شلاق زدن مسئولین در جلوگیری از فساد اداری

کبنا ؛متن ارسالی: اقدامات دستگاه‌های قضایی در برخورد با مفاسد اداری، اقتصادی و سایر متخلفان امید را دل جامعه زنده کرد و اما چند وقتی است در استان کهگیلویه و بویراحمد خبر شلاق زدن مسئولین متخلف به گوش می‌رسد که نظرات مختلفی در این باب را در بر گرفته است حال در اینجا نظر امام علی (ع) را در نحوه برخورد با فساد اداری بررسی می‌کنیم تا موضوع برایمان روشنتر شود.
امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام بلافاصله پس از اینکه به حکومت رسیدند، مبارزه با فساد و انحرافات موجود در دستگاه حکومتی و پالایش مناصب حکومتی از افراد فاسد را در اولویت کار خود قرار دادند؛ زیرا وجود چنین افراد نالایق و فاسدی در میان کارگزاران حکومتی، به هیچ وجه به مصلحت امت اسلامی نبود و با روش و منش آن حضرت نیز سازگاری نداشت. آن حضرت، در این مسیر خیرخواهی عده‌ای از صحابه را برای ابقای برخی از کارگزاران، برای تثبیت حکومتشان نپذیرفتند. البته سیاست روشن امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام، در برخورد با کارگزاران فاسد و برکناری آنها از مناصب حکومتی، منحصر به اوایل خلافت آن حضرت و برکناری کارگزاران عثمان نمی‌شود. ایشان در مورد کارگزاران خودشان، که در زمان کارگزاری مرتکب فساد می‌شدند نیز همین سیاست را اعمال می‌کرد. یکی از این موارد، قضیه سوده دختر عماره همدانیه است که پس از شهادت حضرت علی علیه السلام در نزد معاویه آمد و بعد از آنکه معاویه به جهت کینه‌ای که از سوده در جنگ صفین، به جهت کنایه‌هایش داشت، او را مورد توبیخ قرار داد. در مقابل، درخواست سوده برای برکناری والی‌ای که معاویه نصب کرده بود او را تهدید کرد. سوده نیز در پاسخ معاویه، ماجرایی را از امیرالمؤمنین علیه السلام این گونه نقل کرد:
درباره مردی نزد امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام رفتم که او را سرپرست گرفتن مالیات کرده بود. آن مرد بر ما ستم می‌کرد. وقتی خدمت ایشان رسیدم، دیدم که ایستاده و آمادة خواندن نماز است. وقتی مرا دید، باز ایستاد و با روی گشاده و مهر و مدارا به سوی من آمد و گفت: خواسته‌ای داری؟ گفتم: بلی؛ و جریان ظلم آن مرد را به ایشان گفتم. آن حضرت گریست و گفت: خدایا! تو گواهی که من به آنها فرمان ستمگری بر بندگانت و رها کردن حقوق تو را نداده‌ام. آنگاه از جیب خود، تکه پوستی در آورد و درآن چنین نوشت: به نام خداوند بخشنده مهربان... هنگامی که نامه‌ام را خواندی، کارهایی را که در دست توست، سامان ده تا کسی را روانه کنیم از تو باز ستاند، والسلام. آنگاه آن نامه را به من داد، من آن را آوردم و به فرماندارش سپردم و او برکنار شد (مجلسی، 1403، ج 41، ص 119)
 از عوامل بسیار مهمی که می‌توان نسبت به ایجاد فساد در نظام اداری بازدارنده باشد، عامل سیاسی است که امام علی علیه السلام نیز بر آن تأکید داشت و سازوکارهایی را برای بهره گیری از این عامل طراحی نموده بودند:
*قانون گرایی و عدم تبعیض در برخورد با فساد
یکی از اصول اساسی در مبارزه با فساد اداری، برخورد یکسان و بدون تبعیض با مرتکبان آن است. رسول خدˆ در مقابل تلاش عده‌ای برای جلوگیری از قطع دست زنی از اشراف، که مرتکب سرقت شده بود، فرمودند:
آنان که پیش از شما بودند، تنها به سبب چنین تبعیض‌هایی هلاک شدند؛ زیرا حدود را بر ناتوانان اجرا می‌کردند و قدرتمندان را رها می‌ساختند. بنی اسرائیل تنها به این سبب هلاک شدند که حدود را در خصوص فرودستان اجرا می‌کردند و بزرگان را معاف می‌ساختند. (حسنی، 1391 ص 104 ـ 81)
احترام امام علی (ع) به قانون به حدی بود که خود را در برابر قانون صاحب اختیار نمی‌دانست. ایشان معتقد بود: هیچ کس فراتر از قانون نیست. هیچ کس نمی‌تواند و نباید مانع اجرای قانون الهی گردد. از این رو، حضرت می‌فرمودند: مبادا که رعایت حق و مراعات کسی شما را از برپایی حق باز دارد (تمیمی آمدی، 1410، ص 754)
قانون گرایی و عدم تبعیض حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به گونه‌ای بود که فشارهای اجتماعی و سیاسی نمی‌توانست مانع آن حضرت در اجرای قانون گردد. از امام باقر علیه السلام نقل شده است:
امام علی علیه السلام مردی از بنی اسد را که حدی از حدود الهی بر او واجب شده بود، دستگیر کرد، اما قوم او جمع شدند تا وساطت کنند و از امام حسن خواستند آنان را همراهی کند. ایشان فرمود: نزد او بروید. آنان نزد حضرت رفتند و خواسته خود را مطرح ساختند. حضرت فرمود: هر خواسته‌ای که در قدرت من باشد، انجام خواهم داد. آنان از نزد حضرت خارج شدند، می‌پنداشتند که به هدف خود رسیده‌اند. امام حسن علیه السلام ـ نتیجه ملاقات را ـ پرسید و آنان گفتند: با موفقیت آمدیم، و جمله حضرت را بازگو کردند. امام حسن علیه السلام به آنان فرمودند: خودتان را برای تازیانه خوردن رفقیتان آماده کنید! پس آن حضرت او را بیرون آورد و حد را بر او جاری ساخت و سپس، به آنان گفت: به خدا سوگند این در قدرت من نبود (مغربی، 1385، ص 443)
حال می‌توان گفت: با رعایت اصول یاد شده در نگاه امیرالمؤمنین علیه السلام، عوامل بازدارندگی نسبت به بخش زیادی از فسادهای اداری و همچنین ریشه کن شدن آن در برخی شرایط فراهم خواهد شد.
--------------------------------------------
با تشکر
دکتر سید اسماعیل محمدی مهر