جنگ اوکراین و «شورش نان» در خاورمیانه

کبنا ؛ تهاجم روسیه به اوکراین منابع غذایی را در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا به خطر انداخته است منطقه‌ای که بسیاری از کشور‌ها به شدت به واردات به ویژه کالا‌های اساسی مانند گندم متکی هستند.
به گزارش کبنا به نقل از اندیشکده امریکایی شورای روابط خارجی،  ناامنی غذایی پیش‌تر به دلیل تغییرات آب و هوایی، کمبود آب و شیوع کرونا یک چالش بزرگ در منطقه بود.
ناامنی غذایی در خاورمیانه و شمال آفریقا تا چه میزان در شرایط بدی به سر می‌برد؟
برخی از کشور‌های منطقه در مقایسه با سایر کشور‌ها از امنیت غذایی بیش تری برخوردار هستند. زمانی که جنگ روسیه و اوکراین باعث اختلال در عرضه مواد غذایی در اوایل سال جاری شد چندین مورد از کشور‌های منطقه خاورمیانه در وضعیت وخیمی قرار داشتند. برای مثال، در سوریه و یمن درگیری‌های چندین ساله و اقتصاد‌های تحت محاصره تامین هزینه تهیه مواد غذایی را برای بسیاری از ساکنان آن دو کشور دشوار کرده است.
در همین حال، قیمت مواد غذایی در لبنان طی سه سال گذشته بیش از ۱۰۰۰ درصد افزایش یافته است، زیرا وضعیت سیاسی و اقتصادی آن کشور به هرج و مرج تبدیل شده و ارزش پول لبنان در برابر دلار آمریکا به شدت کاهش یافته است.

انفجار بندر بیروت در سال ۲۰۲۰ میلادی، سیلو‌های اصلی غلات آن کشور را ویران کرد و قابلیت ذخیره مواد غذایی آن را به شدت کاهش داد.
تونس نیز در وضعیت بدی به سر می‌برد کشوری که وضعیت مالی ضعیف آن توانایی دولت را برای پرداخت یارانه به تامین کنندگان مواد غذایی مختل کرده است. این وضعیت منجر به ایجاد کمبود‌هایی شده است. وضعیتی که در آن جمعیتی را که پیش‌تر به دلیل بیکاری بالا و بی ثباتی سیاسی آشفته بودند در موقعیت جانسوزی قرار داده است.
علاوه بر این، منابع غذایی در سطح منطقه به دلیل شیوع کرونا آسیب دیده اند. برای مثال، قیمت گندم از اوایل سال ۲۰۲۰ میلادی ۸۰ درصد افزایش یافته است.
جنگ روسیه و اوکراین چگونه اوضاع را بدتر می‌کند؟

روسیه و اوکراین سبد نان جهان نامیده شده اند. آن دو کشور هر دو صادرکننده برتر محصولات غلات مانند گندم، ذرت، ذرت و جو هستند. در سال ۲۰۲۰ میلادی، هر کدام از آن دو کشور حدود نیمی از گندم تولیدی خود را به کشور‌های خاورمیانه و شمال آفریقا صادر کرده بودند.
جنگ اوکراین عرضه غلات و سایر کالا‌های مورد نیاز منطقه مانند دانه‌های روغنی، روغن پخت و پز و کود را مختل کرده است. حدود یک چهارم مجموع صادرات گندم روسیه و اوکراین و نیمی از صادرات ذرت دو کشور برای سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ میلادی متوقف شده است.
بسیاری از زیرساخت‌های اوکراین که از تجارت حمایت می‌کند از جمله بنادر و خطوط ریلی تخریب شده یا آسیب دیده اند. اوکراین هم چنین صادرات برخی غلات را برای محافظت از ذخایر خود ممنوع کرده است.

علاوه بر این، حتی اگر جنگ به زودی پایان یابد احتمالا درگیری هم چنان مانع از کشاورزی خواهد شد. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد تخمین می‌زند که ۳۰ درصد از مناطق زراعی در اوکراین به دلیل جنگ زیر کشت نرفته یا برداشتی از آن انجام نمی‌شود.
برای مسلمانان در خاورمیانه و شمال آفریقا این مشکلات در زمانی رخ داده که می‌تواند دردسرساز باشد: در ماه رمضان که از اوایل آوریل آغاز شده است.
خانواده‌های مسلمان معمولا پس از روزه داری در طول روز مقادیر بیشتری از مواد غذایی را مصرف می‌کنند. بلافاصله پس از شروع جنگ اوکراین افزایش خرید زیادی در سراسر منطقه خاورمیانه رخ داد، زیرا مردم از کمبود منابع مخصوصا برای تهیه این وعده‌های غذایی می‌ترسیدند.
فقرای منطقه بیش‌تر در معرض خطر هستند. آنان سهم بیش تری از درآمد خود را صرف غذا می‌کنند و به احتمال زیاد کشاورز هستند. بنابراین، کمبود بذر و کود بیش‌ترین ضربه را به آنان وارد می‌کند. هم چنین، انتظار می‌رود کسانی که به کمک‌های غذایی بین المللی متکی هستند دشواری‌های بیش تری را تحمل کنند. اوکراین و روسیه تامین کنندگان عمده گندم، ذرت و روغن آفتابگردان برنامه جهانی غذا هستند.
منطقه چگونه با این وضعیت مقابله خواهد کرد؟
این بحران بسیاری از دولت‌ها را در تلاش برای تغییر سیاست‌ها و جستجوی جایگزین قرار داده است. برای مثال، مراکش صادرات برخی از مواد غذایی را به منظور تقویت منابع داخلی به حالت تعلیق درآورده است.
مصر چندین ماه ذخایر غذایی دارد و از امارات متحده عربی بودجه دریافت کرده که به این کشور کمک نموده تا کنترل قیمت نان را حفظ کند. هم چنین، آن کشور در حال بررسی تولید کنندگان عمده مواد غذایی مانند ایالات متحده، استرالیا و هند به عنوان شرکای جایگزین است.

ترکیه می‌تواند مسیر مشابهی را در پیش بگیرد، اما کشور‌های عربی خلیج فارس که جمعیت کمتری دارند و ثروت بیش تری در مقایسه با همسایگان خود در اختیار دارند می‌توانند به راحتی تامین کنندگان جدید را تامین کنند.
ایران قراردادی با روسیه برای تضمین واردات امضا کرد. کارشناسان می‌گویند کشور‌هایی مانند لبنان، لیبی، سوریه و یمن که از بی ثباتی عمیق رنج می‌برند برای پاسخ دهی موثر تلاش خواهند کرد.
تحلیلگران می‌گویند که دولت‌ها سعی خواهند کرد به ویژه از افزایش قیمت نان اجتناب کنند. در بسیاری از کشور‌ها یارانه نان بخشی از قرارداد اجتماعی در نظر گرفته می‌شود و افزایش قیمت‌ها می‌تواند به ناآرامی‌ها دامن بزند.
قیام‌های منطقه که معمولا به عنوان بهار عربی شناخته می‌شوند به دنبال افزایش قیمت‌ها مربوط به برداشت ضعیف گندم روسیه در سال ۲۰۱۰ میلادی رخ داد.
به احتمال زیاد در کشور‌هایی که مردم از دولت ناامید شده اند مانند تونس اعتراضاتی رخ خواهند داد، اما هنوز تظاهرات بزرگی در منطقه روی نداده است.