معیشت معلمان؛ از اعتراض آشکار به سویِ مقاومت پنهان

اتفاق نهایی که همان «مقاومت» است، غیرارادی، پنهان، بیصدا، تدریجی؛ و در عین حال، دارای پیامدهایِ هولناک خواهد بود.
به گزارش کبنا، عبدالله ولی‌نژاد (جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی) در یادداشتی نوشت: با وجودی که «پایداریِ شغلی» و «امنیتِ درآمدی» از مشخصه‌های شغل معلمی در ایران‌اند، ولی اعتصاباتِ مکرر فرهنگیان در سالهای اخیر نشان می‌دهد که مشکل معیشتی این قشر، جدی‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شد. آنچه در ادامه می‌آید جستاری تحلیلی در چارچوب جامعه‌شناسی سیاسی است که آینده احتمالیِ اعتراضات معلمان را نشان می‌دهد.
اگر قائل به تفکیک مفهومیِ میان «اعتراض» و «مقاومت» باشیم و در عین حال، اعتراض را نیز دربردارندهِ دو نوعِ «مسالمت‌آمیز» و «خشونت‌آمیز» بدانیم، احتمالاً نوعِ مسالمت‌آمیزِ آن، اولین مرحله در یک مطالبه‌گریِ جمعی باشد. عدم حضورِ یک یا چند روزه در محل کار؛ و تجمعاتی غیرمتمرکز با شعارهایِ صنفی، ماهیت این نوع اعتراض را آشکار می‌کند. احتمالاً اگر این اعتصابات به نتیجه دلخواه هم نرسند، تا مدتی تداوم می‌یابند؛ ولی استمرارِ آنها تا بی‌نهایت ادامه پیدا نمی‌کند. برآیندِ مُحتملِ اعتصاباتِ مسالمت‌آمیز و بی‌توجهیِ سیاستگذاران، اعتراض خشونت‌آمیز خواهد بود. البته خشونت‌آمیز نه از آن جهت که لزوماً خیابانی بسته شود یا بانکی به آتش کشیده شود، بلکه می‌تواند اشاره به تغییر جنسِ شعارها و جری‌تر شدنِ معترضین نیز داشته باشد. حال تصور کنیم این بُعد از اعتراضات هم به نتیجه‌ای ختم نشود. واضح است وقتی نه اعتصابات مسالمت‌آمیز و نه اعتراضاتِ خشونت‌آمیز، هیچکدام اثربخشیِ مورد انتظار را نداشته باشند، بالاخره معترضین دست از مطالبه‌گری خواهند کشید. در آن شرایط، شاید تصور شود که اعتراضات پایان یافته باشند. بله. البته که اعتراضات پایان یافته‌اند. ولی سخن این است که اتفاق دیگری در حالِ وقوع است. آنچه در حالِ سربرآوردن است نه مانند موارد قبلی، عینی و داری بُعد نمایشی است که در صورت صلاحدید، تدبیر شود؛ و نه حتی لزوماً آگاهانه و اراده‌پذیر است که بتوان با بهبود وضعیت، کمی از شدت آن کاست. اتفاق نهایی که همان «مقاومت» است، غیرارادی، پنهان، بیصدا، تدریجی؛ و در عین حال، دارای پیامدهایِ هولناک خواهد بود. «مقاومت» دربردارنده دهن‌کجی‌هایی -نه لزوماً آگاهانه- در سطح خُرد است که از تجمیع آنها در سطح کلان؛ و تداوم یافتن‌شان در گذر زمان، طبیعتی ثانوی و رفتارگونه شکل می‌گیرد که می‌تواند موجب ناسازگاریِ کارکردیِ یک بخش خاص با سایر اجزای ارگانیسم اجتماعی شود. در چنان شرایطی، مواجهه اصلاحی با آنچه در این چارچوب اعتراضیِ اتفاق افتاده، فرایندی زمانبر و هزینه‌بر خواهد بود که تضمینی در موفقیت آن نیز وجود ندارد.