تاریخ انتشار
سه شنبه ۱۲ شهريور ۱۳۹۸ ساعت ۱۸:۴۶
کد مطلب : ۴۱۲۴۰۶
مصاحبه احمدی نژاد با خبرگزاری ترکیه؛
گذشته‌ها گذشته / من بودم هرگز برجام را امضا نمی‌کردم/من پیشنهاد مذاکره با آمریکا ندادم. خبرنگار پرسید که شما مذاکره می‌کنید، گفتم بله
۱
کبنا ؛مشروح گفت‌وگوی «آناتولی» با محمود احمدی‌نژاد به شرح زیر است:
- مهلت ایران به اروپا در خصوص گام دوم کاهش تعهدات رو به پایان است و به آغاز گام سوم نزدیک می‌شویم. ارزیابی شما از تأثیر کاهش تعهدات در وصول مطالبات برجامی ایران چیست؟ آیا این کاهش تعهدات باعث خواهد شد که اروپا به تعهدات خود جامه عمل بپوشاند؟
اول باید ببینیم برجام چه بود. برجام را می‌توان یک سری تعهدات یک طرفه از سوی ایران دانست که از بین رفتنش نیز دستاورد قابل توجهی برای هیچ یک از طرفین نیست. معتقدم پایه و اساس گفت‌وگوهایی که به برجام ختم شد، نادرست بود. در همه دنیا هم همین شرایط حاکم است؛ هرگاه پایه و اساس گفت‌وگوها درست انتخاب شود، نتیجه خوبی به دست می‌آید. گفت‌وگوها، توافق‌ها و قراردادها باید بر مبنای عدالت، احترام و شناسایی حقوق رسمی دو طرف باشد. هر قراردادی که فاقد این شرایط باشد، شاید در کوتاه مدت اجرایی شود اما قطعا در بلندمدت شکست خواهد خورد. امیدوارم همه به این حقیقت توجه کنند و اگر قرار است در آینده گفت‌وگویی میان دولت‌ها در هر زمینه‌ای شکل گیرد، این شرایط مدنظر قرار داده شود.
- فکر نمی‌کنید عدم وجود اجماع جهانی علیه ایران به علت وجود توافق بینالمللی برجام است؟
مگر چه زمانی اجماع جهانی علیه ایران وجود داشت؟
- در دوره‌ای شاهد همگرایی همه کشورها علیه ایران و صدور قطعنامه‌های زیادی بودیم.
معنی قطعنامه، اجماع جهانی نیست. باید ببینیم محتوای آن قطعنامه‌ها چه بود. امروز آمریکا تصمیمات خود را به همه تحمیل می‌کند. تحریم‌های آمریکا که تحریم جهانی نیست، اما چون آنها بر روی بانک‌ها، مراکز امنیتی، مراکز مالی و دلار سیطره دارند، تصمیم خود را به دیگران تحمیل می‌کنند. امروز سازمان ملل ایران را تحریم نکرده، بلکه آمریکا تحریم کرده. تا زمانی که این شرایط در دنیا وجود دارد مشکلات حل نمی‌شوند. این شرایط باید تغییر کند.
- چرا برجام در دوره شما امضا نشد؟
چون اگر من بودم هرگز این توافق را امضا نمی‌کردم. من هرگز زیر بار امضای چنین چیزی نمی‌رفتم، اما خب شرایط متفاوت است.
- این نظر وجود دارد که مشخصا در دوره شما مذاکراتی صورت گرفت و پیشرفت‌هایی هم حاصل شد اما انگار برخی نمی‌خواستند این دستاورد به نام شما ثبت شود. نظر شما چیست؟
ما که نمی‌خواهیم در گذشته زندگی کنیم، باید نگاهمان به آینده باشد. گذشته‌ها گذشته؛ گذشته تاریخ است و برای عبرت اما در گذشته ماندن که فایده‌ای ندارد.
- به هر حال امروز توافق امضا شده و دو طرف تعهداتی را پذیرفته‌اند و در نهایت با خروج آمریکا بن بست فعلی پدید آمد. شما چه راهکاری برای خروج از این بن بست دارید؟
آیا فکر می‌کنید برای یک ملت بن بست وجود دارد؟ ندارد. آن هم ملت ایران. ملت ایران چند هزار سال قدمت دارد و همواره بوده. هر اتفاق کوچک و بزرگی در دنیا افتاده باز هم ملت ایران مانده؛ یعنی از شرایط سخت عبور کرده. در نتیجه معتقدم ملت ایران باز هم از شرایط فعلی عبور خواهد کرد اما راهش آن است که اراده مردم در بخش‌های گوناگون به خصوص در بخش اقتصادی به کار گرفته شود. ایران دارای ثروت کم نظیری است؛ هم ثروت انسانی هم ثروت مادی و طبیعی. خب اگر این پتانسیل ها فعال شود که دیگر تحریم معنا نخواهد یافت اما یک ضعفی وجود دارد. اگر ضعفی نباشد که تحریم‌ها کاری نمی‌توانند بکنند. ضعف آنجاست که مسئولان مربوطه نتوانسته‌اند آن طور که باید و شاید از توانمندی‌های داخل استفاده کنند؛ یعنی به مردم فرصت بدهند تا رشد کنند و وضع اقتصاد را بهبود بخشند. راه هم همین است. در عرصه بین‌الملل نیز لازم است که همه عدالت را بپذیرند، احترام را بپذیرند، کسی به دنبال سیطره و غلبه بر دیگری نباشد، جهان را به کمک هم اداره کنیم، مشترک اداره کنیم و همه از حقوق مساوی برخوردار باشند.
- شما پیشنهاد مذاکره با ترامپ را مطرح کردید. نامه هم نوشتید. هدف شما از چنین مذاکره‌ای چه بود؟
من پیشنهاد مذاکره ندادم. خبرنگار پرسید که شما مذاکره می‌کنید. گفتم بله. من نفس مذاکره را تأیید کردم. امروز هم معتقدم باید با گفت‌وگو مسائل را حل کرد. خدا انسان را خلق کرده و به آنها عقل و سخن داده که مسائل خود را با گفت‌وگو حل کنند، نه با اسلحه. زبان اسلحه زبان انسانی نیست. مسأله‌ای که با اسلحه حل شود، ظاهرش حل شده. اصل مشکل هنوز باقی است.
- یعنی هیچ محدودیتی برای مذاکره نباید وجود داشته باشد؟ حتی مذاکره با آمریکا؟
نه، مذاکره هیچ اشکالی ندارد. منتهی مذاکره برای چه؟ اگر مشخص باشد که مذاکره برای چیست خب اشکالی ندارد، مذاکره هم می‌کنیم. همان طور که مذاکره هم کردیم و نتیجه اش شد برجام. خب برجام مگر موفق بوده؟ نه. اگر مذاکره برای اجرای عدالت، تقویت دوستی‌ها، احترام به یکدیگر، زمینه سازی برای امنیت جهانی و صلح جهانی باشد که خب خیلی چیز خوبی است و اشکالی هم ندارد. اما گفت‌وگو در شرایطی که یکی به دنبال له کردن دیگری باشد و بخواهیم همان جنگ نظامی را بیاوریم پشت میزها ادامه دهیم که خب فایده‌ای ندارد. به درد نمی‌خورد. حالا فکر کنیم یکی هم بر دیگری غلبه کرد. چه ارزشی دارد؟ ارزش آنجاست که ما به انسان‌ها و حقوقشان احترام بگذاریم. اگر گفت‌وگو می‌کنیم محصول گفت‌وگو دوستی و نفی سیطره و جنگ باشد. آقای ترامپ هم باید گفت‌وگو کند. ایران هم باید گفت‌وگو کند، منتهی در شرایطی که عدالت و احترام وجود داشته باشد. باید دنبال حل مسأله باشیم. اگر در مذاکره هم به دنبال حل مسأله نباشیم، فرقی با جنگ ندارد. من با جنگ در هر نوعی مخالفم؛ چه جنگ در گفت‌وگو و چه جنگ نظامی. هفت و نیم میلیارد انسان در دنیا همین را می‌خواهند. اگر در دنیا امروز همین موضوع را به رفراندوم بگذاریم که آیا شما صلح و دوستی را می‌خواهید یا سیطره و غلبه و غارت را مردم به شما می‌گویند چه چیز را می‌خواهند.
- سالهاست در ایران از آمریکا به عنوان شیطان بزرگ و مستبد نام برده می شود. اگر نظام به این نتیجه برسد که با آمریکا مذاکره صلح آمیز داشته باشد، افکار عمومی را چطور می شود قانع کرد؟
مردم آمریکا که همین صلح را می خواهند. می ماند سیاستمداران. مشکل ما با آمریکا سیاستگذاران است. رفتار آنها اگر قطع شود و دنبال سیطره نباشد خیلی هم خوب است دوست باشیم باهم.
- شما در دوران ریاست جمهوری هم به مذاکره با آمریکا معتقد بودید؟
من بارها اعلام کردم.
- چرا مذاکره با آمریکا در ایران تابو است؟
نظام با چگونگی مذاکره مساله دارد. تحت شرایطی طبیعی است وقتی کسی بگوید مذاکره، موضوع و شرایط را من تعیین می کنم، نتیجه را هم مشخص کردم بیا امضا کن برو، اینکه مذاکره نمی شود.
- آمریکا معتقد است فشار حداکثری اثر دارد. تا کی این فشار ادامه دارد؟
تا زمانی که فشار بلاموضوع شود. آن هم زمانی است که مردم ایران قوی شوند.
- منظور از قوی شدن ملت چیست؟ این موضوع خیلی کلی است.
بیان این مفهوم بحث جداگانه‌ای را می‌طلبد. امروز در دنیا تمام سرمایه و منابع اقتصادی در انحصار یک عده است. ثروت طبیعی در انحصار یک عده است. ثروت طبیعی را خدا برای همه آفریده است و هر که به دنیا می‌آید در این ثروت شریک است. این ثروت طبیعی اگر در اختیار مردم قرار بگیرد، همه مشکلات رفع می‌شوند و همه ثروتمند می‌شوند. همه جای دنیا این شرایط حاکم است. در خود آمریکا چقدر فقیر وجود دارد؟ 50 میلیون آدم آنجا از حداقل ها برخوردار نیستند. این چه زندگی است که برای مردم دنیا درست کرده‌ایم؟ کمتر از یک دهم درصد جمعیت ثروت نامحدود دارند و اکثریت در فشار و محدودیت زندگی می‌کنند. بالاخره وقتی صحبت از تحمیل در میان است، توصیه شما به ملت چیست؟ به نظر من که اگر از مردم ایران سوال کنید هیچ کس حاضر نیست فشار را بپذیرد. حالا آمریکایی‌ها می‌گویند بر مردم ایران فشار بیاوریم تا آنها فشار را به حکومتشان منتقل کنند. رفتار سیاست گذاران آمریکایی نشان می‌دهد که اصل دعوای آنها با مردم است نه با مقامات کشور. آنها که به هدفشان نرسیده‌اند و نخواهند رسید اما به نوعی در حال تضعیف مردم هستند. این یک بحث تاریخی است. آنها ایران را رقیب خود در منطقه می‌دانند و به همین سبب می‌خواهند ایران ضعیف باشد. من با این نگاه از اساس مشکل دارم و این تفکر را غلط می‌دانم. ما باید ههمه باهم دنیا را اداره کنیم. چرا شما می‌خواهید بر ما غلبه کنید و ملت ایران را تحت فشار بگذارید؟
- شما گفتید استراتژی آمریکا فشار بر مردم برای انتقال این فشار به حکومت است. حوادث دی ماه 96 را تا چه حدودی در خروج آمریکا از برجام موثر می‌دانید؟
آن زمان هنوز این مسائل و خروج مطرح نبود. به طور کلی تا هر زمانی که آمریکا به دنبال سیطره بر جهان باشد، ایران هم از منافع خود حفاظت می‌کند. ما نباید طوری رفتار کنیم که پایه و اساس جهان بر اساس کینه و نفرت باشد. ما ملت بزرگ ایران هستیم، شما به چه حقی ملت را تحت فشار می‌گذارید. فرض کنیم شما با سیاست‌های دولت ایران مخالفید. کدام اصل حقوق بین‌الملل به شما اجازه می‌دهد یک ملت را تحت فشار بگذارید؟ ملت ایران این ظلم‌ها را فراموش نخواهد کرد.
- فرانسه با ارائه طرح فریز در برابر فریز به دنبال کاهش تنش‌هاست. چرا ایران این طرح را نمی‌پذیرد؟
چه چیزی را فریز کنیم. همه چیز را از دست داده‌اند و از آن طرف چیزی نگرفته‌اند. این طرح‌ها مثل طرح‌های آتش بس در زمان جنگ است. متجاوزی به خاک یک کشور حمله می‌کند، تا کشور مورد تهاجم می‌خواهد پاسخ دهد می‌گویند آتش بس. در زمان جنگ تحمیلی هم همین اتفاق افتاد. زمانی که صدام هنوز بخش هایی از خاک ایران را در اشغال داشت، غربی‌ها می‌گفتند آتش بس. این که نشد صلح. زرنگی در دنیا خوب نیست، رعایت عدالت خوب است. شما انرژی هسته ای دارید ما هم می‌خواهیم داشته باشیم. چه اشکالی دارد؟ این روش همیشگی غربی‌هاست. تحریم می‌کنند و بعد برای برداشتن تحریم‌ها امتیاز می‌گیرند. اگر به دنبال صلح جهانی هستند، راه آن به رسمیت شناختن حقوق ملت‌هاست. تفکر سلطه تفکر شیطانی است؛ از سوی هر که هم باشد تفاوتی ندارد، حتی یک شخصیت مذهبی.
- در دوره شما جشن انرژی هسته‌ای برگزار شد. اساسا خواست ایران از برنامه هسته‌ای چه بود؟ دیگر کشورها این برنامه را صلح آمیز نمی‌دانستند.
اگر ما بپذیریم که غرب برای دنیا تعیین تکلیف کند، وضعیت همین خواهد شد که می‌بینید. اما اگر بپذیریم که انرژی هسته‌ای حقی قانونی است، دیگر کسی نمی‌تواند بگوید من استفاده می‌کنم اما شما این حق را ندارید. انرژی هسته‌ای ضامن پیشرفت ملت هاست؛ چرا که دانش و فناوری پیشران است. ما برای رشد کشور به این دانش احتیاج داشتیم. مگر امروز در دنیا نمی‌گوییم که تغییر اقلیم اتفاق افتاده؟ کره زمین به دلیل استفاده از سوخت فسیلی در حال گرم شدن است. اگر انرژی اتمی بیاید آلودگی محیطی‌اش یک هزارم سوخت فسیلی است. پس همه کشورها باید به سمت انرژی هسته‌ای بروند. من می گویم اصلا سلاح را ریشه کن کنیم. چرا سلاح هسته ای وجود داشته باشد؟ همه بیاییم مذاکره کنیم و دنیا را با هم اداره کنیم.
- مسئولان ارشد ایرانی ادعا می‌کنند در مدت زمان خیلی کم می‌توانند به شرایط قبل از برجام در حوزه هسته‌ای برسند. چنین چیزی امکان دارد؟
قبل از برجام مگر چه کار می کردیم؟ من وارد این جزییات نمی شوم که می توانند یا نه؟ اگر برگشت هم چه می شود رادیو دارو تولید می کردیم. آمریکا که از بمب اتم ما نمی‌ترسد. کسی که 5600 بمب پیشرفته دارد از احتمال بمب ساختن ما می ترسد؟ باید با مردم صادق باشیم. هر حقی برای ملت مان پذیرفتیم برای دیگران هم باید بپذیریم. آنها یکجانبه گرایی را بردارند تا گفت و گو شود. زمینه گفت و گو و همکاری بیشتر از دشمنی وجود دارد. بیش از 40 سال است آمریکایی‌ها مقابل ملت ایران ایستادند، سود بردند؟
- یعنی امکان دارد رابطه دوستی بین ایران و آمریکا به وجود آید؟
چرا امکان ندارد؟ اصل بر این است همه دوست باشند. زمانی که کسی بخواهد بر دیگران مسلط باشند دشمنی ایجاد می شود. آمریکا هم از این دشمنی آسیب می بیند. امیدوارم مقامات ایران و آمریکا، هر کس که دست اندرکار است روی این موضوع کار کنند و همه در مدیریت جهان نقش داشته باشند همه در رفاه باشند.
- در حال حاضر که دو کشور بر موضع خود پافشاری می‌کنند، ایران برنامه همکاری با همسایگانش دارد. آیا کشورهای همسایه می توانند نقشی در کاهش اثر تحریم‌ها داشته باشند؟
حتما همینطور است. همیشه همسایگان در اولویت هستند. ما هر پیشرفتی بخواهیم بکنیم با هم هستیم. همسایه هستیم فرصت های بیشتری داریم. فرهنگ و تاریخ یکی داریم. با هم باید پیشرفت کنیم. یکی ضرر کند بقیه هم ضرر می کنند چون پیوسته هستیم. رابطه ایران و ترکیه بسیار دوستانه است. با همه دوستانه است و البته تلاش می کنند رابطه ایران را با برخی کشورها همچون خلیج فارس تخریب کنند که به ضرر هر دو است.
- اخیرا رئیس جمهوری و وزیر امورخارجه ایران اعلام کردند که مایل هستند با کشورهای حاشیه خلیج فارس رابطه داشته باشند. آیا سیگنال‌هایی از کشورهای حاشیه خلیج فارس می رسد؟
من نباید درباره مسائل روز حرف بزنم. اما از درگیری ما کشورهای دشمن و خارج از منطقه سود می برند. این منطقه بیشترین منابع جهان را دارد. اگر با هم باشیم چه کسی ضرر می کند چه کسی سود می کند؟ ما که مشترکاتمان دهها برابر بیشتر از اختلافاتمان است. در جنگ سود برای کارخانجات اسلحه سازی است. این پولی که خرج شد برای جنگ یمن، اگر برای ساختن این کشور صرف می شد، مردم یمن طرفدار سعودی می شدند.
- در این میان جنگ سوریه هم وجود داشت. نظرتان درباره آن چیست؟
در سوریه تا الان چه کسی برنده است؟ باید کمک کنیم آنچه خواست مردم سوریه است برقرار شود وگرنه بقیه اش ضرر است. همه ما باید کمک کنیم خواست مردم سوریه اتفاق بیفتد. هر یک نفر که کشته شود ضرر است.
- خب هر طرف ماجرا مردم را یک طور تعریف می کنند.
عیب ندارد. همه بنشینیم با هم تفاهم کنیم. بالاخره در ادبیات جهانی مردم یک تعریفی دارند. هر نفر یک رای است.
- شما موافق حضور ایران در سوریه بودید؟
حضور یعنی چه؟ من یک اصلی را می دانم و آن، این است که هر ملتی خود باید سرنوشتش را تعیین کند. چرا برای اینکه به ضرر همه است. فرصت می دهد دیگران از دور دخالت کند. دولتمردان آمریکایی سود می برند از وضع منطقه. عراق، سوریه، یمن و افغانستان خراب شد. من فکر می کنم آنها به دنبال جنگ جدیدی در منطقه هستند تا امارات، قطر، بحرین، عربستان و ایران خراب شود. چرا که هر خرابی به بار بیاید باید پول بدهند به آمریکا تا بیاید درست کند. اسلحه می فروشند برای خراب کردن و بعد پول می گیرند برای درست کردن. من می گویم ما باید متوجه این مساله باشیم. همه بنشینیم دور هم، البته ایران و عربستان در منطقه باید پیش قدم باشند. اگر یکی پیش قدم شد آن یکی نگوید من بردم. باید در خدمت و به فکر مردم بود. به فکر دوستی های دراز مدت باشیم و بعد این دوستی را به نفع جهان قرار دهیم نه در جهت دشمنی با جهان. ما برای مردم آمریکا هم صلح و رفاه می خواهیم.
- اخیرا در خلیج فارس شاهد تنش‌های بسیاری بودیم. شما سال 2018 اظهاراتی داشتید مبنی بر دخالت انگلیسی‌ها در سیاست داخلی ایران، با توجه به توقیف نفتکش ایرانی و بالعکس از سوی دو کشور، در حال حاضر در این رابطه چه نظری دارید؟
این بحث تاریخی است و باید جداگانه حل شود. من وارد این مساله روز و توقیف کشتی‌ها وارد نمی شوم. نباید در مساله داخلی دخالت کنند. اجازه دهند ملتها خودشان تصمیم بگیرند. هر کس خودش را تحمیل کند، اشتباه است.
- یعنی شما معتقدید در این دوره هم در مسائل داخلی ایران دخالت می‌کنند؟
اظهار نظر مستقیم می کنند. وقتی می گویند فشار می آوریم، یعنی چه؟ درباره انتخابات اظهار نظر می کنند. بدترین کار ممکن است. مگر ما آمدیم در کشور شما؟ مگر ما آمدیم در کنار خاک شما پایگاه زدیم؟
- مساله خلیج فارس حائز اهمیت بسیاری است. این تنش‌ها بر اساس یک سناریو است یا واقعا یک اتفاق است؟
اقتصاد کارخانه‌های اسلحه سازی از جنگ می چرخد. ما نباید در این دام بیفتیم. خاورمیانه مرکز انرژی جهان است، هر کسی می خواهد بر جهان مسلط باشد باید اول بر خاورمیانه مسلط باشد. چرا که خاورمیانه هم چهارراه ارتباطی جهان است و هم مرکز انرژی. کسی بر اینجا مسلط باشد می تواند جهان را اداره کند. ما همیشه جنگ‌هایی را تحمل کردیم که مال ما نبودند. ریشه تاریخی در منطقه نداشتند. امروز هم طبیعی است که منطقه را به سمت تنش ببرند. حالا ظاهرشان این است که جنگ نمی خواهند، اگر جنگ نمی خواهند پس فشار، تحریم و اینهمه کشتی چه می گوید؟ البته بهانه تراشی کار سختی نیست. اگر کسی بخواهد جنگ راه بندازد می تواند. ما باید جلوگیری کنیم. خلیج فارس مستعد درگیری است. کشورهای منطقه و فرامنطقه باید حواسشان باشد، حتی آمریکا. فکر نکنند اینجا اگر آتش روشن شود چیزی نیست که دامن خودشان را نگیرد. جهان پیوسته شده است. دست بردارند و به کشور خودشان بروند. 2500 سال است ایرانی ها با کمک دیگر مردم خلیج فارس این منطقه را امن نگه داشته اند. دو سه مقطع ناامن شده است. یک بار در زمان جنگ با صدام که خود غربی ها آمدند به خلیج فارس آنجا را ناامن کردند و یکی هم الان. من پیشنهاد می کنم کشورهای حاشیه خلیج فارس نشستی برگزار کنند. خودشان توافق کنند و اعلام کنند که امنیت خلیج فارس را تامین می کنند. آمریکایی‌ها چون می خواهند مسلط شوند از یک چیز کوچک شروع می کنند و مدام آن را تکرار می کنند. به عنوان مثال می گویند ایران می‌خواهد بمب اتم بسازد. ما می گوییم نه، بعد می گویند اثبات کنید. وقتی نمی خواهیم بسازیم چه چیزی را اثبات کنیم؟ آنها باید اثبات کنند که ما به دنبال بمب هستیم.
آقای ترامپ تاجر است و باید حساب کتاب کند. منافع آمریکا را دراز مدت ببیند. منافع را مادی نبیند، انسانی ببیند. ایران هم همینطور، باید بنشینیم و قضیه را جمع کنیم و کار سختی نیست. به نظرم جنگ ایجاد کردن سخت از صلح ایجاد کردن است.
- از مسائل سیاسی که بگذریم، با خروج آمریکا از برجام، ایران دچار مشکلات سیاسی شد. شما راه حلی برای این مشکلات دارید و آینده سیاسی ایران را چگونه می‌بینید؟
آینده اقتصاد ایران عالی است. ایران ثروت مادی‌اش مشخص است. ما در بخش های گوناگون چند برابر جمعیت مان ثروت داریم. اینها را فعال کنیم تحریم چه معنایی دارد. وقتی ملت از نظر اقتصادی قوی است چه چیزی را می خواهند تحریم کنند؟ ضعفی ایجاد شد و از آن استفاده کردند که این هم برطرف خواهد شد.
- دولت فعلی منتقد سیاست‌های اقتصادی دوره ریاست جمهوری شما بود. اما می بینیم در حال حاضر همان مشکلات به قوت خود باقی است و کشور ایران با افزایش قیمت‌ها روبرو شده است. این ضعف دولت‌هاست یا نظام اقتصادی ایران مشکل دارد؟
البته نظام اقتصادی ایران باید اصلاح شود. پایه این است که ثروت را از انحصار درآوریم و در اختیار مردم قرار دهیم. دولت باید سیاستگذار باشد، استانداردها را اعلام کند. مشکل فقط این نبود. مشکل گرایش تاریخی کشورهای آمریکا و انگلیس برای تسلط بر ایران است. البته ضعف دولت هم است. مشکلات ما الان به دلیل فشارهای آمریکا شدیدتر شده است.
- مشکلات داخلی، اقتصادی و سیاسی تاثیری روی روابط خارجی گذاشته است؟
نمی توانیم بگوییم بی تاثیر است. اما چقدر، قابل بحث است.
- آیا برنامه‌ای برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری دارید؟
نه، ما از نظرات مردم تبعیت می کنیم.
- پیام خاصی برای مردم ترکیه دارید؟
مردم ترکیه را دوست داریم. برای آنها سلامت و بهروزی می خواهیم. اگر می خواهیم وضع دنیا درست شود باید با هم و همکاری باهم یک دنیای بهتری بسازیم. مدیریت مشترکی بر اساس عدالت و دوستی را طراحی کنیم. مردم ترکیه با تمدن و با فرهنگ هستند. در دنیا تاثیرگذار هستند. از خدا برای آنها سلامتی می خواهم.(اینترآذ)
- مهلت ایران به اروپا در خصوص گام دوم کاهش تعهدات رو به پایان است و به آغاز گام سوم نزدیک می‌شویم. ارزیابی شما از تأثیر کاهش تعهدات در وصول مطالبات برجامی ایران چیست؟ آیا این کاهش تعهدات باعث خواهد شد که اروپا به تعهدات خود جامه عمل بپوشاند؟
اول باید ببینیم برجام چه بود. برجام را می‌توان یک سری تعهدات یک طرفه از سوی ایران دانست که از بین رفتنش نیز دستاورد قابل توجهی برای هیچ یک از طرفین نیست. معتقدم پایه و اساس گفت‌وگوهایی که به برجام ختم شد، نادرست بود. در همه دنیا هم همین شرایط حاکم است؛ هرگاه پایه و اساس گفت‌وگوها درست انتخاب شود، نتیجه خوبی به دست می‌آید. گفت‌وگوها، توافق‌ها و قراردادها باید بر مبنای عدالت، احترام و شناسایی حقوق رسمی دو طرف باشد. هر قراردادی که فاقد این شرایط باشد، شاید در کوتاه مدت اجرایی شود اما قطعا در بلندمدت شکست خواهد خورد. امیدوارم همه به این حقیقت توجه کنند و اگر قرار است در آینده گفت‌وگویی میان دولت‌ها در هر زمینه‌ای شکل گیرد، این شرایط مدنظر قرار داده شود.
- فکر نمی‌کنید عدم وجود اجماع جهانی علیه ایران به علت وجود توافق بینالمللی برجام است؟
مگر چه زمانی اجماع جهانی علیه ایران وجود داشت؟
- در دوره‌ای شاهد همگرایی همه کشورها علیه ایران و صدور قطعنامه‌های زیادی بودیم.
معنی قطعنامه، اجماع جهانی نیست. باید ببینیم محتوای آن قطعنامه‌ها چه بود. امروز آمریکا تصمیمات خود را به همه تحمیل می‌کند. تحریم‌های آمریکا که تحریم جهانی نیست، اما چون آنها بر روی بانک‌ها، مراکز امنیتی، مراکز مالی و دلار سیطره دارند، تصمیم خود را به دیگران تحمیل می‌کنند. امروز سازمان ملل ایران را تحریم نکرده، بلکه آمریکا تحریم کرده. تا زمانی که این شرایط در دنیا وجود دارد مشکلات حل نمی‌شوند. این شرایط باید تغییر کند.
- چرا برجام در دوره شما امضا نشد؟
چون اگر من بودم هرگز این توافق را امضا نمی‌کردم. من هرگز زیر بار امضای چنین چیزی نمی‌رفتم، اما خب شرایط متفاوت است.
- این نظر وجود دارد که مشخصا در دوره شما مذاکراتی صورت گرفت و پیشرفت‌هایی هم حاصل شد اما انگار برخی نمی‌خواستند این دستاورد به نام شما ثبت شود. نظر شما چیست؟
ما که نمی‌خواهیم در گذشته زندگی کنیم، باید نگاهمان به آینده باشد. گذشته‌ها گذشته؛ گذشته تاریخ است و برای عبرت اما در گذشته ماندن که فایده‌ای ندارد.
- به هر حال امروز توافق امضا شده و دو طرف تعهداتی را پذیرفته‌اند و در نهایت با خروج آمریکا بن بست فعلی پدید آمد. شما چه راهکاری برای خروج از این بن بست دارید؟
آیا فکر می‌کنید برای یک ملت بن بست وجود دارد؟ ندارد. آن هم ملت ایران. ملت ایران چند هزار سال قدمت دارد و همواره بوده. هر اتفاق کوچک و بزرگی در دنیا افتاده باز هم ملت ایران مانده؛ یعنی از شرایط سخت عبور کرده. در نتیجه معتقدم ملت ایران باز هم از شرایط فعلی عبور خواهد کرد اما راهش آن است که اراده مردم در بخش‌های گوناگون به خصوص در بخش اقتصادی به کار گرفته شود. ایران دارای ثروت کم نظیری است؛ هم ثروت انسانی هم ثروت مادی و طبیعی. خب اگر این پتانسیل ها فعال شود که دیگر تحریم معنا نخواهد یافت اما یک ضعفی وجود دارد. اگر ضعفی نباشد که تحریم‌ها کاری نمی‌توانند بکنند. ضعف آنجاست که مسئولان مربوطه نتوانسته‌اند آن طور که باید و شاید از توانمندی‌های داخل استفاده کنند؛ یعنی به مردم فرصت بدهند تا رشد کنند و وضع اقتصاد را بهبود بخشند. راه هم همین است. در عرصه بین‌الملل نیز لازم است که همه عدالت را بپذیرند، احترام را بپذیرند، کسی به دنبال سیطره و غلبه بر دیگری نباشد، جهان را به کمک هم اداره کنیم، مشترک اداره کنیم و همه از حقوق مساوی برخوردار باشند.
- شما پیشنهاد مذاکره با ترامپ را مطرح کردید. نامه هم نوشتید. هدف شما از چنین مذاکره‌ای چه بود؟
من پیشنهاد مذاکره ندادم. خبرنگار پرسید که شما مذاکره می‌کنید. گفتم بله. من نفس مذاکره را تأیید کردم. امروز هم معتقدم باید با گفت‌وگو مسائل را حل کرد. خدا انسان را خلق کرده و به آنها عقل و سخن داده که مسائل خود را با گفت‌وگو حل کنند، نه با اسلحه. زبان اسلحه زبان انسانی نیست. مسأله‌ای که با اسلحه حل شود، ظاهرش حل شده. اصل مشکل هنوز باقی است.
- یعنی هیچ محدودیتی برای مذاکره نباید وجود داشته باشد؟ حتی مذاکره با آمریکا؟
نه، مذاکره هیچ اشکالی ندارد. منتهی مذاکره برای چه؟ اگر مشخص باشد که مذاکره برای چیست خب اشکالی ندارد، مذاکره هم می‌کنیم. همان طور که مذاکره هم کردیم و نتیجه اش شد برجام. خب برجام مگر موفق بوده؟ نه. اگر مذاکره برای اجرای عدالت، تقویت دوستی‌ها، احترام به یکدیگر، زمینه سازی برای امنیت جهانی و صلح جهانی باشد که خب خیلی چیز خوبی است و اشکالی هم ندارد. اما گفت‌وگو در شرایطی که یکی به دنبال له کردن دیگری باشد و بخواهیم همان جنگ نظامی را بیاوریم پشت میزها ادامه دهیم که خب فایده‌ای ندارد. به درد نمی‌خورد. حالا فکر کنیم یکی هم بر دیگری غلبه کرد. چه ارزشی دارد؟ ارزش آنجاست که ما به انسان‌ها و حقوقشان احترام بگذاریم. اگر گفت‌وگو می‌کنیم محصول گفت‌وگو دوستی و نفی سیطره و جنگ باشد. آقای ترامپ هم باید گفت‌وگو کند. ایران هم باید گفت‌وگو کند، منتهی در شرایطی که عدالت و احترام وجود داشته باشد. باید دنبال حل مسأله باشیم. اگر در مذاکره هم به دنبال حل مسأله نباشیم، فرقی با جنگ ندارد. من با جنگ در هر نوعی مخالفم؛ چه جنگ در گفت‌وگو و چه جنگ نظامی. هفت و نیم میلیارد انسان در دنیا همین را می‌خواهند. اگر در دنیا امروز همین موضوع را به رفراندوم بگذاریم که آیا شما صلح و دوستی را می‌خواهید یا سیطره و غلبه و غارت را مردم به شما می‌گویند چه چیز را می‌خواهند.
- سالهاست در ایران از آمریکا به عنوان شیطان بزرگ و مستبد نام برده می شود. اگر نظام به این نتیجه برسد که با آمریکا مذاکره صلح آمیز داشته باشد، افکار عمومی را چطور می شود قانع کرد؟
مردم آمریکا که همین صلح را می خواهند. می ماند سیاستمداران. مشکل ما با آمریکا سیاستگذاران است. رفتار آنها اگر قطع شود و دنبال سیطره نباشد خیلی هم خوب است دوست باشیم باهم.
- شما در دوران ریاست جمهوری هم به مذاکره با آمریکا معتقد بودید؟
من بارها اعلام کردم.
- چرا مذاکره با آمریکا در ایران تابو است؟
نظام با چگونگی مذاکره مساله دارد. تحت شرایطی طبیعی است وقتی کسی بگوید مذاکره، موضوع و شرایط را من تعیین می کنم، نتیجه را هم مشخص کردم بیا امضا کن برو، اینکه مذاکره نمی شود.
- آمریکا معتقد است فشار حداکثری اثر دارد. تا کی این فشار ادامه دارد؟
تا زمانی که فشار بلاموضوع شود. آن هم زمانی است که مردم ایران قوی شوند.
- منظور از قوی شدن ملت چیست؟ این موضوع خیلی کلی است.
بیان این مفهوم بحث جداگانه‌ای را می‌طلبد. امروز در دنیا تمام سرمایه و منابع اقتصادی در انحصار یک عده است. ثروت طبیعی در انحصار یک عده است. ثروت طبیعی را خدا برای همه آفریده است و هر که به دنیا می‌آید در این ثروت شریک است. این ثروت طبیعی اگر در اختیار مردم قرار بگیرد، همه مشکلات رفع می‌شوند و همه ثروتمند می‌شوند. همه جای دنیا این شرایط حاکم است. در خود آمریکا چقدر فقیر وجود دارد؟ 50 میلیون آدم آنجا از حداقل ها برخوردار نیستند. این چه زندگی است که برای مردم دنیا درست کرده‌ایم؟ کمتر از یک دهم درصد جمعیت ثروت نامحدود دارند و اکثریت در فشار و محدودیت زندگی می‌کنند. بالاخره وقتی صحبت از تحمیل در میان است، توصیه شما به ملت چیست؟ به نظر من که اگر از مردم ایران سوال کنید هیچ کس حاضر نیست فشار را بپذیرد. حالا آمریکایی‌ها می‌گویند بر مردم ایران فشار بیاوریم تا آنها فشار را به حکومتشان منتقل کنند. رفتار سیاست گذاران آمریکایی نشان می‌دهد که اصل دعوای آنها با مردم است نه با مقامات کشور. آنها که به هدفشان نرسیده‌اند و نخواهند رسید اما به نوعی در حال تضعیف مردم هستند. این یک بحث تاریخی است. آنها ایران را رقیب خود در منطقه می‌دانند و به همین سبب می‌خواهند ایران ضعیف باشد. من با این نگاه از اساس مشکل دارم و این تفکر را غلط می‌دانم. ما باید ههمه باهم دنیا را اداره کنیم. چرا شما می‌خواهید بر ما غلبه کنید و ملت ایران را تحت فشار بگذارید؟
- شما گفتید استراتژی آمریکا فشار بر مردم برای انتقال این فشار به حکومت است. حوادث دی ماه 96 را تا چه حدودی در خروج آمریکا از برجام موثر می‌دانید؟
آن زمان هنوز این مسائل و خروج مطرح نبود. به طور کلی تا هر زمانی که آمریکا به دنبال سیطره بر جهان باشد، ایران هم از منافع خود حفاظت می‌کند. ما نباید طوری رفتار کنیم که پایه و اساس جهان بر اساس کینه و نفرت باشد. ما ملت بزرگ ایران هستیم، شما به چه حقی ملت را تحت فشار می‌گذارید. فرض کنیم شما با سیاست‌های دولت ایران مخالفید. کدام اصل حقوق بین‌الملل به شما اجازه می‌دهد یک ملت را تحت فشار بگذارید؟ ملت ایران این ظلم‌ها را فراموش نخواهد کرد.
- فرانسه با ارائه طرح فریز در برابر فریز به دنبال کاهش تنش‌هاست. چرا ایران این طرح را نمی‌پذیرد؟
چه چیزی را فریز کنیم. همه چیز را از دست داده‌اند و از آن طرف چیزی نگرفته‌اند. این طرح‌ها مثل طرح‌های آتش بس در زمان جنگ است. متجاوزی به خاک یک کشور حمله می‌کند، تا کشور مورد تهاجم می‌خواهد پاسخ دهد می‌گویند آتش بس. در زمان جنگ تحمیلی هم همین اتفاق افتاد. زمانی که صدام هنوز بخش هایی از خاک ایران را در اشغال داشت، غربی‌ها می‌گفتند آتش بس. این که نشد صلح. زرنگی در دنیا خوب نیست، رعایت عدالت خوب است. شما انرژی هسته ای دارید ما هم می‌خواهیم داشته باشیم. چه اشکالی دارد؟ این روش همیشگی غربی‌هاست. تحریم می‌کنند و بعد برای برداشتن تحریم‌ها امتیاز می‌گیرند. اگر به دنبال صلح جهانی هستند، راه آن به رسمیت شناختن حقوق ملت‌هاست. تفکر سلطه تفکر شیطانی است؛ از سوی هر که هم باشد تفاوتی ندارد، حتی یک شخصیت مذهبی.
- در دوره شما جشن انرژی هسته‌ای برگزار شد. اساسا خواست ایران از برنامه هسته‌ای چه بود؟ دیگر کشورها این برنامه را صلح آمیز نمی‌دانستند.
اگر ما بپذیریم که غرب برای دنیا تعیین تکلیف کند، وضعیت همین خواهد شد که می‌بینید. اما اگر بپذیریم که انرژی هسته‌ای حقی قانونی است، دیگر کسی نمی‌تواند بگوید من استفاده می‌کنم اما شما این حق را ندارید. انرژی هسته‌ای ضامن پیشرفت ملت هاست؛ چرا که دانش و فناوری پیشران است. ما برای رشد کشور به این دانش احتیاج داشتیم. مگر امروز در دنیا نمی‌گوییم که تغییر اقلیم اتفاق افتاده؟ کره زمین به دلیل استفاده از سوخت فسیلی در حال گرم شدن است. اگر انرژی اتمی بیاید آلودگی محیطی‌اش یک هزارم سوخت فسیلی است. پس همه کشورها باید به سمت انرژی هسته‌ای بروند. من می گویم اصلا سلاح را ریشه کن کنیم. چرا سلاح هسته ای وجود داشته باشد؟ همه بیاییم مذاکره کنیم و دنیا را با هم اداره کنیم.
- مسئولان ارشد ایرانی ادعا می‌کنند در مدت زمان خیلی کم می‌توانند به شرایط قبل از برجام در حوزه هسته‌ای برسند. چنین چیزی امکان دارد؟
قبل از برجام مگر چه کار می کردیم؟ من وارد این جزییات نمی شوم که می توانند یا نه؟ اگر برگشت هم چه می شود رادیو دارو تولید می کردیم. آمریکا که از بمب اتم ما نمی‌ترسد. کسی که 5600 بمب پیشرفته دارد از احتمال بمب ساختن ما می ترسد؟ باید با مردم صادق باشیم. هر حقی برای ملت مان پذیرفتیم برای دیگران هم باید بپذیریم. آنها یکجانبه گرایی را بردارند تا گفت و گو شود. زمینه گفت و گو و همکاری بیشتر از دشمنی وجود دارد. بیش از 40 سال است آمریکایی‌ها مقابل ملت ایران ایستادند، سود بردند؟
- یعنی امکان دارد رابطه دوستی بین ایران و آمریکا به وجود آید؟
چرا امکان ندارد؟ اصل بر این است همه دوست باشند. زمانی که کسی بخواهد بر دیگران مسلط باشند دشمنی ایجاد می شود. آمریکا هم از این دشمنی آسیب می بیند. امیدوارم مقامات ایران و آمریکا، هر کس که دست اندرکار است روی این موضوع کار کنند و همه در مدیریت جهان نقش داشته باشند همه در رفاه باشند.
- در حال حاضر که دو کشور بر موضع خود پافشاری می‌کنند، ایران برنامه همکاری با همسایگانش دارد. آیا کشورهای همسایه می توانند نقشی در کاهش اثر تحریم‌ها داشته باشند؟
حتما همینطور است. همیشه همسایگان در اولویت هستند. ما هر پیشرفتی بخواهیم بکنیم با هم هستیم. همسایه هستیم فرصت های بیشتری داریم. فرهنگ و تاریخ یکی داریم. با هم باید پیشرفت کنیم. یکی ضرر کند بقیه هم ضرر می کنند چون پیوسته هستیم. رابطه ایران و ترکیه بسیار دوستانه است. با همه دوستانه است و البته تلاش می کنند رابطه ایران را با برخی کشورها همچون خلیج فارس تخریب کنند که به ضرر هر دو است.
- اخیرا رئیس جمهوری و وزیر امورخارجه ایران اعلام کردند که مایل هستند با کشورهای حاشیه خلیج فارس رابطه داشته باشند. آیا سیگنال‌هایی از کشورهای حاشیه خلیج فارس می رسد؟
من نباید درباره مسائل روز حرف بزنم. اما از درگیری ما کشورهای دشمن و خارج از منطقه سود می برند. این منطقه بیشترین منابع جهان را دارد. اگر با هم باشیم چه کسی ضرر می کند چه کسی سود می کند؟ ما که مشترکاتمان دهها برابر بیشتر از اختلافاتمان است. در جنگ سود برای کارخانجات اسلحه سازی است. این پولی که خرج شد برای جنگ یمن، اگر برای ساختن این کشور صرف می شد، مردم یمن طرفدار سعودی می شدند.
- در این میان جنگ سوریه هم وجود داشت. نظرتان درباره آن چیست؟
در سوریه تا الان چه کسی برنده است؟ باید کمک کنیم آنچه خواست مردم سوریه است برقرار شود وگرنه بقیه اش ضرر است. همه ما باید کمک کنیم خواست مردم سوریه اتفاق بیفتد. هر یک نفر که کشته شود ضرر است.
- خب هر طرف ماجرا مردم را یک طور تعریف می کنند.
عیب ندارد. همه بنشینیم با هم تفاهم کنیم. بالاخره در ادبیات جهانی مردم یک تعریفی دارند. هر نفر یک رای است.
- شما موافق حضور ایران در سوریه بودید؟
حضور یعنی چه؟ من یک اصلی را می دانم و آن، این است که هر ملتی خود باید سرنوشتش را تعیین کند. چرا برای اینکه به ضرر همه است. فرصت می دهد دیگران از دور دخالت کند. دولتمردان آمریکایی سود می برند از وضع منطقه. عراق، سوریه، یمن و افغانستان خراب شد. من فکر می کنم آنها به دنبال جنگ جدیدی در منطقه هستند تا امارات، قطر، بحرین، عربستان و ایران خراب شود. چرا که هر خرابی به بار بیاید باید پول بدهند به آمریکا تا بیاید درست کند. اسلحه می فروشند برای خراب کردن و بعد پول می گیرند برای درست کردن. من می گویم ما باید متوجه این مساله باشیم. همه بنشینیم دور هم، البته ایران و عربستان در منطقه باید پیش قدم باشند. اگر یکی پیش قدم شد آن یکی نگوید من بردم. باید در خدمت و به فکر مردم بود. به فکر دوستی های دراز مدت باشیم و بعد این دوستی را به نفع جهان قرار دهیم نه در جهت دشمنی با جهان. ما برای مردم آمریکا هم صلح و رفاه می خواهیم.
- اخیرا در خلیج فارس شاهد تنش‌های بسیاری بودیم. شما سال 2018 اظهاراتی داشتید مبنی بر دخالت انگلیسی‌ها در سیاست داخلی ایران، با توجه به توقیف نفتکش ایرانی و بالعکس از سوی دو کشور، در حال حاضر در این رابطه چه نظری دارید؟
این بحث تاریخی است و باید جداگانه حل شود. من وارد این مساله روز و توقیف کشتی‌ها وارد نمی شوم. نباید در مساله داخلی دخالت کنند. اجازه دهند ملتها خودشان تصمیم بگیرند. هر کس خودش را تحمیل کند، اشتباه است.
- یعنی شما معتقدید در این دوره هم در مسائل داخلی ایران دخالت می‌کنند؟
اظهار نظر مستقیم می کنند. وقتی می گویند فشار می آوریم، یعنی چه؟ درباره انتخابات اظهار نظر می کنند. بدترین کار ممکن است. مگر ما آمدیم در کشور شما؟ مگر ما آمدیم در کنار خاک شما پایگاه زدیم؟
- مساله خلیج فارس حائز اهمیت بسیاری است. این تنش‌ها بر اساس یک سناریو است یا واقعا یک اتفاق است؟
اقتصاد کارخانه‌های اسلحه سازی از جنگ می چرخد. ما نباید در این دام بیفتیم. خاورمیانه مرکز انرژی جهان است، هر کسی می خواهد بر جهان مسلط باشد باید اول بر خاورمیانه مسلط باشد. چرا که خاورمیانه هم چهارراه ارتباطی جهان است و هم مرکز انرژی. کسی بر اینجا مسلط باشد می تواند جهان را اداره کند. ما همیشه جنگ‌هایی را تحمل کردیم که مال ما نبودند. ریشه تاریخی در منطقه نداشتند. امروز هم طبیعی است که منطقه را به سمت تنش ببرند. حالا ظاهرشان این است که جنگ نمی خواهند، اگر جنگ نمی خواهند پس فشار، تحریم و اینهمه کشتی چه می گوید؟ البته بهانه تراشی کار سختی نیست. اگر کسی بخواهد جنگ راه بندازد می تواند. ما باید جلوگیری کنیم. خلیج فارس مستعد درگیری است. کشورهای منطقه و فرامنطقه باید حواسشان باشد، حتی آمریکا. فکر نکنند اینجا اگر آتش روشن شود چیزی نیست که دامن خودشان را نگیرد. جهان پیوسته شده است. دست بردارند و به کشور خودشان بروند. 2500 سال است ایرانی ها با کمک دیگر مردم خلیج فارس این منطقه را امن نگه داشته اند. دو سه مقطع ناامن شده است. یک بار در زمان جنگ با صدام که خود غربی ها آمدند به خلیج فارس آنجا را ناامن کردند و یکی هم الان. من پیشنهاد می کنم کشورهای حاشیه خلیج فارس نشستی برگزار کنند. خودشان توافق کنند و اعلام کنند که امنیت خلیج فارس را تامین می کنند. آمریکایی‌ها چون می خواهند مسلط شوند از یک چیز کوچک شروع می کنند و مدام آن را تکرار می کنند. به عنوان مثال می گویند ایران می‌خواهد بمب اتم بسازد. ما می گوییم نه، بعد می گویند اثبات کنید. وقتی نمی خواهیم بسازیم چه چیزی را اثبات کنیم؟ آنها باید اثبات کنند که ما به دنبال بمب هستیم.
آقای ترامپ تاجر است و باید حساب کتاب کند. منافع آمریکا را دراز مدت ببیند. منافع را مادی نبیند، انسانی ببیند. ایران هم همینطور، باید بنشینیم و قضیه را جمع کنیم و کار سختی نیست. به نظرم جنگ ایجاد کردن سخت از صلح ایجاد کردن است.
- از مسائل سیاسی که بگذریم، با خروج آمریکا از برجام، ایران دچار مشکلات سیاسی شد. شما راه حلی برای این مشکلات دارید و آینده سیاسی ایران را چگونه می‌بینید؟
آینده اقتصاد ایران عالی است. ایران ثروت مادی‌اش مشخص است. ما در بخش های گوناگون چند برابر جمعیت مان ثروت داریم. اینها را فعال کنیم تحریم چه معنایی دارد. وقتی ملت از نظر اقتصادی قوی است چه چیزی را می خواهند تحریم کنند؟ ضعفی ایجاد شد و از آن استفاده کردند که این هم برطرف خواهد شد.
- دولت فعلی منتقد سیاست‌های اقتصادی دوره ریاست جمهوری شما بود. اما می بینیم در حال حاضر همان مشکلات به قوت خود باقی است و کشور ایران با افزایش قیمت‌ها روبرو شده است. این ضعف دولت‌هاست یا نظام اقتصادی ایران مشکل دارد؟
البته نظام اقتصادی ایران باید اصلاح شود. پایه این است که ثروت را از انحصار درآوریم و در اختیار مردم قرار دهیم. دولت باید سیاستگذار باشد، استانداردها را اعلام کند. مشکل فقط این نبود. مشکل گرایش تاریخی کشورهای آمریکا و انگلیس برای تسلط بر ایران است. البته ضعف دولت هم است. مشکلات ما الان به دلیل فشارهای آمریکا شدیدتر شده است.
- مشکلات داخلی، اقتصادی و سیاسی تاثیری روی روابط خارجی گذاشته است؟
نمی توانیم بگوییم بی تاثیر است. اما چقدر، قابل بحث است.
- آیا برنامه‌ای برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری دارید؟
نه، ما از نظرات مردم تبعیت می کنیم.
- پیام خاصی برای مردم ترکیه دارید؟
مردم ترکیه را دوست داریم. برای آنها سلامت و بهروزی می خواهیم. اگر می خواهیم وضع دنیا درست شود باید با هم و همکاری باهم یک دنیای بهتری بسازیم. مدیریت مشترکی بر اساس عدالت و دوستی را طراحی کنیم. مردم ترکیه با تمدن و با فرهنگ هستند. در دنیا تاثیرگذار هستند. از خدا برای آنها سلامتی می خواهم.(اینترآذ)
