سد چم‌شیر؛ فرصتی طلایی برای توسعه یا تهدیدی برای اکوسیستم رودخانه زهره؟ / آرش مصلح: بر خلاف تبلیغات منفی رسانه‌هایی مانند بی‌بی‌سی و شبکه من‌وتو سد چم‌شیر اکوسیستم مطلوبی ایجاد کرده است / حداقل ۱۰ پتروشیمی، پالایشگاه و واحد اقتصادی در گچساران می‌توانند از آب این سد بهره‌مند شوند

کبنا ؛سد مخزنی چم‌شیر، با مخزنی ۶۵ کیلومتری و ظرفیت دو میلیارد و سیصد میلیون متر مکعب، به‌عنوان یکی از پروژه‌های ملی ایران، اکنون در مدار بهره‌برداری قرار دارد. آرش مصلح، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کهگیلویه و بویراحمد، از نقش این سد در کشاورزی، صنعت، گردشگری و کنترل سیلاب‌های مخرب رودخانه زهره سخن گفت.
به گزارش کبنا نیوز، سد چمشیر، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های آبی جنوب کشور، در حالی به مرحله بهره‌برداری رسیده است که همزمان با گشایش‌های اقتصادی و عمرانی، موجی از نگرانی‌ها درباره پیامدهای زیست‌محیطی آن شکل گرفته است. این پروژه که بر روی رودخانه زهره در شهرستان گچساران احداث شده، با هدف توسعه کشاورزی، تأمین آب شرب و صنعتی، و نیز تولید انرژی برق‌آبی طراحی شده بود؛ با این حال، تبعات ناشی از مداخلات انسانی در زیست‌بوم منطقه، نگاه‌ها را به ابعاد دیگری از این طرح معطوف کرده است.
مطالعات احداث سد چمشیر به دهه ۱۳۷۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که کمبود منابع آبی در جنوب‌غرب ایران، ضرورت اجرای طرح‌های مدیریت آب را در اولویت قرار داده بود. عملیات اجرایی این سد از اوایل دهه ۱۳۹۰ آغاز شد و در سال ۱۴۰۲ رسماً به بهره‌برداری رسید.
سد چمشیر به‌صورت بتنی غلتکی (RCC) طراحی شده و ارتفاعی بین ۱۵۱ تا ۱۵۵ متر با طول تاج حدود ۵۸۰ متر دارد. ظرفیت مخزن آن بین ۱.۸ تا ۲.۳ میلیارد مترمکعب تخمین زده شده و نیروگاه برق‌آبی آن با توان تولید سالانه حدود ۴۸۲ گیگاوات‌ساعت، دارای سه واحد ۵۵ مگاواتی و دو واحد ۵.۵ مگاواتی است.
براساس طرح‌های اولیه، این سد قرار بود آب مورد نیاز حدود ۴۳ هزار هکتار از اراضی کشاورزی را تأمین کند، به توسعه صنایع پایین‌دستی یاری رساند و از بروز سیلاب‌های مخرب جلوگیری کند.
مقامات استانی و دولتی، سد چمشیر را به‌عنوان موتور محرک توسعه اقتصادی در جنوب کشور معرفی می‌کنند. از جمله مزایای کلان این پروژه می‌توان به ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم، رونق مجدد کشاورزی، توسعه گردشگری، تأمین انرژی پاک و افزایش ارزش افزوده محصولات استانی اشاره کرد.
گزارش‌ها حاکی است که در ماه‌های اخیر برخی زمین‌های کشاورزی پایین‌دست که سال‌ها به دلیل کم‌آبی بلااستفاده مانده بودند، دوباره وارد چرخه تولید شده‌اند؛ مسئله‌ای که امید تازه‌ای برای معیشت مردم منطقه ایجاد کرده است.
در کنار دستاوردهای اقتصادی، مسائل زیست‌محیطی همچنان به‌عنوان مهم‌ترین چالش پیرامون این پروژه مطرح است. کارشناسان و فعالان محیط زیست نسبت به افزایش شوری آب پایین‌دست به‌دلیل وجود گنبدهای نمکی در بستر رودخانه زهره هشدار داده‌اند. به‌زعم آنان، این موضوع می‌تواند منجر به آسیب جدی به زمین‌های کشاورزی، کاهش تنوع زیستی، تهدید حیات آبزیان و تخریب زیستگاه‌های طبیعی شود.
تغییرات اکولوژیکی، از جمله زیر آب رفتن مسیرهای عبور حیات‌وحش و از بین رفتن پوشش گیاهی نادر، دیگر دغدغه‌های مطرح‌شده از سوی کارشناسان محیط زیست است. این نگرانی‌ها به‌ویژه برای منطقه گچساران که از تنوع زیستی بالایی برخوردار است، اهمیت مضاعفی دارد.
در پاسخ به این نگرانی‌ها، علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دولت سیزدهم، اعلام کرده است که داده‌های موجود نشان نمی‌دهد که آبگیری سد چمشیر منجر به آسیب جدی به محیط زیست شده باشد. وی با تأکید بر لزوم نگاه واقع‌گرایانه به پروژه‌های عمرانی اظهار داشت: «هر سازه‌ای بخشی از محیط طبیعی را دچار تغییر می‌کند. اما در مورد سد چمشیر، بررسی‌ها حاکی از آن است که میزان شوری در سطح بحرانی قرار ندارد.»
با این حال، کارشناسان مستقل معتقدند پایش مستمر کیفیت آب، بررسی دقیق تغییرات زیست‌محیطی و نظارت دقیق‌تر بر اکوسیستم منطقه باید به‌صورت جدی در دستور کار قرار گیرد.
سد چمشیر اکنون در مرحله‌ای حساس از کارکرد خود قرار گرفته است؛ از یک‌سو، به‌عنوان پروژه‌ای استراتژیک برای مدیریت منابع آبی و توسعه منطقه جنوب کشور شناخته می‌شود، و از سوی دیگر، همچنان در معرض نقدها و دغدغه‌های زیست‌محیطی قرار دارد.
به‌نظر می‌رسد موفقیت نهایی این پروژه در گرو ایجاد توازن میان توسعه عمرانی و حفاظت محیط زیست باشد؛ توازنی که با شفاف‌سازی، نظارت علمی، مشارکت جوامع محلی و همکاری میان نهادهای تخصصی قابل تحقق خواهد بود.
سد مخزنی چم‌شیر؛ بزرگ‌ترین سازه آبی کشور در مدار بهره‌برداری
 آرش مصلح، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کهگیلویه و بویراحمد، در گفت‌وگو با کبنا نیوز، از ویژگی‌ها، دستاوردها و اهمیت سد مخزنی چم‌شیر به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین سازه‌های آبی کشور سخن گفت. وی این سد را یک پروژه چندمنظوره و حیاتی برای تأمین نیازهای کشاورزی، صنعتی و گردشگری منطقه معرفی کرد.
مصلح در ابتدای سخنان خود اظهار داشت: سد مخزنی چم‌شیر، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های آبی کشور، از نظر حجم مخزن و نوع سازه (سد بتنی غلتکی) جایگاه ویژه‌ای دارد. این سد با ظرفیت دو میلیارد و سیصد میلیون متر مکعب، در زمره مخازن استراتژیک کشور قرار گرفته است. اهداف اصلی این سد شامل تأمین آب اراضی کشاورزی، تولید برق، تأمین آب صنایع، ایجاد زیرساخت‌های گردشگری و پرورش ماهی در قفس است که آن را به یک سد چندمنظوره تبدیل کرده است. این پروژه به دست متخصصان داخلی طراحی و اجرا شده و اکنون در مدار بهره‌برداری قرار دارد.
وی با اشاره به اهمیت این سد در توسعه کشاورزی منطقه گفت: در استان کهگیلویه و بویراحمد، حدود ۱۲ هزار هکتار از اراضی کشاورزی مستعد در شهرستان گچساران از آب این سد بهره‌مند خواهند شد. همچنین، حدود ۶۰ میلیون متر مکعب آب این سد برای تأمین نیازهای صنایع مهم منطقه، از جمله پالایشگاه، منطقه ویژه اقتصادی گچساران، و کارخانه‌های در حال مکان‌یابی در این شهرستان اختصاص یافته است.
مصلح با اشاره به ظرفیت منحصربه‌فرد گردشگری سد چم‌شیر افزود: مخزن ۶۵ کیلومتری این سد، که فاصله آن تا شهر گچساران کمتر از نیم ساعت است، یکی از ظرفیت‌های گردشگری برجسته کشور محسوب می‌شود. در کمتر از یک درصد سدهای کشور چنین امکانی وجود دارد که می‌تواند در توسعه گردشگری منطقه تأثیرگذار باشد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کهگیلویه‌‌‌ و بویراحمد به نقش سد چم‌شیر در کنترل سیلاب‌های مخرب رودخانه زهره اشاره کرد و بیان داشت: یکی از اهداف اصلی این سد، کنترل سیلاب‌های مخربی است که در گذشته خسارت‌های قابل‌توجهی به اراضی کشاورزی، زیرساخت‌ها، جاده‌ها و تأسیسات پایین‌دست وارد می‌کرد. خوشبختانه، سد چم‌شیر اکنون در مدار بهره‌برداری قرار گرفته و نیروگاه‌های آن در حال گذراندن مراحل پایانی تست هستند. به‌زودی تولید برق این نیروگاه‌ها با ظرفیت حدود ۱۷۸ مگاوات آغاز خواهد شد که بخشی از نیاز شبکه سراسری و منطقه را تأمین خواهد کرد.
مصلح در بخش دیگری از سخنان خود، به وضعیت ذخیره و مدیریت منابع آبی سد اشاره کرد و گفت: در حال حاضر، حدود ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب (معادل کمتر از ۳۰ درصد ظرفیت مخزن) در سد ذخیره شده است. ورودی کنونی سد ۳ متر مکعب بر ثانیه و خروجی آن ۱۰ متر مکعب بر ثانیه است که نشان‌دهنده مدیریت مؤثر منابع آبی است.
وی درباره کیفیت آب سد توضیح داد: کیفیت آب مخزن (EC) در محدوده ۲۰۰۰ تا ۲۴۰۰ میکروزیمنس بر سانتی‌متر قرار دارد که برای کشاورزی و صنعت بسیار مطلوب است. حتی با پر شدن کامل مخزن، این کیفیت بهبود بیشتری خواهد یافت و برای کشاورزی کاملاً مناسب خواهد بود. برای گیاهان عادی کیفیت آب تا ۳۰۰۰ میکروزیمنس و برای محصولاتی مانند نخل تا ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ میکروزیمنس قابل‌قبول است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کهگیلویه و بویراحمد با رد ادعاهای برخی رسانه‌های خارجی گفت: بر خلاف تبلیغات منفی رسانه‌هایی مانند بی‌بی‌سی و شبکه من‌وتو که پیش از آبگیری سد ادعا کرده بودند این پروژه تبعات زیست‌محیطی منفی خواهد داشت، نه‌تنها چنین اتفاقی رخ نداد، بلکه سد چم‌شیر اکوسیستم مطلوبی ایجاد کرده است.
وی افزود: پایش‌های انجام‌شده توسط وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط زیست و دستگاه‌های نظارتی با استفاده از تجهیزات پیشرفته مانند CTD و مولتی‌پارامتر نشان می‌دهد که همه شاخص‌ها در وضعیت مطلوب قرار دارند. دریاچه آرام سد اکنون به محل زندگی انبوهی از پرندگان و گونه‌های خاص جانوری تبدیل شده و اکوسیستم آبی جدیدی در منطقه شکل گرفته است.
مصلح با تأکید بر تأثیرات مثبت اقتصادی و اجتماعی این پروژه گفت: آب این سد برای کشاورزی، صنعت و بهبود محیط زیست استفاده می‌شود. پس از آبگیری سد، کیفیت آب پایین‌دست بهبود یافته و کشاورزان، که سال‌ها به دلیل کمبود آب یا کیفیت نامناسب آن قادر به کشت نبودند، اکنون می‌توانند فعالیت‌های کشاورزی خود را از سر بگیرند. نیروگاه‌های سد نیز به‌زودی وارد مدار خواهند شد و با تولید حدود ۱۷۸ مگاوات برق، ۴۵ درصد نیاز برق استان در پیک مصرف را تأمین خواهند کرد.
وی ادامه داد: حداقل ۱۰ پتروشیمی، پالایشگاه و واحد اقتصادی در گچساران می‌توانند از آب این سد بهره‌مند شوند. این موضوع اشتغال‌زایی، تولید، رفاه، امنیت غذایی و امنیت آبی را به همراه خواهد داشت و ارزشی معادل میلیاردها دلار ایجاد خواهد کرد. تحولات عمیق ناشی از این پروژه در سال‌های آینده نمایان خواهد شد.
در پایان، مصلح از رسانه‌های استان، به‌ویژه کبنا نیوز، قدردانی کرد و گفت: کبنا نیوز در زمان ساخت و آبگیری سد با انتشار گزارش‌های تحلیلی و منصفانه، نظرات موافقان و مخالفان را به‌خوبی پوشش داد و نقش مهمی در اطلاع‌رسانی ایفا کرد. این دستاورد بزرگ، که نتیجه تلاش متخصصان داخلی است، تقدیم مردم شریف ایران شده و آینده‌ای روشن را برای منطقه رقم خواهد زد.