آموزش بهداشت و نقش خانواده

کبنا ؛آموزش بهداشت و تعریف:
اولین اقدام در زمینه آموزش بهداشت در جهان توسط سازمان‌هایی انجام شد که با بیماری سل مبارزه می‌کردند و در ایران نیز فعالیتهای آموزش بهداشت از سال 1330 آغاز شد که فعالیتهای آن متوجه مسائلی مانند ریشه‌کنی مالاریا و بعد از آن بهسازی محیط، تالیف مواد درسی، پوسترها و ... بود.  
طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، آموزش بهداشت مجموعه تلاشهای طرح ریزی شده از قبل یا رسمی را به منظور تشویق و تدارک تجارب منجر به ارتقاء سلامت و نیز شناخت گرایشها و رفتارهای مربوط به بهداشت فرد، گروه و اجتماع را آموزش بهداشت می‌نامد.
مهم‌ترین اهداف آموزش سلامت شامل: دادن آگاهی به مردم، ایجاد نگرش مثبت و رفتار سلامت می‌باشد که آگاه ساختن مردم با هدف آگاهسازی و انتشار دانش علمی درباره پیشگیری از بیماری‌ها و ارتقای سلامت تحقق می‌یابد. آگاهی یافتن موانع پیش داوری  و پندار نادرست را از بین می‌برد.
تعریف و نقش خانواده:
خانواده در بیشتر جوامع، نهاد اصلی جامعه‌پذیری کودکان است. سازمان ملل متحد نیز در آمار جمعیتی خود، خانواده را چنین تعریف می‌کند: «خانواده یا خانوار به گروه دو یا چند نفره‌ای اطلاق می‌شود که با هم زندگی می‌کنند؛ درآمد مشترک برای غذا و دیگر ضروریات زندگی دارند و از طریق خون، فرزندخواندگی یا ازدواج، با هم نسبت دارند. در یک خانواده ممکن است یک یا چند خانواده زندگی کنند، تمام خانوارها، هم خانواده نیستند.».  
از این تعریف چنین برداشت می‌شود که اعضای خانواده به صورت تنگاتنک با هم در ارتباطند. والدین بخشی از زندگی فرزندان را تشکیل می‌دهند و همواره به عنوان الگویی برای آنان محسوب می‌شوند. تقلید کودکان از والدین امری انتخابی نیست، زیرا ماهیت انسان به گونه‌ای است که به طور طبیعی به این سو قدم بر می‌داند. پدر و مادر می‌توانند هم اثر مثبت و هم اثر منفی روی فرزندان خود بگذارند و این تأثیر تا حدودی به نوع ارتباط کلامی و گفتاری والدین با فرزندان، بستگی دارد. اما به هر حال، چون ارتباطات تنها به صورت کلامی نیست، پس روابط عاطفی نیز در این عملکرد مؤثر است. می‌توان گفت که تقلید و تعیین هویت کاملاً به طور طبیعی اتفاق می‌افتد بدون این که کودک یا والدین طرح و برنامه‌ای را از پیش برای آن تعیین کنند.
آموزش بهداشت و خانواده:
آموزش بهداشت "تلاش می‌کند فاصله میان آگاهی و عمل را پر کند هدف آموزش بهداشت تغییر رفتارهای زیان بخش افراد، گروه‌ها وجمعیت‌ها بر رفتارهای سودبخشی است که بر سلامت کنونی و آتی آنان تاثیرمی‌گذارد. با روشن شدن نقش بالقوة آموزش بهداشت در تامین سلامت جامعه، فعالیت‌های آموزش بهداشت دامنه‌ای وسیع‌تر یافت و از سازه "ارتقای سلامت" برای توصیف طیفی گسترده‌تر از فعالیت‌های بهداشتی استفاده شد. از آنجایی که ریشه اغلب رفتارهای غلط بهداشتی به الگوهای بهداشتی خانواده بر می‌گردد لذا تمرکز بر روی افزایش آگاهی‌های افراد خانواده می‌تواند بسیار مفید واقع گردد.
همانطور که روان شناسان معتقدند سالهای اولیه کودکی نقش بسزایی در رشد شخصیت و آینده او دارد. بیشتر طرحواره‌ها و شناختهای کودک از خود، اطرافیان و محیط در این دوران شکل می‌گیرد. میزان سلامت جسمانی و روانی کودک بسته به ارتباطی است که خانواده با وی دارد و تا چه حد تلاش می‌کند نیازهای او را برآورده سازد. آموزش بهداشت مساله مهمی است که از بچگی باید آموزش داده شود. مهم‌ترین مکان برای آموزش بهداشت در سطح اول خانواده، مدرسه و دوران ابتدایی است. کودک در این سن همه چیز را به ذهن می‌سپارد و انجام می‌دهد.
رعایت مسائل بهداشتی در زمینه‌های زیر در دوران نوجوانی بسیار لازم و ضروری می‌باشد:
1- دوش گرفتن: در دوران کودکی عرق کردن منجر به بدبو شدن کودک نمی‌شود، اما با تغییرات جسمی که طی دوران بلوغ در نوجوانان رخ می‌دهد، بوی عرق بدبو می‌شود و فرد نیاز دارد که هر روز دوش بگیرد و از مواد خوشبوکننده و ضدتعریق استفاده کند.
2-بهداشت دهان و دندان:  در دوران نوجوانی نظر دیگران برای نوجوان بسیار حائز اهمیت است، یعنی برای نوجوان مهم است که در جامعه و در میان دوستان و آشنایان، چگونه به او می‌نگرند.
حفظ بهداشت دهان و دندان، گام مهمی در افزایش کیفیت این نگاه به نوجوان می‌باشد. اگر او دهان و دندانی کثیف و نامرتب داشته باشد، بسیاری از موقعیت‌های دوست یابی خود را از دست می‌دهد و با مشکل روبرو می‌شود. مسواک زدن و کشیدن نخ دندان سبب خوشبو شدن دهان شده و توجه دیگران به او جلب خواهد کرد.
3-زدودن موهای زائد: اصلاح موی صورت در نوجوانان سبب تمیز به نظر رسیدن آن‌ها می‌شود. همچنین آموزش چگونگی زدودن موها زائدی که در زیر بغل و کشاله ران‌ها می‌روید، از موارد ضروری محسوب می‌شود.
4-پوشیدن لباس‌های تمیز و مرتب: تعویض لباس‌های بدبو و کثیف و پوشیدن لباس‌های تمیز از موارد ضروری است که نوجوانان باید آن را در نظر بگیرند. والدین ذ به نوجوانان خود آموزش دهند که پس از سن بلوغ، لباس‌های زیر خود را با آب و مواد شوینده بشویند و در حفظ نظافت لباس هاس زیر خود کوشا باشند. در غیر این صورت بیماری‌های قارچی به سراغ آنها خواهد امد و اندام‌های تناسلی آنها را دچار مشکل می‌کند.
5-رعایت نظافت پوست و مو: در طی دوران نوجوانی، غده‌های چربی که در سراسر بدن قرار گرفته‌اند، شروع به ترشح چربی از منافذ پوست می‌کنند. همزمان با قرارگیری چربی بر روی پوست، برخی باکتری‌هایی که در اطراف ما قرار دارند، بر روی پوست قرار می‌گیرند تا از این چربی‌ها برای تغذیه خود استفاده کنند. بنابراین علاوه بر چرب شدن پوست، بوی نامطبوعی (که حاصل تغذیه باکتری‌ها از عرق می‌باشد) هم از آن متصاعد می‌شود. بنابراین نظافت پوست و استحمام، از فعالیت‌های مهم و ضروری در دوران بلوغ و پس از آن محسوب می‌شود.
 برای شستن موهای سر خود، در ابتدا باید جنس موهای خود را تشخیص داده و سپس در انتخاب شامپوی متناسب با آن اقدام کنید. برس و شانه کردن موها هم سبب افزایش جریان خون در پوست سر می‌شود و مشکلاتی مانند شوره سر را تا حدی کاهش می‌دهد.
نکاتی که در آموزش بهداشت فردی کودکان باید به آن توجه داشت به شرح ذیل می‌باشد:
1.آموزش درست شستن دست و صورت کودکان با صابون در قبل از غذا و بعد از دستشویی
2.آموزش درست مسواک زدن بعد از غذا خوردن در دفعات وعده غذایی
3.استفاده از وسایل بهداشت فردی مانند حوله، مسواک، شانه
4.آموزش درست حمام کردن (حداقل دو بار در هفته استحمام شود)
5.دادن اطلاعات کافی و مفید درباره رژیم غذایی سالم به کودکان
6.برای بهداشت دستگاه تناسلی کودکان مخصوصاً دختران نیاز به عوض کردن لباس زیر و جدا شستن آن به صورت روزانه
7.آموزش استفاده درست از لوازم بهداشتی اماکن عمومی
8.برای یادگیری صحیح و درست بهداشت فردی کودکان نیاز به فردی می‌باشد که به اقدامات کودکان تا یادگیری درست آن‌ها نظارت کامل داشته باشد
9.جهت بهداشت مو و کمک به رشد موها کودکان علاوه بر شستن آن باید نحوه صحیح شانه زدن را آموزش داد
10. آموزش کوتاه کردن ناخن برای جلوگیری از تجمع میکروب‌ها در زیر ناخن کودکان می‌باشد.
-------------------------------------------------------
حسن شکوهمندی-کارشناس بهداشت محیط
-------------------------------------------------------