زیارت اربعین؛ عهدی با ولایت معصومین

برای آشنایی با اهمیت زیارت اربعین و مضامین محوری آن، گفتاری از حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر تحریری، از اساتید اخلاق، را منتشر می‌کند.
 
در مورد اصل زیارت سفارشات بسیاری در روایات به ما کرده‌اند. زیارت نبی‌اکرم و اهل‌بیت علیهم‌السلام از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. از روایات استفاده می‌شود که زیارت، تجدید عهد با پیامبر و امام است در جهت التزام به آن مقام نبوت و امامت که ما این جایگاه را پذیرفتیم و حاضریم در جمیع شئون زندگی‌مان از آنها تبعیت کنیم. لکن زیارت امام حسین علیه الصلوة والسلام، جایگاه خاصی در بین اولیاء الهی دارد. نسبت به زیارت امام حسین علیه‌السلام در مواقع مختلف و به طور خاص در اربعین بسیار سفارش فرموده‌اند. زیارتی برای روز اربعین هست که در مفاتیح و کتابهای دیگر از امام صادق علیه الصلوةوالسلام نقل شده است. همچنین از امام حسن عسکری علیه‌السلام آن روایت معروف را داریم که فرمودند مؤمن پنج علامت دارد که یکی از آنها انجام زیارت اربعین است. این نکته هم باید توجه داشته باشیم که هیچ یک از انبیاء و اولیاء مسئله‌ی گرامیداشت اربعین در شهادت و یا رحلتشان سفارش نشده است. فقط برای اربعین شهادت امام حسین علیه الصلوة والسلام به ما سفارش کردند که زیارت بخوانیم یا زیارت برویم.

نکته‌ی بعدی که از مختصات امام حسین علیه الصلوة والسلام است، بزرگداشت محرم و صفر و اربعین مختص به زمان شهادت نیست. بخاطر این است که می‌خواهد ما شیعیان واقعه‌ی کربلا را زنده بداریم. حقیقت واقعه‌‌ی کربلا اعلام حاکمیت الهی این اولیاء است. امام حسین علیه‌السلام از این حاکمیت دفاع کرد تا آخرین حد آن. از جان گذشتن، از زن و بچه گذشتن، از وطن گذشتن، از مال گذشتن، که اینها برای ما درس است.
نکاتی در زیارت اربعین است که به آن اشاره خواهیم کرد. همه‌ی این نکات بر محور حاکمیت دین الهی و نفی طاغوتها دور می‌زند. از جانب خدای متعال در این عالم یک حاکمیت بیشتر جعل نشده و پذیرفته نیست و خدای متعال حاکمیت دینش را از طریق این اولیاء یک روز محقق می‌کند که در اواخر زیارت اربعین به این نکته توجه دادند.

برای زیارت آدابی بیان شده است. زیارت در مرحله‌ی اول از نزدیک مطلوب است و سفارش کرده‌اند. تجدید عهد ولایت آن قدر مهم است که گاهی ائمه به اصحابشان فرمودند هر روز زیارت می‌کنید؟ آن صحابی عرض می‌کند آقا من هر روز نمی‌توانم. میفرمایند هفته‌ای یک بار می‌توانی؟ عرض می‌کند نمی‌توانم. میفرمایند ماهی یک بار؟ سالی یک بار؟ بعد در روایت این را بیان می‌کنند که انسان باید اعراض کننده‌ی از زیارت نباشد. اگر تمکّن مالی، تمکّن جانی و شرایط مهیا باشد، اگر انسان زیارت نرود، فرمودند جفا کرده است. فرمودند به خاطر همین است که یکی از نشانه‌های مؤمن، پایبندی بر مسأله‌ی عهد ولایت است که قرآن فرمود «لَا یَنَالُ عَهْدِی الظّالِمِینَ»، یعنی پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد.

بنابراین اگر کسی از جهاتی نتوانست زیارت برود، فرمودند از راه دور زیارت بکنید. در این ایام عاشقان و محبین مملکت ما، به خاطر وضع کرونا، یا در مجالس با مراعات قوانین بهداشتی زیارت بخوانند، یا در منازل که بحمدالله صداوسیما این خلأ را پر کرده و برای ما حجت تمام است. این سفارش خود ائمه علیهم‌السلام است که بالای محل بلندی بروید، طرف راست و چپ را نگاه بکنید، به طرف قبله سه بار بگویید: صلی اللّه علیک یا اباعبداللّه. این زیارت به حساب می‌آ‌ید که آن ارتباط برقرار می‌شود. اصل زیارت همین ارتباط قلبی و ابراز محبت است. ابراز ارادت به امام که من در خدمت شما و در جهت پیاده کردن منویات شما هستم؛ در همه‌ی شئون زندگی مخصوصاً در جنبه‌ی حاکمیت شما. این خلاصه‌ی مفاد زیارت و سفارشاتی که برای زیارت اربعین شده است.

در زیارت اربعین چند خصوصیت آمده است. در چند فراز به امام حسین علیه‌السلام سلام می‌دهیم، حضرت را با آن مقامات الهی خطاب می‌کنیم: وَلِیِّ اللهِ، خَلِیلِ اللهِ، صَفِیِّ اللهِ، اینها از خصوصیات همه‌ی این اولیاست. دوم آن خصوصیاتی که در مقام شهادت حضرت به آن رسیدند: المَظْلومِ الشَّهید، أسیرِ الْکُرُباتِ. اینها هم از ویژگی‌های امام حسین است. بعد خطاب می‌کنیم خدای متعال شما را یکی از سادات قرار داده، یکی از رهبران قرار داده و مواریث انبیاء را خدا به شما عنایت کرده و خدا شما را حجت بر خلقش قرار داده. تا اینجا خصوصیات اساسی امام حسین علیه‌السلام است. آن وقت امام حسین علیه‌السلام به جهت آن شرایط زمانی و آن وظیفه‌ای که بر عهده‌ی آن حضرت آمد، تا آخرین مرحله دعوت کرد و کوتاهی نکرد، فَأَعْذَرَ فِی الدُّعَاءِ، وَمَنَحَ النُّصْحَ. جان مبارکشان را در راه خدا دادند برای همین که مردم را از جهالت خارج کنند. از حیرت ضلالت و گمراهی بیرون بیاورند. همه‌ی همت حضرت بر این اساس بود و همه‌ی کسانی که با آن حضرت بودند همه بر همین دیدگاه حرکت کردند که روشنگری‌های گوناگونی کردند که الان در تاریخ ثبت است، هم رجزهایشان و هم شعارهایشان که مشخص است که همه‌اش برای دفاع از دین الهی با حاکمیت این اولیاء و امام حسین علیه الصلوه والسلام بود.

آن وقت مسأله‌ی سومی که استفاده می‌شود این است که چه کسانی در برابر این حاکمیت ایستادند و می‌ایستند. این فقط مختص به زمان آن حضرت نیست. در همه‌ی زمانها که این اولیاء قیام کردند، کسانی در برابر آنها مقابله کردند. آنها کسانی هستند که فریب دنیا را خوردند و دنیا را با آخرتشان تعویض کردند و در هواهای نفسانی غوطه‌ور شدند. خلاصه اینکه شاخص را برای ما بیان می‌‌کند. هر کس در برابر امام حق قرار بگیرد، حالا یا امام معصوم یا نائب خاص یا نائب عام امام باشد، اینها اهل نفاق و آتش هستند. مثلاً حضرت مسلم نائب خاص امام حسین علیه السلام بود. عده‌ای ایشان را کمک نکردند. نواب خاص دیگری هم ائمه در زمان غیبت داشتند، چهار نائب خاص و همین‌طور نواب بعدی. نواب عام که هم در زمان غیبت بودند و هم الآن در جایگاه ولی‌فقیه هستند.

نکته‌ی چهارم این است که محبین اهل‌بیت علیهم‌السلام علاوه بر اینکه با زیارتشان این مسائل را اعلام می‌کنند باید تبری از دشمنان‌شان هم داشته باشند. یعنی خطوط فکری که دشمنان دارند در مسائل اعتقادی، در مسائل اقتصادی، در مسائل فرهنگی، در مسائل حاکمیتی همه‌ی اینها را ما بدانیم، دشمن‌شناسی بکنیم و از اینها تبری و بیزاری بجوییم. در زیارتها و در زیارت اربعین به ما یاد می‌دهند که با لعن فرستادن نسبت به دشمنان‌شان از دشمنان تبری کنیم و اینکه بدانیم اهل‌بیت امین خدا هستند و حرکت در راستای اهداف و روش این اولیاء ما را به سعادت حقیقی و ابدی می‌رساند.
پس محتوای زیارت کردن، چه از نزدیک و چه از دور، این مسأله است که ما همراه چنین پاکانی هستیم که هیچ رنگ شرک در وجودشان نیامده، نه در انعقاد وجود و نطفه‌شان و نه در افکار و روش و همه‌ی خصوصیات وجودی‌شان. لذا ما خصوصیات دیگری از امام حسین علیه‌السلام را عرض می‌کنیم: شما از دعائم دین هستید، ارکان مسلمین هستید، شما امام، الْبَرُّ التَّقِیُّ الرَّضِیُّ الزَّکِیُّ، هستید.
نکته‌ی آخر که از نکات اساسی است این است که مسأله‌ی امامت یک مسأله‌ی مسلّم و انحصاری است. تعدادش هم مشخص است و خدای متعال خواسته این تعداد از نسل امام حسین علیه الصلوة والسلام ظهور پیدا کنند و آخرین باقی‌مانده‌ی ائمه، امام زمان علیه الصلوة والسلام هستند که در این زیارت نوید به ظهور حضرت و مسأله‌ی رجعت می‌دهد. مسأله‌ی رجعت ادامه‌ی ظهور امام زمان است. محتوایش این است که ما معتقد باشیم دین الهی، اسلام و ولایت اهل‌بیت در سرتاسر جهان تحقق پیدا می‌کند. حالا ممکن است مقداری زمان برای تحقق حاکمیت اهل بیت طول بکشد اما عمده آن آمادگی ماست. ما باید در زندگی‌مان از جهت فکری به معارف اهل‌بیت آگاهی پیدا بکنیم، از جهت قلبی، پذیرش نسبت به این حاکمیت حق داشته باشیم، و از جهت عملی، این پذیرش را در زندگی نشان بدهیم که هر وقت ندای «انا بقیةاللّه» از خانه‌ی خدا اعلان شد، با تمام وجود آن را لبیک بگوییم و در رکاب آن حضرت باشیم.