افشای سموم؛ امنيت غذايی در خطر؟ / خبر مرجوع شدن میوه های ایرانی چقدر واقعی است؟

برخی کارشناسان در کشور، همواره در خصوص خطرات سموم کشاورزی و آفت کش ها هشدار داده اند، مسئله ای که مورد بی توجهی قرار گرفته است. اما خبر رسیده که محصولات صادراتی کشور از روسیه برگشت خورده، روزنامه های صبح روز دوشنبه به این موضوع پرداخته اند.
‎آرمان ملی نوشت: در روزهـــای گذشته، موضوع برگشت‌خورد محصــولات غذایی صادراتی، باعث بروز حواشی بسیــاری شده و مردم در شبکه‌های اجتماعی نسبــت به خطر آفرین بودن، توزیع این محصولات که از کشورهای دیگر به دلیل غیر استانــدارد بودن میزان استفاده از سموم کشــاورزی و آفت‌کش‌ها باز‌پس فرستاده شده‌اند، ابراز نگرانی می‌کنند. پس از توقف واردات کیوی از سوی هند، فلفل از سوی روسیه، روز شنبه نیز خبر ممنوعیت واردات سیب‌زمینی ایران به دو کشور ترکمنستان و ازبکستان منتشر شد و همین امر موجب گردید که مردم این خطر را احساس کنند که با توزیع این محصولات در بازار داخلی، باعث افزایش سرطان در کشور شود. 
این کشورها استفاده از سموم پرخطر و باقی ماندن آنها در محصول نهایی را که برای سلامت انسان خطرناک است به‌عنوان دلیل ممنوعیت واردات محصولات کشاورزی ایران عنوان کرده‌اند.‎سال‌هاست که استفاده بیش از اندازه از سموم و آفت کش‌ها و حتی استفاده از فاضلاب برای زمین‌های کشاورزی، امنیت غذایی ایران را تهدید می‌کند. موضوعی که به اعتقاد کارشناسان بهداشتی موجب افزایش سرطان می‌شود. اما نگرانی‌ها از زمانی آغاز شد که بسیاری از کارشناسان، به توزیع داخلی این محصولات در کشور هشدار دادند. در این شرایط  یک فعال حوزه کشاورزی با اشاره به برگشت خوردن محصولات کشاورزی صادراتی ایران از کشورهای مختلف،‌ گفته است:«معمولا این محصولات کشاورزی در داخل کشور مصرف می‌شوند».
حیدر ساکن برجی، رئیس اتحادیـه بارفروشان مشهد نیز به تجــارت‌نیوز گفتـــه است: «ماجراهای اخیر حوزه صادرات فعلا کل محصولات کشاورزی زیر سوال رفته و مسئولان باید در زمینه واردات سم دقت می‌کردند.» از سوی دیگر محمدرحیم نیازی، عضو هیات مدیره انجمن ملی سیب زمینی، روز یکشنبه با اشاره به «تقلب» در تولید و کیفیت سموم چینی گفته است که «مافیای اقتصادی برای متوقف کردن صادرات غیرنفتی و بی‌اعتبار کردن محصولات داخلی برنامه‌ریزی کرده‌اند.» اما در این شرایط رئیس انجمن واردکنندگان سم و کود اخیرا اعلام کرده بود که «۲۳ درصد از سموم مصرف‌شده در کشور که بیشتر آن از چین وارد می‌شود، پرخطر است.»   
‎دلایل برگشت خوردن محصولات  ‎این اخبار هر روز هم امنیت روانی و هم امنیت غذایی مــردم را تحت الشعاع قرار می‌دهد. برای بررسی بیشتر این موضوع عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی می‌گوید: «زمانی‌که یک محصول خوراکی از کشور مقصد دیپورت و بازگردانده می‌شود، فقط بر اثر باقی‌مانده سموم و استفاده از فلزات سنگین در آن محصول نیست، در برخی از مواقع این برگشت خوردن به آن دلیل است که یکسری آفات و بیماری‌های گیاهی قرنطینه‌‌ای که در کشور مقصــد ممکن است وجود داشته باشد، دلیل این اتفاق باشد، هر چند که در کشور ما گواهی بهداشت برای محصولات صادراتی صادر می‌شود، اما هر کاری یک درصدی از خطا دارد و ممکن است یکی از این آفات و بیماری‌ها گیاهی به کشور مقصد برود و برای اینکه برای آنها خسارت اقتصادی در سیستم‌های تولید گیاهی یا جنگلی به‌وجود نیاید، محصول ایرانی را برگشت می‌زنند.» 
‎مسعود لطیفیان در ادامه گفته‌هایش به فرضیه دوم اشاره دارد و می‌افزاید: «باقی‌مانده مواد شیمیایی مصرفی یا فلزات سنگینی که در سموم شیمایی وجود دارد، خارج از استانداردهای کشور مقصد باشد و همین امر باعث بازگرداندن محصولات می‌شود.»    ‎استفاده از سموم بی‌کیفیت چینی  ‎اما در روزهای گذشته، صحبت‌هایی در رابطه با استفاده از سموم بی‌کیفیت چینی در محصولات ایرانی به وجود آمده است و این کارشناس موضوع مذکور را رد می‌کند و معتقد است: «اصلا این موضوع صحت ندارد و این امر شایعات فضای مجازی و برخی از کارشناسانی است که به دلایل خاص مطرح می‌کنند. سمومی که وارد کشور می‌شود در مراحل مختلف تحت کنترل کیفیت قرار می‌گیرد. یعنی در ابتدا کیفیت سنجی می‌شوند و اگر خارج از کیفیت‌ و استانداردهای اروپا یا FAO باشد، اصلا وارد کشور نمی‌شود. ما منکر این نیستیم که شرکت‌های بزرگ جهانی به دلیل تحریم‌ها، به ما محصول نمی‌دهند و ما مجبوریم که از کشورهای هند و چین و... سموم گیاهی بخریم، اما این امر دلیل نمی‌شود، که استانداردهای کیفیت سموم را نادیده بگیریم. تفاوت اینجاست که برخی از سموم که در محصولات ما استفاده می‌شود، در کشور مقصد مانند روسیه یا ترکمنستان و...، ثبت نشده یا اینکه حد مجاز سختگیرانه‌ای در استفاده از سموم داشته باشند. البته این ملاک نیست که ما استانداردهای تولید و امنیت غذایی را رعایت نکنیم، برخی از مواقع نیز ممکن است با سهل انگاری مسئولان و کشاورزان این اتفاق رخ بدهد، به‌هر حال وقتی یک محصول باز می‌گردد اگر ناشی از بقایای سموم و فلزات سنگین در آن باشد، قاعدتا باید در کشور ما آزمایش روی آنها صورت بگیرد و اگر با استانداردهای کشور خودمان و استانداردهای جهانی و FAO، مطابقت یا از حد مجاز بالاتر باشد و برای مردم خطر آفرین شود، باید نابود گردد، اما در غیر این صورت مشکلی ایجاد نمی‌کند و مانند بقیه محصولات غذایی داخلی مصرف می‌شود. متاسفانه در شبکه‌های مجازی اینقدر به این امر دامن زده شده، که حساسیت‌های زیادی به وجود آورده است. بیش از 90 درصد آفت کش‌هایی که در کشور ما وجود دارد، جز سموم کم خطر هستند و استانداردهای آن رعایت می‌شود. مسعود لطیفیان در ادامه گفته‌هایش تصریح می‌کند:‌ معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت، مسئولیت سلامت غذا و محصولات کشاورزی را مطابق با استانداردها برعهده دارد، هرچند که 9 دستگاه مختلف در کشور در رابطه با سلامت غذا مرتبط هستند. به‌نظر من سلامت غذا که در دنیا به یک موضوع مهم تبدیل شده، باید درایران دارای یک سازمان مستقل و فرادستگاهی باشد و وظیفه صفر تا 100 سلامت و بهداشت غذا و چارت محصولات صادراتی را برعهده بگیرد و نظارت کامل به امنیت غذایی داشته باشد.   
‎سرطان‌زایی محصولات صحت دارد؟ ‎اما مردم واکنش‌های بسیاری به این برگشت خوردن محصولات کشاوری داشته‌اند. به‌عنوان مثال یکی از توئیت‌هایی که خبرنگاران منتشر کرده‌اند، بدین شکل است: «مسئولان بگویند برای کاهش بار روانی جامعه، محصولاتی که برگشت خورده را کجا نابود کرده یا چه برنامه‌ای برای آن دارند؟» در پاسخ به این اظهار نظرها، ‌ عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی خاطر نشان می‌کند: مسئولان وزارت بهداشت باید در این رابطه شفاف‌سازی کنند که آیا این محصولات متناسب با استانداردهای کشور ما هست یا نیست. اگر استاندارد باشد، مشکلی در توزیع آن وجود ندارد، ولی اگر نیست باید نابود شود. آفات‌ کش‌ها و استفاده از فلزات سنگین در سموم، دو اثر بروی سلامت انسان دارد، یکی اثرات سرطان‌زایی و دوم اثرات در نقص‌عضو جنین. من اطمینان می‌دهم هیچ کسی نمی‌خواهد یک مواد خوراکی سمی را در کشور توزیع کنند، چون هزینه‌های درمانی سرطان برای دولت بیش از فروش و نابودی این محصولات است.

خبر مرجوع شدن میوه های ایرانی چقدر واقعی است؟
آفتاب یزد نوشت: مدتی است که برخی از کشورهای خارجی، دیگر خواهان خرید محصولات کشاورزی‌مان نیستند و آن‌ها را به کشور باز می‌گردانند. علت این اتفاق را هم استفاده بیش از حد کشاورزان از سموم بیان می‌کنند. موضوعی که اگر درست باشد قطعا سلامت مردم کشورمان هم در خطر است به این دلیل که مردم نیز از همین محصولات استفاده می‌کنند. از همین رو باید مسئولان پاسخگو باشند که چرا نظارتی بر سلامت و کیفیت محصولات کشاورزی تولید شده در کشور و محصولات صادراتی نیست؟ اما محصولاتی که برگشت خورده‌اند شامل فلفل از روسیه و کیوی از هند است حالا هم عنوان می‌شود که ترکمنستان سیب‌زمینی‌های ایران را برگشت داده است. البته قره باش نائب رئیس اول اتاق مشترک ایران و ترکمنستان گفته است که سیب‌زمینی صادراتی ما از کشور ترکمنستان برگشت نخورده و چنین چیزی صحت ندارد. فقط بار سیب‌زمینی یک کامیون از کشور ازبکستان برگشت خورد که علت آن را خاک زیاد اعلام کردند اما برخی رسانه‌ها آن را بزرگ نمایی کردند. به هر حال پای سلامتی مردم در میان است و نمی‌توان به راحتی و ساده از کنار آن گذشت.
> پای سم‌های تقلبی در میان است
اما در خصوص خبر تکذیب شده برگشت محموله سیب‌زمینی از ترکمنستان به کشور، محمد رحیم نیازی، رئیس هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان سیب‌زمینی به ایسنا گفته است: «هنوز جزئیات این ماجرا مشخص نیست و معلوم نیست این محصولات بعد از قرنطینه به کشور بازگشت شده‌اند یا قبل از آن و دلیل آن چه بوده است. در روزهای آینده، اطلاعات دقیق‌تری از این ماجرا به دستمان می‌رسد. اما در این مرحله می‌توان سه فرضیه برای این اتفاق در نظر گرفت.» وی افزود: «اول اینکه ممکن است سمی که در ایران برای محصولات کشاورزی و حالا درباره سیب‌زمینی استفاده شده، مورد تایید کشور مقصد نبوده باشد. این اتفاق خیلی شایع است و دلیل بر بی‌کیفیت بودن محصول نیست. در واقع کشورها تنها بر سر سم استفاده شده توافق ندارند، نه چیز بیشتر. به هرحال هر کشوری الگو و تعریف و قانونی برای سم استفاده شده در محصولات کشاورزی دارد.» رئیس هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان سیب‌زمینی تصریح کرد: «فرضیه دوم می‌تواند مربوط به سمی باشد که از چین وارد می‌شود. این احتمال وجود دارد که چین در تحویل این سم به ایران تقلب کرده باشد. یعنی سمی که تحویل داده، سمی نباشد که در ابتدا معرفی کرده است. به این شکل که ابتدا نمونه سمی که داده می‌شود، یک چیز است و بعد ممکن است سمی با دوزی متفاوت تحویل ایران شده باشد.» وی در ادامه گفت: «فرضیه سوم بحث مافیای اقتصاد و صادرکنندگان محصولات کشاورزی دیگر کشورها و رقبای ایران است. ایران دیپلماسی اقتصادی قوی‌ای ندارد و رقیبان ما میتوانند به راحتی در بازار صادراتی ما نفوذ کنند. الان بحث سر یک میوه و دو میوه یا صادرات سیب‌زمینی نیست، بحث بر سر کل صادرات محصولات کشاورزی ایران است. وقتی مشاهده می‌کنیم که طی چند وقت اخیر مدام محصولات کشاورزی ایران مانند کیوی، فلفل دلمه‌ای و... به کشور بازگشت داده می‌شوند، فرضیه مافیای تجارت قوی‌تر می‌شود. این گروه می‌توانند صادرات محصولات کشاورزی ما را هدف قرار دهند تا صادرات غیرنفتی ایران هم با مشکل مواجه شود.» نیازی تصریح کرد: «کیفیت سیب‌زمینی ایران در حد قابل قبول است، نه در همه جا اما اصولا در اکثر استان‌ها کیفیت بالاست. از طرفی هم ایران سال هاست این محصولات را بدون مشکل به کشورهای مختلف صادر می‌کرده است، این که چرا در چند روز اخیر مدام خبرهایی از بازگشت محصولات کشاورزی ایران شنیده می‌شود، جای سوال دارد.»
> علت اصلی؛ مصرف غیرمتعادل کودهای ارزان محسن سیروس، نایب رئیس انجمن تولیدکنندگان کودهای کشاورزی نیز درخصوص وضعیت تولید کود در کشور گفت: «کودی که در ایران تولید می‌شود، مطابق با استانداردهای جهانی است. هیچگونه ضعفی در تولیدات داخل نسبت به استانداردهای جهانی وجود ندارد. حتی در بسیاری از تولیدات نیز از سایر کشورها پیشرو هستیم.» به گزارش رکنا، وی در پاسخ به این سوال که چرا محصولات کشاورزی ایران از برخی کشورها برگشت خورده است، گفت: «اصلی‌ترین دلیلی که محصولات کشاورزی ایران از سوی برخی کشورها عودت داده شده، عدم رعایت دوز مصرف کود توسط کشاورزان است. کشاورز به دلیل ارزان بودن کود، بیش از نیاز زمین، کود مصرف می‌کند. همین مسئله باعث می‌شود که محصولات کشاورزی مشکل داشته باشند.»
> اغلب زمین‌های کشاورزی کشور مسمومیت فسفاته دارند
نایب رئیس انجمن تولیدکنندگان کودهای کشاورزی، گفت: «در حال حاضر کود در کشور ارزان‌تر از قیمت جهانی بین کشاورزان عرضه می‌شود. زیرا از سوی دولت برای کود یارانه پرداخت می‌شود و بسیار ارزان به دست کشاورز می‌رسد. همین مسئله به‌عدم تعادل مصرف کود از سوی کشاورزان منجر شده است.» وی افزود: «وقتی یک کالایی به طور رایگان و ارزان به دست کشاورز می‌رسد، نظارتی هم برای میزان مصرف صورت نمی‌گیرد. هرکسی که رابطه بیشتری داشته باشد، بیشتر کود می‌گیرد. اصلی‌ترین دلیل وجود یارانه‌های دولتی است. اگر یارانه‌های دولتی حذف شود و کود به قیمت واقعی برسد، کشاورز در زمان کوددهی، بیشتر از نیاز به زمین کود نمی‌دهد.» محسن سیروس در آخر گفت: «در حال حاضر به دلیل اختصاص بی‌حساب و کتاب کود که در ۲۰ سال گذشته به دست کشاورزان رسیده است، اغلب زمین‌های کشاورزی کشور به دلیل مصرف بیش از حد اوره و مواد زائدی که جذب زمین و ریشه گیاهان شده مسمومیت فسفاته دارند. قطعا این مسئله آسیب‌زا است و بر روی سلامت مردم و جامعه تاثیرگذار است. زیرا بیش از حد مجاز کود و سموم در محصولات کشاورزی
مصرف می‌شود.»
> قیمت کودهای مهم در بازار آزاد ۵ تا ۱۰ برابر شده است
همچنین دکتر محمدجعفر ملکوتی، استاد دانشکده کشاورزی درخصوص علل برگشت محصولات کشاورزی از کشورهای مقصد، گفت: «اگر مشکل برگشت محصولات کشاورزی از کشورهای مقصد به دلیل بقایای سم بر روی محصولات کشاورزی باشد، سازمان حفظ نباتات و موسسه تحقیقات گیاه پزشکی مسئول جوابگویی است. اگر این مسئله به دلیل بقایای نیترات باشد، که وجود نیترات در محصولات کشاورزی به دلیل مصرف نامتعادل کود است، موسسه تحقیقات خاک و آب مسئول است.» ملکوتی درباره وجود نیترات در محصولات کشاورزی، ضمن بیان این که اخیرا معاون باغبانی وزارت جهاد کشاورزی وجود نیترات در محصولات کشاورزی را تکذیب کرد، گفت: «مصرف کود در ایران بسیار غیرمتعادل شده است و مصرف کود و کود ازته مثل اوره وقتی بیش‌از اندازه استفاده شود، باعث مشکلات فراوانی خواهد شد. در دنیا ۷۶ درصد کود براساس کود نیتروژن است. در کشور ما ۱۸درصد فسفاته و ۱۲ درصد پتاسه است.» این استاد دانشگاه در ادامه تاکید کرد: «برگشت محصولات کشاورزی ایران از برخی کشورها به دلیل مصرف بیش از اندازه کود است. چون اوره در داخل تولید می‌شود و از حمایت دولت برخوردار است، با قیمت ارزان‌تری نسبت به سایر کودها و ریزمغزی‌ها در اختیار کشاورز قرار می‌گیرد. قیمت کودهای فسفاته، پتاسه و ریزمغزی‌ها در بازار آزاد ۵ تا ۱۰ برابر شده است و کشاورزان رغبتی به استفاده از کودهای مهم ندارند.»
> علت سرطان‌های گوارشی وجود نیترات در محصولات کشاورزی است
ملکوتی در پاسخ به این سوال که وجود نیترات در محصولات کشاورزی چه تاثیری بر سلامتی جامعه می‌گذارد، گفت: «مصرف نامتعادل کود در کشور و میزان کودهای مصرفی در وضعیت بسیار بدی قرار دارد. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر مقدار مصرف کود در سال ۹۹، کودهای نیتروژنی به میزان حدود دو میلیون و ۳۵۰ هزار تن و کودهای فسفاته حدود ۱۱۲ هزار تن و کودهای پتاسه ۸۲ هزار تن توزیع شده است. مصرف نامتعادل کودها و زیادی مصرف کود اوره و کمی مصرف کودهای پتاسه و روی (Zn) یکی از دلایل تجمع نیترات در برخی از محصولات کشاورزی خصوصا غده ابو ریشه‌ای می‌باشد. یکی از علت‌های سرطان‌های گوارشی که در جامعه افزایش یافته است، به دلیل محصولات کشاورزی نیترات دار است.»
> با مردم سرزمینتان چه می‌کنید؟
از سوی دیگر پدرام سلطانی، نایب رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران در واکنش به این اتفاق گفته است: «کشورهای دیگر یکی یکی محصولات کشاورزی ایران را برگشت می‌زنند. آن‌ها حافظ سلامت شهروندانشان هستند. ۸۵ میلیون ایرانی با هشدار خارجی‌ها آگاه می‌شوند که هر روز سم وارد بدنشان می‌شود. مردم اینگونه می‌میرندیا بیمار و رنجور می‌شوند، هیچ مسئولی هم به روی مبارکش نمی‌آورد.» سعید اسلامی، کارشناس اقتصادی نیز عنوان کرد: «ما همان محصولاتی را مصرف می‌کنیم که کشورهای خارجی اجازه نمی‌دهند به کشورشان وارد شود؟ با مردم سرزمین‌تان چه می‌کنید؟»
> محصولات برگشت خورده چه می‌شوند؟
اما رئیس اتحادیه بارفروشان مشهد می‌گوید: «وقتی میوه یا صیفی‌جات از لب مرز به کشور مقصد برگشت می‌خورد معمولا این محصولات کشاورزی در داخل کشور مصرف می‌شوند.» به گزارش تجارت نیوز، حیدر ساکن برجی توضیح داد: «این به معنای آن نیست چون محصولات کشاورزی صادراتی بودند کشاورز از یک سموم خاص برای برخی از میوه‌ها استفاده کرده باشد و تنها چند محموله مشکل داشته باشد. بلکه غیر استاندارد بودن در کل محصولات کشاورزی تولید شده، وجود دارد.»
> محصولات کشاورزی ایران زیر سوال رفت
این فعال اقتصادی گفت: «با توجه به مرجوع شدن محصولات کشاورزی کل محصولات زیر سوال رفته است. برای تمام محصولات از یک سموم استفاده شده بنابراین نمی‌شود تنها یک محموله را معدوم کرد چرا که در کشور همان کالاها مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد.» او گفت: «مسئولان در زمینه واردات سموم باید مراقبت می‌کردند. احتمالا برای واردات سموم در آن زمان رانتی استفاده شده و بعدها نیز این سموم به کشاورزان تحمیل شده است. در هر حال این سموم استاندارد لازم را نداشته است.» برجی اظهار کرد: «برخی با اهمال کاری منافع ملی کشور را به خطر انداخته‌اند و مقصران باید تاوان این تخلفات را بدهند.»