه سنگ که تا آن زمان از آب اشباع شده بود، از هوا پر می‌شود و به این ترتیب هوا توان تحمل وزن طبقات بالایی را ندارد و کم کم شاهد فشرده شدن زمین آبرفتی خواهیم شد که این امر با کاهش ارتفاع یا نشست زمین همراه خواهد بود.
از آنجا که به اعتقاد کارشناسان فرونشست فرآیندی بازگشت پذیر نیست و اگر سعی شود آب را روانه فضاهای از دست رفته کنیم، اثربخش نیست، به این ترتیب با نشست زمین‌های آبرفتی به خاطر اضافه برداشت آب، آبخوان کم کم می‌میرد و فرونشست دشت رخ می‌دهد.
جبران بخشی از کسری آب سفره‌های زیرزمینی
اگرچه مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی باعث بهبود وضعیت آب سفره‌های زیرزمینی سه دشت کهگیلویه و بویراحمد در سال‌های اخیر شده اما منابع آب ۶ دشت استان با افت مواجه است که این امر تلاش مضاعف مسوولان و بهره برداران را برای مدیریت مصرف مایع حیات بخش آب بیشتر کرده است.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد گفت: سفره‌های زیرزمینی ۹ دشت مهم استان در سال ۱۳۹۷ نسبت به ابتدای دوره پایش در سال ۱۳۷۶ بیش از ۹۰ میلیون متر مکعب کسری آب داشت که با اقدام‌های انجام شده ۵۱ میلیون متر مکعب آن جبران شده است. 
روح الله اسدپور  اظهار داشت: براساس آخرین پایش های صورت گرفته سفره‌های زیرزمینی دشت‌های کهگیلویه و بویراحمد ۴۱ میلیون مترمکعب کسری آب دارد.
وی بیان کرد: امامزاده جعفر، لیشتر، دشت باشت، دشتروم، کلاچو، برمامیون و ممبی از مهمترین دشت‌های استان هستند که در زمان حاضر وضعیت آب سفره‌های زیرزمینی دشت‌های باشت، لیشتر و دشت روم بهبود یافته اما سفره‌های زیرزمینی ۶ دشت دیگر استان با افت مواجه است.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد ابراز داشت: برداشت از چاه‌های غیرمجاز، اضافه برداشت از چاه‌های مجاز و خشکسالی های پیاپی از دلایل کاهش آب سفره‌های زیرزمینی در این استان است.
اسدپور تاکید کرد: احداث و ترمیم طرح‌های تغذیه مصنوعی، پیشگیری از برداشت‌های غیرمجاز و اضافه برداشت از چاه‌های دشت‌ها عوامل مهم بهبود آب سفره‌های زیرزمینی استان از سال ۱۳۹۷ تاکنون بوده است.
سازه‌های تغذیه مصنوعی
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه احداث سازه‌های تغذیه مصنوعی از راهکارهای نجات بخشی سفره‌های زیرزمینی هستند گفت: سازه‌های مصنوعی ناصرآباد، گرگدا، شیخ خواجه، تنگ سپو، تنگ هیگون، ممبی و سولک در سال‌های اخیر تعمیر شده که این امر به جبران بخشی از کسری‌های سفره‌های زیرزمینی استان کمک شایانی کرده است.
روح الله اسدپور اظهار داشت: سازه‌های تغذیه مصنوعی آب منطقه‌ای استان کهگیلویه و بویراحمد  ۱۵ تا ۲۰ میلیون متر مکعب ظرفیت دارند.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: آب‌های جمع آوری شده در سازه‌های مصنوعی پس از چند ساعت به زیرزمین نفوذ کرده و باعث بالا آمدن سطح آب می‌شود.
اسدپور ابراز داشت: با انجام تغییرات سازه‌ای که در سال گذشته  و امسال انجام شده میزان بهره وری از این طرح‌ها در مناطق ناصرآباد، گرگدا در دشت امامزاده جعفر و تنگ سپو در دهدشت از ۱۰ درصد به ۹۵ تا ۱۰۰ درصد افزایش یافته است.
وی عنوان کرد: پارسال  همچنین لایه روبی بند انحرافی طرح تغذیه مصنوعی در تنگ هیگون در کلاچو انجام شد و با تکمیل سرریزهای حوضچه‌ها بهره وری آن به ۱۰۰ در صد خواهد رسید.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد ابراز داشت: هم اکنون بندهای انحرافی طرح تغذیه مصنوعی ممبی نیز در حال ساخت است و سرریزهای آن نیز باید تکمیل  شود.
اسدپور تاکید کرد: ۲۰ تا ۳۰ میلیارد ریال اعتبار برای بهره برداری از این طرح نیاز است. 
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد اظهار داشت: تقویت سفره‌های زیرزمینی و پیشگیری از خسارت‌های سیل، کنترل رسوب و تقویت سفره‌های زیرزمینی  از مهمترین مزایای طرح‌های تغذیه مصنوعی است.
وی با اشاره به اینکه با بالا آمدن سطح آب زیرزمینی مدت زمان روشن کردن پمپ‌های چاه‌های کشاورزی کاهش می‌یابد تاکید کرد: صرفه جویی در مصرف برق، صرفه جویی در زمان  کاهش مصرف انرژی در زمان پیک مصرف از دیگر نتایج طرح‌های تغذیه مصنوعی است.
شناسایی چاه‌های غیرمجاز
براساس ماده سه قانون توزیع عادلانه آب مصوب  سال ۱۳۶۱ استفاده از منابع آبهای زیرزمینی به استثنای موارد مذکور در ماده پنج این قانون از طریق حفر هر نوع چاه، قنات و توسعه چشمه در هر منطقه از کشور با اجازه و موافقت وزارت نیرو باید انجام شود و وزارت مذکور با توجه به خصوصیات هیدرولوژی منطقه (شناسایی طبقات زمین و آبهای زیرزمینی) و مقررات پیش بینی شده در این قانون نسبت به صدور پروانه حفر و بهره برداری اقدام می‌کند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد گفت: از سال ۱۳۸۴ تاکنون یک هزار و ۱۷۹ حلقه چاه بدون پروانه  با حجم تخلیه ۶۵ میلیون متر مکعب در استان شناسایی شده است.
آرش مصلح  اظهار داشت: در این مدت  ۴۸۶ حلقه چاه غیر مجاز در کهگیلویه و بویراحمد پر و مسلوب المنفعه شده که ۷۲ مورد آن مربوط به سال ۱۴۰۰ است.
وی عنوان کرد: پلمب چاه‌های آب غیرمجاز با هدف کاهش افت سفره‌های زیرزمینی انجام می‌شود.
اضافه برداشت از چاه‌های مجاز
یکی از مصادیق بهره برداری‌های غیر مجاز از منابع آهای زیر سطحی که نقش بسیار مهمی در ایجاد بحران آبی دارد، اضافه برداشت از چاه‌های آب دارای پروانه بهره برداری یا همان استحصال آب، بیش از حد مجاز مندرج در پروانه است، این امر که علاوه بر کاهش سفره‌های آب زیر سطحی به تدریج باعث نشست زمین و شور شدن آبخوان دشت‌ها می‌شود دارای اثرات مخرب زیست محیطی نیز می‌باشد.

ضمانت اجرای کیفری مقابله با این جرم، بند ماده ۴۵ قانون توزیع عادلانه آب و مجوز جبران خسارت‌های وارده به سفره‌های آبی، رأی وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عالی کشور است و مراجع صالح جهت رسیدگی به این جرم حسب مورد دادگاه‌های عمومی حقوقی و یا کیفری دادگستری هستند. 
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: تعداد کل چاه‌های مجاز در استان برای تمامی مصارف شامل آشامیدنی، صنعت و کشاورزی ۲ هزار و ۸۲۷ حلقه  است.
مصلح تاکید کرد: میزان برداشت اضافه از چاه‌های مجاز استان در سال گذشته ۹۸۰ هزار متر مکعب برآورد شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد  با اشاره به اینکه نصب پیشگیری از اضافه برداشت آب از چاه‌های مجاز نصب کنتورهای هوشمند است گفت: برای اجرای این طرح در استان نیازمند تخصیص ۳۰۰ میلیارد ریال سرمایه گذاری هستیم.
آرش مصلح افزود: از زمان اجرای طرح هوشمند سازی برداشت آب از چاه‌های زیرزمینی کهگیلویه و بویراحمد تاکنون ۲۰۵ کنتور هوشمند در مسیر برداشت آب از این چاه‌ها نصب شده است.
وی اظهار داشت ۲ هزارو ۶۰۰ حلقه چاه کشاورزی مجاز در دشت‌های این استان وجود دارد که باید به کنتور هوشمند مجهز شوند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد  گفت: نصب کنتور هوشمند بر روی چاه‌ها افزون بر کنترل و نظارت بر میزان برداشت آب‌های زیرزمینی از اضافه برداشت آب‌های این منابع به شدت جلوگیری می‌کند.
وی ادامه داد: با نصب کنتور هوشمند کشاورزان بیشتر از پروانه بهره برداری نمی‌توانند از چاه‌ها آب برداشت کنند.
مصلح ادامه داد: اگر کشاورزان بیش از میزان تعیین شده آب از چاه برداشت کند برق به صورت خودکار قطع شده و امکان برداشت آب از چاه تا زمانی که کارشناسان آب منطقه‌ای و برق اقدام نکنند وجود ندارد.
کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن یک درصد مساحت و جمعیت کشور در جنوب غربی ایران به علت برخورداری از شرایط آب و هوایی مساعد بیش از ۱۰ درصد از روان آب‌های کشور معادل ۱۰ میلیارد متر مکعب آب را به خود اختصاص داده است.
براساس برآوردهای سازمان جهاد کشاورزی، ۲ میلیارد مترمکعب آب برای مصرف کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد در افق بلند مدت مورد نیاز است.