تاریخ انتشار
سه شنبه ۶ مهر ۱۴۰۰ ساعت ۱۴:۵۰
کد مطلب : ۴۳۹۵۳۰
رفراندوم یارانه‌ای مجلس یا چشم‌انتظار اقدام دولت؟
هدفمندی یارانه‌ها همچنان در حد حرف
۰
کبنا ؛۴ نماینده مجلس در مورد موضوع‌های مطرح‌شده در مجلس پیرامون هدفمندی یارانه‌ها و حذف یارانه‌های پنهان می‌گویند و پیشنهاد ارائه می‌دهند.
اصلاح نظام یارانه‌ای، موضوع جدیدی در حوزه اقتصادی نیست و هر دولت تلاش کرده است در مسیر تعامل با نمایندگان مجلس مسیر اصلاح پرداخت یارانه را هموار کند؛ چرا که از دید کارشناسان، پرداخت یارانه به شکل فعلی، فاقد منطق اقتصادی است و پرداخت یارانه نقدی به‌حساب افراد موجب شده است تا بخش‌هایی مانند بهداشت و صنعت از سهم خود محروم شوند. یارانه، فضای پر بحثی میان دولت‌ها و ادوار مختلف مجلس شکل داد و اکنون نیز نوبت به دولت سیزدهم و مجلس یازدهم رسیده است تا نشان دهند حاصل این تعامل چه شکل و شمایلی به نظام یارانه‌ای خواهد داد. در هفته‌های اخیر بحث و گفت‌وگو اهالی خانه ملت در رابطه با نظام یارانه‌ای جدی شده است تا جایی که در کنار انتشار اخباری مبنی بر تشکیل کارگروهی مشترک با دولت در کمیسیون برنامه و بودجه مجلس به‌منظور اصلاح نظام یارانه‌ای، برخی نمایندگان نیز عزم خود را برای به ثمرنشاندن طرح‌هایی مانند رفراندوم با موضوع یارانه جزم کرده‌اند. یارانه شبه نقدی، کارت انرژی، کارت خرید کالا و... ازجمله پیشنهادهایی هستند که در کمیسیون‌ها و فراکسیون‌های مجلس یازدهم مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند اما هنوز به نتیجه‌ای ختم نشده‌اند. در این مطلب از نمایندگان مجلس خواستیم تا در قالب یادداشتی کوتاه، فضای مجلس در رابطه با این موضوع را ترسیم کنند.
عزم مجلس برای رفراندوم یارانه‌ای
ابوالفضل ابوترابی ـ عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در مجلس
ایران از نظر پرداخت یارانه در رتبه اول قرار دارد و از نظر یارانه انرژی، یارانه‌های آشکار و پنهان به‌طور کلی نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار هر سال هزینه و حدود ۸۴ تا ۸۶ میلیارد دلار از این ۱۰۰ میلیارد دلار صرف یارانه انرژی می‌شود. روند پرداخت یارانه به شکل فعلی موجب شده است که افراد مرفه ۲۵ برابر افراد نیازمند از یارانه استفاده کنند و همچنین شاهد قاچاق در حوزه موادغذایی، دارو، بنزین و گازوئیل باشیم و از سوی دیگر مصرف بی‌رویه، به فرهنگ تبدیل شود و ایران از نظر سرانه مصرف آب، برق، گاز و بنزین در رده بالاترین مصرف‌کنندگان قرار گرفته است؛ در واقع شرایط فعلی پرداخت یارانه موجب شده تا هر فردی که بیشتر دست به مصرف کالاهای مختلف می‌زند، بیشتر یارانه دریافت کند. در این شرایط نباید فراموش کرد که بین ۳ تا ۵ میلیون اتباع خارجی در ایران زندگی و از یارانه مردم ایران استفاده می‌کنند. به‌عبارت دیگر باید گفت که ما بیشترین یارانه را پرداخت می‌کنیم، این یارانه بیشتر به جیب قشر مرفه می‌رود و حداقل ۲۰ درصد داروی تولیدی، مواد خوراکی و بنزین، خوراک پتروشیمی‌ها و... که از یارانه برخوردار هستند به کشورهای همسایه قاچاق می‌شود. دولت در قالب یارانه پنهان، ارز ۴۲۰۰ تومانی را به واردات کالاهای اساسی اختصاص می‌دهد و این کالاها وارد کشور می‌شوند اما به‌دلیل تفاوت قیمتی که این کالاها در ایران نسبت به کشورهای همجوار دارند، دوباره به‌صورت معکوس از داخل به خارج از کشور قاچاق می‌شوند که این امر هم منجر به هدررفت مقدار قابل توجهی از منابع شده است.
مجموع این عوامل موجب شد که ما نخستین کشور از نظر پرداخت یارانه باشیم و کشور چین با حدود ۳۰ میلیارد دلار یارانه انرژی در رتبه بعد قرار دارد، درحالی‌که چین جمعیت بیش از یک میلیاردی دارد و ما کمتر از ۱۰۰میلیون نفر هستیم، اما با وجود این عدد پرداختی قابل توجه، به‌علت توزیع نامتوازن و در برخی مواقع غیرصحیح، اثر این یارانه‌ها در معیشت و زندگی برای مردم چندان ملموس نیست. مردم ما مشکلات جنگ را در مقطعی و در مقطعی دیگر سختی تحریم را بردوش کشیدند؛ پس باید اجازه دهیم که همه‌پرسی بین مردم برگزار شود. ما باید درباره موضوعی به این مهمی که در زندگی مردم تأثیرگذار است با آنها با صداقت صحبت کنیم و خودشان در این زمینه تصمیم بگیرند که آیا یارانه مستقیم به حسابشان واریز شود یا مثل هم‌اکنون وضعیت موجود را حفظ کنیم. ادامه مسیر به این شکل محال است و به همین دلیل بود که طرحی را در مجلس مطرح کردم تا براساس آن در مورد یارانه آشکار و پنهان رفراندوم برگزار و پس از آن یارانه به‌صورت مستقیم به مردم پرداخت شود. این طرح درصورت تصویب نیازمند مشارکت مردم است. باید اجازه بدهیم که خود مردم دست به انتخاب بزنند، در واقع ما باید براساس اصل ۵۹ قانون اساسی اجازه دهیم مردم مسیر را انتخاب کنند و بگویند که آیا راضی هستند یارانه - که با محاسبات ما بیش از ۲ میلیون تومان درماه برای هر ایرانی است- به شکل مستقیم در اختیار افراد قرار بگیرد یا مانند تمام دهه‌های گذشته که شاهد مصرف بی‌رویه انرژی، قاچاق و فساد بودیم، همین روند پرداخت یارانه ادامه پیدا کند. عزم ما برای پیگیری رفراندوم با موضوع یارانه جدی است. من این طرح را ارائه دادم و برای نهایی‌شدن رفراندوم، نیاز به امضای ۱۰۰ نماینده مجلس است اما هم‌اکنون تنها ۳۰ نماینده این طرح را امضا کرده‌اند و امیدوارم در گذر زمان این تعداد را به ۱۰۰نفر برسانم. برای مطرح‌شدن این طرح در صحن علنی مجلس به ۱۰۰ امضا و تصویب این تقاضا هم به کسب حداقل دوسوم آرای نمایندگان مجلس نیاز دارد. من به جمع‌آوری این میزان امضا امیدوار هستم؛ چراکه منطقی‌ترین راه همین است که یارانه مستقیم به مردم (ترکیبی از پرداخت نقدی و کارت انرژی) داده شود. وقتی ما این یارانه پنهان را به‌صورت نقد در اختیار مردم قرار دهیم، آنها خودشان براساس صلاحدیدی که دارند سیاستگذاری انجام می‌دهند.
دولت باید لایحه بدهد
مهدی طغیانی ـ عضو کمیسیون اقتصادی مجلس
یارانه یکی از موضوعاتی است که نیاز است نظر دولت به شکل لایحه به مجلس ارائه شود. من در ایام بودجه یک پیشنهاد داده بودم؛ در مورد تجمیع یارانه‌های مختلفی که پرداخت می‌کنیم و هدفمندترکردن آن و حذف یارانه پر درآمدها، ولی آن زمان بحث مجلس این بود که این موضوع یک حکم بودجه‌ای نیست و بحث یارانه‌ها، نیازمند آن است تا دولت یک بازنگری درخصوص یارانه‌هایی به نامهای مختلف معیشتی، حمایتی، هدفمندی و… داشته باشد که در حال پرداخت است که بعضی با تصمیم دولت و برخی با مصوبه مجلس است و سر و سامانی به آنها بدهد. منتظریم دولت جدید هم در مورد یارانه‌های قبلی و هم در مورد یارانه‌های پنهانی که پرداخت می‌شود، تعیین تکلیف و جمع‌بندی اساسی کند و آن را به شکل لایحه تحویل مجلس دهد. قطعا مجلس هم همکاری خواهد کرد و به یک جمع‌بندی خوبی خواهیم رسید.
در این مدت صحبت‌هایی درخصوص تبدیل یارانه نقدی به شبه‌یارانه و دادن کالا و خدمات نیز مطرح شده که من معتقدم در این خصوص بسته به دهک‌ها باید تصمیم‌گیری کرد. گاهی ما یک گروه هدف داریم که می‌خواهیم از جهت غذایی سطح نرمالی از کالری و انرژی را دریافت کند و در همه جا یارانه‌های کالایی که توزیع می‌شود با همین هدف است. مقدار معینی از مصرف غذا را برای گروه هدف تضمین کند؛ در واقع برای گروهی که دچار ضعف غذایی و مشکلات جسمی و ناتوانی در فعالیت شغلی هستند. این موضوع باید جداگانه در مجلس مورد بررسی قرار بگیرد و حتما هم باید تلاش کرد چنین سطحی از نیازمندی‌ها برای دهک‌های پایین تامین شود. البته در این مدت راهکارهایی نیز برای بهبود سطح درآمد دهک‌های پایین درنظر گرفته شده، امسال مجلس در بودجه ۱۴۰۰، ۵۰ هزار میلیارد تومان بودجه گذاشت که ۲۰ هزار میلیارد تومان آن با عنوان محرومیت‌زدایی و ۳۰ هزار میلیارد تومان آن با نگاه اشتغال‌زایی بود. در واقع اگر قرار است معیشت دهک‌های پایین بهبود یابد، بهترین راه این است که خودشان به لحاظ درآمدی به یک سطح قابل‌قبولی برسند و در بحث اشتغال توانمند شوند. متأسفانه ۵۰ هزار میلیارد تومان در روزهای آخر دولت قبلی تخصیص پیدا نکرد اما امیدوارم ۶ماه دوم سال تامین شود و اختصاص پیدا کند تا حداقل قدری از مشکلات اقتصادی بعضی از دهک‌های درآمدی از طریق منابع درآمدی خودشان نه صرفا مبلغی که به شکل یارانه داده می‌شود، مرتفع شود.
بخشی از پولی که به شکل یارانه توزیع می‌شود، به‌خاطر جهش نرخ ارز، افزایش تورم و تثبیت قیمت کالاها و خدماتی است که دولت عرضه‌کننده آن است که به مرور حجم زیادی از بار را به دولت تحمیل کرده و دولت هم از عهده این بار بر نمی‌آید.
به‌عنوان مثال در بحث برق باید گفت که افزایش قیمت برق همپایه افزایش هزینه‌های تولید برق نیست، با اینکه گاز ارزان‌قیمت حتی می‌توان گفت مفت به نیروگاه‌ها می‌دهیم ولی هزینه‌های تولید افزاینده است. قیمت ارزان گاز (هر مترمکعب ۵ تومان) که به بخش تولید برق داده می‌شود در دسته یارانه‌های پنهانی است که اختصاص می‌یابد ولی صنعت برق همچنان از عهده هزینه‌ها بر نمی‌آید و نتیجه آن مصرف فزاینده و تکاپوی کافی‌نداشتن تولید برق است که موجب می‌شود روزبه‌روز فاصله در بخش تامین برق افزایش یابد که خاموشی‌های مکرر اخیر هم که تابستان امسال اوج گرفت خروجی آن بوده است. متأسفانه با این ارزان‌فروشی اوضاع روزبه‌روز وخیم‌تر شده است. البته قیمت‌های نسبی مدنظرم است نه قیمت‌های مطلق. وقتی قیمت همه‌چیز در کشور با تورم بالا افزایش پیدا می‌کند در این بین اگر قیمت کالایی را ثابت نگه داریم، عملا قیمت نسبی آن کالا را ارزان کرده‌ایم و در نتیجه مصرف فزاینده تبعات آن مثلا در برق خاموشی‌های مکرری بود که شاهدش بودیم. البته با زدن این مثال نمی‌خواهم بگویم همه‌چیز در بحث قیمت‌گذاری است بلکه توسعه‌نیافتن ظرفیت نیروگاهی، پیگیری نکردن انرژی‌های تجدیدپذیر در مشکلات ایجادشده نقش مؤثری داشته است.
تمام این صحبت‌ها را کردم که به این نتیجه برسم که بحث یارانه‌ها کاری نیست که مجلس بخواهد با یک طرح انجام دهد و نیاز به لایحه دارد و باید ابعاد مختلف موضوع دیده شود. اخیرا درخصوص یارانه‌ها طرح برگزاری رفراندوم به‌منظور حذف یارانه‌های پنهان و آشکار مطرح شده که معتقدم شاید به چنین طرحی نیاز نباشد و سیاستگذاری دولت بتواند کار را پیش ببرد و حل کند. البته فکر می‌کنم تا پایان سال مجلس و دولت به یک جمع‌بندی برسند.
شرایط کنونی مناسب جراحی‌های اقتصادی نیست
امیرحسین بانکی‌پورفرد ـ عضو کمیسیون فرهنگی مجلس
مجلس در بحث یارانه‌ها باید به سمتی حرکت کند که بیشتر به نفع مردم باشد. مثلا اخیرا در قانون جوانی جمعیت گفته شد یارانه‌های دهک‌های پایین که ۳ فرزند و بیشترند ۳ برابر شود که مجلس هم تصویب کرده است. قرار شده رایانه دهک‌های بالا حذف و ۳ دهک پایین (۳ فرزند و بیشتر) ۳ برابر شود که تصویب شده و فقط منتظر نهایی‌شدن شورای نگهبان است و جزو مواد قانونی جوانی جمعیت است. اینکه یارانه‌ها به همه به‌صورت یکسان داده شود، غلط است. دولت قبل اذعان داشت که نمی‌تواند تفکیک کند و زیر بار نمی‌رفت اما در دولت جدید این مسئله مطرح است که یارانه‌ها هدفمند شود و به‌دست قشری برسد که واقعا نیاز دارند. یک دیدگاه هم وجود دارد که یارانه‌های پنهان که چندین برابر یارانه‌های مستقیم است و مورد استفاده پرمصرف‌هاست و از مزایای آن بهره‌مند می‌شوند، قطع و تبدیل به یارانه مستقیم شود.
یک بحث در مجلس مطرح شد که اجرای چنین طرحی نیاز به رفراندوم دارد. یارانه‌های پنهان در مصرف برق، آب، گاز، بنزین و در کل حامل‌های انرژی، بیشتر خود را نشان می‌دهد و ما خیلی جاها یارانه‌های پنهان می‌دهیم و قشر پایین جامعه از این یارانه‌ها استفاده نمی‌کند یا کمتر استفاده می‌کند. اگر بخواهند این یارانه‌ها را قطع کنند، قیمت‌ها چند برابر می‌شود و ممکن است تأثیر مخربی روی تشدید تورم بگذارد. از طرفی اگر این یارانه‌ها را قطع و پول را مستقیم بین مردم تقسیم کنند، پول خوبی در اختیار قشر ضعیف جامعه قرار می‌گیرد؛ گرچه تورم را در کشور در یک مرحله به‌خاطر افزایش قیمت‌ها تقویت می‌کند ولی پولی که دولت به شکل یارانه‌های پنهان تقسیم می‌کرد مستقیم به مردم می‌دهد. به همین جهت برخی نمایندگان پیشنهاد دادند که این موضوع به رفراندوم گذاشته شود چون این موضوع یک جراحی اقتصادی است که باید دید مردم می‌پسندند یا نه.
طبعا چنین جراحی‌ای یک تلاطم شدید به‌دنبال دارد البته به اعتقاد من در این شرایط اقتصادی که الان کشور دارد نمی‌توانیم چنین جراحی‌هایی را انجام دهیم و جامعه دچار یک فضاسازی شدیدی می‌شود. معتقدم این جراحی‌ها در شرایطی باید صورت بگیرد که جامعه به حد نسبی از آرامش رسیده باشد. در شرایط کنونی که مشکلات معیشتی مردم شدید است و اعتراضات شدیدی وجود دارد، این جراحی اقتصادی خطرناک است.
در شرایطی که در جامعه ما آرامش اقتصادی نسبی وجود ندارد، مجلس باید به‌نحوی حرکت کند که بیشتر به نفع مردم باشد. البته در این مدت بحث‌هایی نیز در مجلس مبنی بر حذف یارانه نقدی و تبدیل آن به شبه‌پول و ارائه خدمات و کالا مطرح می‌شود درحالی‌که معتقدم اگر یارانه محدودی که داده می‌شود حذف شود، بار روانی شدیدی در جامعه ایجاد می‌کند؛ به‌خصوص برای قشر آسیب‌پذیر. ممکن است ۴۵ تومان یارانه برای برخی از مردم موضوعیت نداشته باشد اما همین مبلغ بسیار اندک در زندگی قشر آسیب‌پذیر جامعه معنادار است و حذف پول و تبدیل آن به خدمات برای این قشر سخت است. اگر قرار است خدماتی داده شود، باید بیشتر از این مبلغی که داده می‌شود به این افراد تخصیص یابد نه اینکه جایگزین آن مبلغ شود. بحث هدفمندی یارانه‌ها آنقدر ابعاد گسترده‌ای دارد که تصور نمی‌کنم به این زودی‌ها حداقل تا پایان سال سمت و سوی خاصی پیدا کند.
تصمیمات این‌چنینی باید از ناحیه دولت باشد نه مجلس. دولت باید لایحه بدهد و مجلس به هیچ عنوان نباید شروع‌کننده باشد چون قطعا بار مالی به دولت تحمیل می‌کند. لذا باید لایحه از سوی دولت ارائه شود نه طرح. امسال هم بعید می‌دانم دولت دست به چنین کاری بزند چون فعلا باید یکسری کارهای کوتاه‌مدت شروع کند تا جامعه به یک آرامش برسد. دادن لایحه درخصوص یارانه یک برنامه میان‌مدت و بلندمدت است و وقتش امسال نیست.
اصلاح نظام یارانه‌ای کشور در دستور کار مجلس
محمدرضا میرتاج‌الدینی ـ عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس
نظام یارانه‌ای یکی از موضوعات اقتصادی چالش‌برانگیز است و همه به ضرورت آن اذعان دارند اما شیوه‌های اصلاح آن، محل اختلاف نظر مجلس و کارشناسان است. با توجه به اینکه میزان یارانه پنهان بیشتر از بودجه عمومی کشور است، دیگر کمتر کسی است که نسبت به اهمیت اصلاح نظام یارانه‌ای واقف نباشد. در اصلاح نظام یارانه‌ای باید چند موضوع مدنظر قرار بگیرد، اصل اول مربوط به عدالت و توزیع عادلانه یارانه است و اصل دوم نیز مبتنی بر توجه ویژه به قشر مستضعف است؛ چرا که هم‌اکنون دهک‌های بالای جامعه بیش از ۲۰ برابر دهک‌های پایین جامعه از یارانه غیرمستقیم موجود در اقتصاد کشور استفاده می‌کنند. بنابراین در هر اصلاح باید به قشر محروم بیش از پیش توجه و جامعه هدف مشخص شود.
اصل سوم مربوط به قدت خرید مردم است و باید مراقب باشیم که با اصلاح نظام یارانه‌ای قدرت خرید مردم کاهش پیدا نکند و یک مابازا و جبران کاستی قدرت خرید مردم را مدنظر قرار دهیم. کارت انرژی و کارت یارانه کالایی، پیشنهادهایی است که برای حل این مشکل ارائه شده است.
از سوی دیگر باید با تکیه بر یک گفتمان عمومی، تمام مردم کشور در جریان اصلاحات قرار بگیرند و همچنین مجلس و دولت در این موضوع به یک نظر مشترک دست پیدا کنند. در اصل موضوع اصلاح نظام یارانه‌ای همه نمایندگان موافق هستند و طرح‌های مختلفی در این‌باره ارائه شده که این طرح‌ها در کمیسیون برنامه و بودجه و سایر کمیسیون‌های تخصصی مجلس به‌عنوان یک موضوع اقتصادی در دست بررسی قرار گرفته اما هنوز هیچ تصمیمی نهایی نشده است. ما در فراکسیون راهبردی سلسله جلساتی را با موضوع یارانه و با حضور کارشناسان اقتصادی شروع کرده‌ایم و در ماه‌های آتی این برنامه را پیگیری خواهیم کرد.
در رابطه با طرح رفراندوم نیز که از جانب یکی از نمایندگان مجلس مطرح شده است باید بگوییم که این طرح نیز مانند طرح‌های دیگر تنها مطرح شده و هنوز اتفاق خاصی را رقم نزده است. این طرح در جلسات داخلی فراکسیون راهبردی نیز مورد بررسی قرار گرفته اما هنوز موضوعی تصویب نشده است؛ در واقع طرح رفراندوم، مرحله آخر اقدامات انجام‌گرفته پیرامون اصلاح نظام یارانه‌ای است. به‌عبارت دیگر در ابتدا باید در مورد موضوع واحد به اتفاق نظر برسیم و پس از آن در رابطه با این مسئله صحبت شود که اصلاحات مدنظر با اظهارنظر مجلس و دولت، اجرایی یا اینکه به رفراندوم گذاشته شود. زمانی که ساختار موضوع مورد بحث مشخص و نهایی نشده است، نمی‌توان بحث رفراندوم را مطرح کرد.
برای بهبود وضعیت یارانه باید دست به مدیریت آن زد تا این پول در مسیر بهبود زیرساخت کشور و حمایت از اقشار محروم جامعه مورد استفاده قرار بگیرد. از نظر من باید تمام ایده‌ها و دیدگاه‌ها پیرامون نظام یارانه‌ای از نظر کارشناسان مورد کنکاش قرار بگیرد و به این نتیجه برسیم که کدام ایده برای شرایط فعلی ایران مناسب است. هدفمندسازی یارانه‌ها، گامی در جهت نظام اصلاح یارانه‌ای کشور بود، به موازات آن نیز اصلاحاتی در زمینه قیمت حامل‌های انرژی انجام شد، اما شاهد توقف آن در یک دوره بودیم. اکنون بسیاری از کارشناسان، مسئولان و نمایندگان مجلس درباره اصلاح نظام یارانه‌ای سخن می‌گویند، ما نیز در مجلس بررسی‌های خود را در این زمینه آغاز کرده‌ایم. از نظر بنده اگر ایرادهای مدل هدفمندسازی یارانه‌ها برطرف شود، می‌تواند به‌عنوان یک الگوی مناسب مورد توجه قرار بگیرد. نظام یارانه‌ای کشور ازجمله یارانه مستقیم، یارانه پنهان، یارانه کالاهای اساسی و انرژی باید یک‌بار دیگر بازنگری شوند تا گامی در راستای اصلاح اقتصاد کشور و معیشت مردم برداشته شود.
اصلاح نظام یارانه‌ای، موضوع جدیدی در حوزه اقتصادی نیست و هر دولت تلاش کرده است در مسیر تعامل با نمایندگان مجلس مسیر اصلاح پرداخت یارانه را هموار کند؛ چرا که از دید کارشناسان، پرداخت یارانه به شکل فعلی، فاقد منطق اقتصادی است و پرداخت یارانه نقدی به‌حساب افراد موجب شده است تا بخش‌هایی مانند بهداشت و صنعت از سهم خود محروم شوند. یارانه، فضای پر بحثی میان دولت‌ها و ادوار مختلف مجلس شکل داد و اکنون نیز نوبت به دولت سیزدهم و مجلس یازدهم رسیده است تا نشان دهند حاصل این تعامل چه شکل و شمایلی به نظام یارانه‌ای خواهد داد. در هفته‌های اخیر بحث و گفت‌وگو اهالی خانه ملت در رابطه با نظام یارانه‌ای جدی شده است تا جایی که در کنار انتشار اخباری مبنی بر تشکیل کارگروهی مشترک با دولت در کمیسیون برنامه و بودجه مجلس به‌منظور اصلاح نظام یارانه‌ای، برخی نمایندگان نیز عزم خود را برای به ثمرنشاندن طرح‌هایی مانند رفراندوم با موضوع یارانه جزم کرده‌اند. یارانه شبه نقدی، کارت انرژی، کارت خرید کالا و... ازجمله پیشنهادهایی هستند که در کمیسیون‌ها و فراکسیون‌های مجلس یازدهم مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند اما هنوز به نتیجه‌ای ختم نشده‌اند. در این مطلب از نمایندگان مجلس خواستیم تا در قالب یادداشتی کوتاه، فضای مجلس در رابطه با این موضوع را ترسیم کنند.
عزم مجلس برای رفراندوم یارانه‌ای
ابوالفضل ابوترابی ـ عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در مجلس
ایران از نظر پرداخت یارانه در رتبه اول قرار دارد و از نظر یارانه انرژی، یارانه‌های آشکار و پنهان به‌طور کلی نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار هر سال هزینه و حدود ۸۴ تا ۸۶ میلیارد دلار از این ۱۰۰ میلیارد دلار صرف یارانه انرژی می‌شود. روند پرداخت یارانه به شکل فعلی موجب شده است که افراد مرفه ۲۵ برابر افراد نیازمند از یارانه استفاده کنند و همچنین شاهد قاچاق در حوزه موادغذایی، دارو، بنزین و گازوئیل باشیم و از سوی دیگر مصرف بی‌رویه، به فرهنگ تبدیل شود و ایران از نظر سرانه مصرف آب، برق، گاز و بنزین در رده بالاترین مصرف‌کنندگان قرار گرفته است؛ در واقع شرایط فعلی پرداخت یارانه موجب شده تا هر فردی که بیشتر دست به مصرف کالاهای مختلف می‌زند، بیشتر یارانه دریافت کند. در این شرایط نباید فراموش کرد که بین ۳ تا ۵ میلیون اتباع خارجی در ایران زندگی و از یارانه مردم ایران استفاده می‌کنند. به‌عبارت دیگر باید گفت که ما بیشترین یارانه را پرداخت می‌کنیم، این یارانه بیشتر به جیب قشر مرفه می‌رود و حداقل ۲۰ درصد داروی تولیدی، مواد خوراکی و بنزین، خوراک پتروشیمی‌ها و... که از یارانه برخوردار هستند به کشورهای همسایه قاچاق می‌شود. دولت در قالب یارانه پنهان، ارز ۴۲۰۰ تومانی را به واردات کالاهای اساسی اختصاص می‌دهد و این کالاها وارد کشور می‌شوند اما به‌دلیل تفاوت قیمتی که این کالاها در ایران نسبت به کشورهای همجوار دارند، دوباره به‌صورت معکوس از داخل به خارج از کشور قاچاق می‌شوند که این امر هم منجر به هدررفت مقدار قابل توجهی از منابع شده است.
مجموع این عوامل موجب شد که ما نخستین کشور از نظر پرداخت یارانه باشیم و کشور چین با حدود ۳۰ میلیارد دلار یارانه انرژی در رتبه بعد قرار دارد، درحالی‌که چین جمعیت بیش از یک میلیاردی دارد و ما کمتر از ۱۰۰میلیون نفر هستیم، اما با وجود این عدد پرداختی قابل توجه، به‌علت توزیع نامتوازن و در برخی مواقع غیرصحیح، اثر این یارانه‌ها در معیشت و زندگی برای مردم چندان ملموس نیست. مردم ما مشکلات جنگ را در مقطعی و در مقطعی دیگر سختی تحریم را بردوش کشیدند؛ پس باید اجازه دهیم که همه‌پرسی بین مردم برگزار شود. ما باید درباره موضوعی به این مهمی که در زندگی مردم تأثیرگذار است با آنها با صداقت صحبت کنیم و خودشان در این زمینه تصمیم بگیرند که آیا یارانه مستقیم به حسابشان واریز شود یا مثل هم‌اکنون وضعیت موجود را حفظ کنیم. ادامه مسیر به این شکل محال است و به همین دلیل بود که طرحی را در مجلس مطرح کردم تا براساس آن در مورد یارانه آشکار و پنهان رفراندوم برگزار و پس از آن یارانه به‌صورت مستقیم به مردم پرداخت شود. این طرح درصورت تصویب نیازمند مشارکت مردم است. باید اجازه بدهیم که خود مردم دست به انتخاب بزنند، در واقع ما باید براساس اصل ۵۹ قانون اساسی اجازه دهیم مردم مسیر را انتخاب کنند و بگویند که آیا راضی هستند یارانه - که با محاسبات ما بیش از ۲ میلیون تومان درماه برای هر ایرانی است- به شکل مستقیم در اختیار افراد قرار بگیرد یا مانند تمام دهه‌های گذشته که شاهد مصرف بی‌رویه انرژی، قاچاق و فساد بودیم، همین روند پرداخت یارانه ادامه پیدا کند. عزم ما برای پیگیری رفراندوم با موضوع یارانه جدی است. من این طرح را ارائه دادم و برای نهایی‌شدن رفراندوم، نیاز به امضای ۱۰۰ نماینده مجلس است اما هم‌اکنون تنها ۳۰ نماینده این طرح را امضا کرده‌اند و امیدوارم در گذر زمان این تعداد را به ۱۰۰نفر برسانم. برای مطرح‌شدن این طرح در صحن علنی مجلس به ۱۰۰ امضا و تصویب این تقاضا هم به کسب حداقل دوسوم آرای نمایندگان مجلس نیاز دارد. من به جمع‌آوری این میزان امضا امیدوار هستم؛ چراکه منطقی‌ترین راه همین است که یارانه مستقیم به مردم (ترکیبی از پرداخت نقدی و کارت انرژی) داده شود. وقتی ما این یارانه پنهان را به‌صورت نقد در اختیار مردم قرار دهیم، آنها خودشان براساس صلاحدیدی که دارند سیاستگذاری انجام می‌دهند.
دولت باید لایحه بدهد
مهدی طغیانی ـ عضو کمیسیون اقتصادی مجلس
یارانه یکی از موضوعاتی است که نیاز است نظر دولت به شکل لایحه به مجلس ارائه شود. من در ایام بودجه یک پیشنهاد داده بودم؛ در مورد تجمیع یارانه‌های مختلفی که پرداخت می‌کنیم و هدفمندترکردن آن و حذف یارانه پر درآمدها، ولی آن زمان بحث مجلس این بود که این موضوع یک حکم بودجه‌ای نیست و بحث یارانه‌ها، نیازمند آن است تا دولت یک بازنگری درخصوص یارانه‌هایی به نامهای مختلف معیشتی، حمایتی، هدفمندی و… داشته باشد که در حال پرداخت است که بعضی با تصمیم دولت و برخی با مصوبه مجلس است و سر و سامانی به آنها بدهد. منتظریم دولت جدید هم در مورد یارانه‌های قبلی و هم در مورد یارانه‌های پنهانی که پرداخت می‌شود، تعیین تکلیف و جمع‌بندی اساسی کند و آن را به شکل لایحه تحویل مجلس دهد. قطعا مجلس هم همکاری خواهد کرد و به یک جمع‌بندی خوبی خواهیم رسید.
در این مدت صحبت‌هایی درخصوص تبدیل یارانه نقدی به شبه‌یارانه و دادن کالا و خدمات نیز مطرح شده که من معتقدم در این خصوص بسته به دهک‌ها باید تصمیم‌گیری کرد. گاهی ما یک گروه هدف داریم که می‌خواهیم از جهت غذایی سطح نرمالی از کالری و انرژی را دریافت کند و در همه جا یارانه‌های کالایی که توزیع می‌شود با همین هدف است. مقدار معینی از مصرف غذا را برای گروه هدف تضمین کند؛ در واقع برای گروهی که دچار ضعف غذایی و مشکلات جسمی و ناتوانی در فعالیت شغلی هستند. این موضوع باید جداگانه در مجلس مورد بررسی قرار بگیرد و حتما هم باید تلاش کرد چنین سطحی از نیازمندی‌ها برای دهک‌های پایین تامین شود. البته در این مدت راهکارهایی نیز برای بهبود سطح درآمد دهک‌های پایین درنظر گرفته شده، امسال مجلس در بودجه ۱۴۰۰، ۵۰ هزار میلیارد تومان بودجه گذاشت که ۲۰ هزار میلیارد تومان آن با عنوان محرومیت‌زدایی و ۳۰ هزار میلیارد تومان آن با نگاه اشتغال‌زایی بود. در واقع اگر قرار است معیشت دهک‌های پایین بهبود یابد، بهترین راه این است که خودشان به لحاظ درآمدی به یک سطح قابل‌قبولی برسند و در بحث اشتغال توانمند شوند. متأسفانه ۵۰ هزار میلیارد تومان در روزهای آخر دولت قبلی تخصیص پیدا نکرد اما امیدوارم ۶ماه دوم سال تامین شود و اختصاص پیدا کند تا حداقل قدری از مشکلات اقتصادی بعضی از دهک‌های درآمدی از طریق منابع درآمدی خودشان نه صرفا مبلغی که به شکل یارانه داده می‌شود، مرتفع شود.
بخشی از پولی که به شکل یارانه توزیع می‌شود، به‌خاطر جهش نرخ ارز، افزایش تورم و تثبیت قیمت کالاها و خدماتی است که دولت عرضه‌کننده آن است که به مرور حجم زیادی از بار را به دولت تحمیل کرده و دولت هم از عهده این بار بر نمی‌آید.
به‌عنوان مثال در بحث برق باید گفت که افزایش قیمت برق همپایه افزایش هزینه‌های تولید برق نیست، با اینکه گاز ارزان‌قیمت حتی می‌توان گفت مفت به نیروگاه‌ها می‌دهیم ولی هزینه‌های تولید افزاینده است. قیمت ارزان گاز (هر مترمکعب ۵ تومان) که به بخش تولید برق داده می‌شود در دسته یارانه‌های پنهانی است که اختصاص می‌یابد ولی صنعت برق همچنان از عهده هزینه‌ها بر نمی‌آید و نتیجه آن مصرف فزاینده و تکاپوی کافی‌نداشتن تولید برق است که موجب می‌شود روزبه‌روز فاصله در بخش تامین برق افزایش یابد که خاموشی‌های مکرر اخیر هم که تابستان امسال اوج گرفت خروجی آن بوده است. متأسفانه با این ارزان‌فروشی اوضاع روزبه‌روز وخیم‌تر شده است. البته قیمت‌های نسبی مدنظرم است نه قیمت‌های مطلق. وقتی قیمت همه‌چیز در کشور با تورم بالا افزایش پیدا می‌کند در این بین اگر قیمت کالایی را ثابت نگه داریم، عملا قیمت نسبی آن کالا را ارزان کرده‌ایم و در نتیجه مصرف فزاینده تبعات آن مثلا در برق خاموشی‌های مکرری بود که شاهدش بودیم. البته با زدن این مثال نمی‌خواهم بگویم همه‌چیز در بحث قیمت‌گذاری است بلکه توسعه‌نیافتن ظرفیت نیروگاهی، پیگیری نکردن انرژی‌های تجدیدپذیر در مشکلات ایجادشده نقش مؤثری داشته است.
تمام این صحبت‌ها را کردم که به این نتیجه برسم که بحث یارانه‌ها کاری نیست که مجلس بخواهد با یک طرح انجام دهد و نیاز به لایحه دارد و باید ابعاد مختلف موضوع دیده شود. اخیرا درخصوص یارانه‌ها طرح برگزاری رفراندوم به‌منظور حذف یارانه‌های پنهان و آشکار مطرح شده که معتقدم شاید به چنین طرحی نیاز نباشد و سیاستگذاری دولت بتواند کار را پیش ببرد و حل کند. البته فکر می‌کنم تا پایان سال مجلس و دولت به یک جمع‌بندی برسند.
شرایط کنونی مناسب جراحی‌های اقتصادی نیست
امیرحسین بانکی‌پورفرد ـ عضو کمیسیون فرهنگی مجلس
مجلس در بحث یارانه‌ها باید به سمتی حرکت کند که بیشتر به نفع مردم باشد. مثلا اخیرا در قانون جوانی جمعیت گفته شد یارانه‌های دهک‌های پایین که ۳ فرزند و بیشترند ۳ برابر شود که مجلس هم تصویب کرده است. قرار شده رایانه دهک‌های بالا حذف و ۳ دهک پایین (۳ فرزند و بیشتر) ۳ برابر شود که تصویب شده و فقط منتظر نهایی‌شدن شورای نگهبان است و جزو مواد قانونی جوانی جمعیت است. اینکه یارانه‌ها به همه به‌صورت یکسان داده شود، غلط است. دولت قبل اذعان داشت که نمی‌تواند تفکیک کند و زیر بار نمی‌رفت اما در دولت جدید این مسئله مطرح است که یارانه‌ها هدفمند شود و به‌دست قشری برسد که واقعا نیاز دارند. یک دیدگاه هم وجود دارد که یارانه‌های پنهان که چندین برابر یارانه‌های مستقیم است و مورد استفاده پرمصرف‌هاست و از مزایای آن بهره‌مند می‌شوند، قطع و تبدیل به یارانه مستقیم شود.
یک بحث در مجلس مطرح شد که اجرای چنین طرحی نیاز به رفراندوم دارد. یارانه‌های پنهان در مصرف برق، آب، گاز، بنزین و در کل حامل‌های انرژی، بیشتر خود را نشان می‌دهد و ما خیلی جاها یارانه‌های پنهان می‌دهیم و قشر پایین جامعه از این یارانه‌ها استفاده نمی‌کند یا کمتر استفاده می‌کند. اگر بخواهند این یارانه‌ها را قطع کنند، قیمت‌ها چند برابر می‌شود و ممکن است تأثیر مخربی روی تشدید تورم بگذارد. از طرفی اگر این یارانه‌ها را قطع و پول را مستقیم بین مردم تقسیم کنند، پول خوبی در اختیار قشر ضعیف جامعه قرار می‌گیرد؛ گرچه تورم را در کشور در یک مرحله به‌خاطر افزایش قیمت‌ها تقویت می‌کند ولی پولی که دولت به شکل یارانه‌های پنهان تقسیم می‌کرد مستقیم به مردم می‌دهد. به همین جهت برخی نمایندگان پیشنهاد دادند که این موضوع به رفراندوم گذاشته شود چون این موضوع یک جراحی اقتصادی است که باید دید مردم می‌پسندند یا نه.
طبعا چنین جراحی‌ای یک تلاطم شدید به‌دنبال دارد البته به اعتقاد من در این شرایط اقتصادی که الان کشور دارد نمی‌توانیم چنین جراحی‌هایی را انجام دهیم و جامعه دچار یک فضاسازی شدیدی می‌شود. معتقدم این جراحی‌ها در شرایطی باید صورت بگیرد که جامعه به حد نسبی از آرامش رسیده باشد. در شرایط کنونی که مشکلات معیشتی مردم شدید است و اعتراضات شدیدی وجود دارد، این جراحی اقتصادی خطرناک است.
در شرایطی که در جامعه ما آرامش اقتصادی نسبی وجود ندارد، مجلس باید به‌نحوی حرکت کند که بیشتر به نفع مردم باشد. البته در این مدت بحث‌هایی نیز در مجلس مبنی بر حذف یارانه نقدی و تبدیل آن به شبه‌پول و ارائه خدمات و کالا مطرح می‌شود درحالی‌که معتقدم اگر یارانه محدودی که داده می‌شود حذف شود، بار روانی شدیدی در جامعه ایجاد می‌کند؛ به‌خصوص برای قشر آسیب‌پذیر. ممکن است ۴۵ تومان یارانه برای برخی از مردم موضوعیت نداشته باشد اما همین مبلغ بسیار اندک در زندگی قشر آسیب‌پذیر جامعه معنادار است و حذف پول و تبدیل آن به خدمات برای این قشر سخت است. اگر قرار است خدماتی داده شود، باید بیشتر از این مبلغی که داده می‌شود به این افراد تخصیص یابد نه اینکه جایگزین آن مبلغ شود. بحث هدفمندی یارانه‌ها آنقدر ابعاد گسترده‌ای دارد که تصور نمی‌کنم به این زودی‌ها حداقل تا پایان سال سمت و سوی خاصی پیدا کند.
تصمیمات این‌چنینی باید از ناحیه دولت باشد نه مجلس. دولت باید لایحه بدهد و مجلس به هیچ عنوان نباید شروع‌کننده باشد چون قطعا بار مالی به دولت تحمیل می‌کند. لذا باید لایحه از سوی دولت ارائه شود نه طرح. امسال هم بعید می‌دانم دولت دست به چنین کاری بزند چون فعلا باید یکسری کارهای کوتاه‌مدت شروع کند تا جامعه به یک آرامش برسد. دادن لایحه درخصوص یارانه یک برنامه میان‌مدت و بلندمدت است و وقتش امسال نیست.
اصلاح نظام یارانه‌ای کشور در دستور کار مجلس
محمدرضا میرتاج‌الدینی ـ عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس
نظام یارانه‌ای یکی از موضوعات اقتصادی چالش‌برانگیز است و همه به ضرورت آن اذعان دارند اما شیوه‌های اصلاح آن، محل اختلاف نظر مجلس و کارشناسان است. با توجه به اینکه میزان یارانه پنهان بیشتر از بودجه عمومی کشور است، دیگر کمتر کسی است که نسبت به اهمیت اصلاح نظام یارانه‌ای واقف نباشد. در اصلاح نظام یارانه‌ای باید چند موضوع مدنظر قرار بگیرد، اصل اول مربوط به عدالت و توزیع عادلانه یارانه است و اصل دوم نیز مبتنی بر توجه ویژه به قشر مستضعف است؛ چرا که هم‌اکنون دهک‌های بالای جامعه بیش از ۲۰ برابر دهک‌های پایین جامعه از یارانه غیرمستقیم موجود در اقتصاد کشور استفاده می‌کنند. بنابراین در هر اصلاح باید به قشر محروم بیش از پیش توجه و جامعه هدف مشخص شود.
اصل سوم مربوط به قدت خرید مردم است و باید مراقب باشیم که با اصلاح نظام یارانه‌ای قدرت خرید مردم کاهش پیدا نکند و یک مابازا و جبران کاستی قدرت خرید مردم را مدنظر قرار دهیم. کارت انرژی و کارت یارانه کالایی، پیشنهادهایی است که برای حل این مشکل ارائه شده است.
از سوی دیگر باید با تکیه بر یک گفتمان عمومی، تمام مردم کشور در جریان اصلاحات قرار بگیرند و همچنین مجلس و دولت در این موضوع به یک نظر مشترک دست پیدا کنند. در اصل موضوع اصلاح نظام یارانه‌ای همه نمایندگان موافق هستند و طرح‌های مختلفی در این‌باره ارائه شده که این طرح‌ها در کمیسیون برنامه و بودجه و سایر کمیسیون‌های تخصصی مجلس به‌عنوان یک موضوع اقتصادی در دست بررسی قرار گرفته اما هنوز هیچ تصمیمی نهایی نشده است. ما در فراکسیون راهبردی سلسله جلساتی را با موضوع یارانه و با حضور کارشناسان اقتصادی شروع کرده‌ایم و در ماه‌های آتی این برنامه را پیگیری خواهیم کرد.
در رابطه با طرح رفراندوم نیز که از جانب یکی از نمایندگان مجلس مطرح شده است باید بگوییم که این طرح نیز مانند طرح‌های دیگر تنها مطرح شده و هنوز اتفاق خاصی را رقم نزده است. این طرح در جلسات داخلی فراکسیون راهبردی نیز مورد بررسی قرار گرفته اما هنوز موضوعی تصویب نشده است؛ در واقع طرح رفراندوم، مرحله آخر اقدامات انجام‌گرفته پیرامون اصلاح نظام یارانه‌ای است. به‌عبارت دیگر در ابتدا باید در مورد موضوع واحد به اتفاق نظر برسیم و پس از آن در رابطه با این مسئله صحبت شود که اصلاحات مدنظر با اظهارنظر مجلس و دولت، اجرایی یا اینکه به رفراندوم گذاشته شود. زمانی که ساختار موضوع مورد بحث مشخص و نهایی نشده است، نمی‌توان بحث رفراندوم را مطرح کرد.
برای بهبود وضعیت یارانه باید دست به مدیریت آن زد تا این پول در مسیر بهبود زیرساخت کشور و حمایت از اقشار محروم جامعه مورد استفاده قرار بگیرد. از نظر من باید تمام ایده‌ها و دیدگاه‌ها پیرامون نظام یارانه‌ای از نظر کارشناسان مورد کنکاش قرار بگیرد و به این نتیجه برسیم که کدام ایده برای شرایط فعلی ایران مناسب است. هدفمندسازی یارانه‌ها، گامی در جهت نظام اصلاح یارانه‌ای کشور بود، به موازات آن نیز اصلاحاتی در زمینه قیمت حامل‌های انرژی انجام شد، اما شاهد توقف آن در یک دوره بودیم. اکنون بسیاری از کارشناسان، مسئولان و نمایندگان مجلس درباره اصلاح نظام یارانه‌ای سخن می‌گویند، ما نیز در مجلس بررسی‌های خود را در این زمینه آغاز کرده‌ایم. از نظر بنده اگر ایرادهای مدل هدفمندسازی یارانه‌ها برطرف شود، می‌تواند به‌عنوان یک الگوی مناسب مورد توجه قرار بگیرد. نظام یارانه‌ای کشور ازجمله یارانه مستقیم، یارانه پنهان، یارانه کالاهای اساسی و انرژی باید یک‌بار دیگر بازنگری شوند تا گامی در راستای اصلاح اقتصاد کشور و معیشت مردم برداشته شود.
