مزارع ایران زیرسایه ملخ‌های آفریقایی

کبنا ؛استان‌های جنوبی ایران پس از سیل میزبان مهمانان ویژه‌ای از سوی عربستان هستند. مهمانانی ناخوانده که حالا دردسر جدیدی را برای استان‌های سیل‌زده ایران رقم زده‌اند. فارغ از آزاری که این مهمانان ریزنقشِ چند سانتی‌متری می‌توانند برای شهروندان استان‌های جنوبی ایران داشته باشند -شهروندانی که حالا از قضا دست طبیعت آنها را بی‌خانمان هم کرده و در معرض خطر بیماری‌های مختلف قرار داده - هجوم ملخ‌ها به 6 استان ایران سبب شده تا مسئولان را بیش از پیش نگران امنیت غذایی کشور کند. امنیتی که پیش از این توسط سیل تهدید شده و طبق آمار وزیر جهاد کشاورزی حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان خسارت وارد کرده است. با این حال گرچه مدیر مبارزه با آفات عمومی و همگانی سازمان حفظ نباتات از آمادگی ایران برای مقابله و مبارزه با ملخ‌های آفریقایی خبر داده اما گفته که «تنها نیاز ما اعتباراتی است که پیش‌بینی کرده‌ایم اما هنوز دریافت نکرده‌ایم». اعتباری که برای خرید تجهیزات و سموم مورد نیاز است. سمومی که نه تنها می‌تواند زندگی حشرات مفید را تهدید کند بلکه خطری برای سلامت انسان محسوب می‌شود. اینجا است که این سوال مطرح می‌شود که بهترین راه برای مقابله با ملخ‌ها چه می‌تواند باشد؟
ملخ‌های بالدار مهاجر آسیایی- آفریقایی از خانواده ملخ‌های جهنده صدادار هستند. آنها در گروه‌های بزرگ زندگی می‌کنند. جیرجیرک زیرزمینی بیشتر عمر خود را زیر زمین می‌گذراند. صدای آن‌ها از همه حشرات بلندتر و در فاصله بیش از 6/1 کیلومتر (یک مایل) قابل شنیدن است. صدایی که شهروندان جنوبی ایران حالا به صورتی شفاف آن را می‌شوند. این موجودات راست بال حالا در استان‌های جنوبی ایران اتراق کرده‌اند و طبق گزارش فائو کم‌کم تعدادشان از این‌ها بیشتر خواهد شد.
در گزارش فائو آمده است: «براساس کنترل‌های شدیدی که در سطح بیش از ۸۰ هزار هکتار انجام شده، ملخ‌های صحرایی در دو طرف دریای سرخ در حال ازدیاد هستند. علاوه بر این دومین نسل در برخی سواحل سودان و عربستان در حال زیاد شدن است. برخی از این گروه‌ها به سمت عربستان حرکت کرده و در ماه مارس تخم‌گذاری کردند. در جنوب غرب آسیا گروه‌های بزرگ‌تر و تعدادی گله‌ها در سواحل جنوب ایران هستند و پایان مارس آنجا از تخم بیرون آمدند.» براساس گزارش فائو طی ماه آوریل تعداد ملخ‌ها در دو طرف دریای سرخ کاهش می‌یابد اما جمعیت آنها در داخل عربستان و همچنین جنوب ایران و جنوب غرب پاکستان افزایش زیادی خواهد یافت.
شایعه حضور ملخ‌های صحرایی یا آفریقایی در جنوب ایران از ماه‌های آخر سال 97 یعنی اوایل بهمن‌ماه آغاز شد؛ شایعه‌ای که به سرعت از سوی مسئولان تکذیب شد. کیخسرو چنگلوایی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان در همان زمان اعلام کرد که «خبری از هجوم ملخ‌ها در ایران نیست و تا کنون در چهار شهرستان استان این ملخ‌ها به صورت انفرادی دیده شده‌اند اما در حال حاضر جای نگرانی برای استان نیست.» او گفت که «کم‌کاری در کشورهای همسایه باعث شد تا شاهد ورود دسته‌های اولیه و پیش‌ قراولان این آفت به ایران باشیم. این نوع آفت در برخی از استان‌ها مانند بوشهر و هرمزگان پیدا شده است اما میزان این نوع ملخ به مرحله‌ای که شاهد طغیان آن در مزارع باشیم نرسیده است.»
با گذشت چند ماه از این خبر و وقوع سیل در استان‌های جنوبی، حالا در فروردین ماه تصاویری از ورود دسته‌های ملخ منتشر شده که حکایت از رسیدن تعداد ملخ‌ها در ایران به مرز هشدار دارد. سعید معین، مدیر مبارزه با آفات عمومی و همگانی سازمان حفظ نباتات در این رابطه گفته است: «این‌ شایعه که ۵۰ میلیون ملخ در راه ایران هستند صحت ندارد، اما امسال وضعیت به مراتب بدتری نسبت به سال‌های گذشته در زمینه هجوم ملخ‌ها داریم‌ چرا‌که تجمع دسته‌های ملخ در عربستان سعودی ایجاد شده و به صورت گروه گروه این ملخ‌ها در حال حمله به شمال شبه‌جزیره عربستان سعودی و نهایتاً مرزهای جنوبی کشور هستند.» این اولین باری نیست که ایران با هجوم این تعداد ملخ مواجه می‌شود. بزرگ‌ترین حمله ملخ‌ها پیش از این مربوط به سال‌های ۴۰ تا ۴۲ می‌شود که ۲.۵ میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی را مورد حمله قرار داده است و تنها حدود ۴ استان درگیر آن بوده‌اند. اما برخی کارشناسان هجوم این بار ملخ‌ها به ایران را حتی از هجوم ملخ‌ها در دهه 40 بیشتر می‌دانند و می‌گویند که ما با سطح گسترده‌تری از این هجوم مواجهیم که بارندگی‌های خوب زمستان گذشته علت هجوم آنها به ایران است. با این حال مدیر مبارزه با آفات عمومی و همگانی سازمان حفظ نباتات از آمادگی برای مقابله با این حشرات خبر داده است. او گفته که هیچ نگرانی بابت مقابله با ملخ‌های مهاجم نداریم و تاکنون بیش از یک میلیون ملخ در عملیات‌های سازمان حفظ نباتات معدوم شده‌اند. با این حال به گفته معین، مشکل اصلی در این زمینه اعتبارات است که بتوانیم در اردیبهشت‌ماه با توجه به پیش‌بینی‌های صورت گرفته آمادگی خود را برای هجوم ملخ‌ها بیشتر کنیم. او گفته: «در این زمینه پیشنهاد اعتبار ۱۲ میلیارد تومانی را به ستاد بحران کشور ارائه کرده‌ایم و با ۱۰ میلیارد تومان آن موافقت شده اما هنوز هیچ اعتباری به سازمان حفظ نباتات برای اجرای عملیات مبارزه با ملخ‌های مهاجم داده نشده است.»
با این حال اما اصلی‌ترین سوال اینجا است که اصلا می‌توان با این حشرات مقابله کرد؟ آیا استفاده از سموم دفع آفات نباتی بهترین گزینه برای مصون ماندن از این حشرات است؟ اگر هست چرا عربستان از آن استفاده نکرده؟ آیا عربستان متهم به کم‌کاری است؟ اتهامی که چندی است برخی از رسانه‌ها آن را به عربستان وارد کرده و این کشور را متهم به همراهی با ملخ‌ها برای رسیدن به ایران کرده‌اند.
اسماعیل کهرم، فعال محیط‌زیست و جانورشناس این اتهامات را رد می‌کند و در گفت‌وگو با «ابتکار» می‌گوید: ملخ‌ صحرایی یک حشره اجتماعی است که در تعداد بی‌نهایت هر 10 سال یا 20 سال به قدری زیاد می‌شود که در منطقه‌ای که اسکان دارند، نمی‌تواند آنها را تعذیه کند بنابراین مجبور به مهاجرت می‌شود. تعداد آنها به قدری زیاد است که از طریق ماهواره به صورت ابرهای قرمز رنگ بر فراز کشورها دیده می‌شوند و جریان‌ باد غالب آنها را در مسیر حرکت خود به منطقه‌ای دیگر منتقل می‌کند. او معتقد است: عربستان علاوه بر اینکه نمی‌توانست کاری در زمینه مهار این ملخ‌ها کند، حتی اگر دست به اقدامی از جمله استفاده از آفت‌کش‌‌های نباتی می‌زد، ضررش برای محیط‌زیست و حیات‌وحش بیشتر از طغیان جمعیت ملخ‌ها بود. کهرم می‌گوید: وقتی ملخ‌ها در استان‌های مختلف عربستان –کشوری که پوشش گیاهی زیادی هم ندارد - پراکنده شده‌ باشند، استفاده از روش‌های معمول دفع آفات نباتی نه تنها کاری از پیش نمی‌برد‌ بلکه سبب صدمات فراوانی به طبیعت، سایر موجودات و حتی انسان می‌شود. او می‌افزاید: استفاده از سموم دفع آفات نباتی در ایران هم به هیچ صورتی توصیه نمی‌شود چراکه این کار به سایر حشرات مفید مانند زنبورها و سایر جانورانی که گرده‌افشانی می‌کنند، آسیب می‌زند و حتی گیاهان را نیز از بین می‌برد. علاوه بر این مبارزه با این حشرات بسیار دردسرآفرین و سخت است. در چند کشور از جمله استرالیا چند هواپیما حین سمپاشی به دلیل ورود ملخ‌ها به موتور هواپیما سقوط کرده‌اند.
او می‌گوید: پیشنهاد این است که این حشرات در منطقه‌ای از ایران بنشینند و آنجا را برهوت کنند و بعد خود از گرسنگی بمیرند. تصاویر متعددی از میلیون‌ها تن جسد ملخ‌های بر زمین ریخته وجود دارد. خوشبختانه اگر بادی وجود نداشته باشد حرکت ملخ‌ها بُرد زیادی ندارد. پرواز آنها به صورت جهشی است، یعنی بر زمین می‌نشیند، با پاهای بلند و قوی خود بر زمین می‌کوبد و به جلو حرکت می‌کند. بنابراین اگر باد نباشد این حشرات نمی‌توانند بیش از 1 متر یا 3 پا جهش کنند. بنابراین این نقطه ضعف یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که باید به آن توجه کند.
این فعال محیط‌زیست درباره تهدید شدن امنیت غذایی ایران به واسطه ملخ‌ها می‌گوید: سیل امنیت غذایی ایران را بیشتر از ملخ‌ها تحت‌تاثیر قرار داده است. تا کنون چندین میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی با سیل شسته شده و اگر تا دیروز ایران از نظر فرسایش خاکی رتبه اول را داشت، حالا با وقوع سیل این موضوع محرز شده است؛ خاکی که بیش از هر چیز دیگری برای تولید محصولات غذایی به آن نیاز داریم. او ادامه می‌دهد: اگر سیل، زلزله، فرسایش خاک، امراض و بی‌خانمانی مردم را نداشتیم هجوم ملخ‌ها به ایران بسیار مهم بود اما در صورت وجود اینها ما واکسینه شده‌ایم. گرچه مسئولان معتقدند که باید مبارزه با این آفت هر‌چه سریع‌تر آغاز شود و تا خرداد ماه ادامه داشته باشد‌ چراکه نباید به استان‌های سرسبز ایران برسد، اسماعیل کهرم می‌گوید: مطمئن باشید که تا خرداد ماه آنها از بین می‌روند چراکه طغیان جمعیت حشرات و جانورانی از جمله ملخ، شته و قورباغه به پیک (حداکثر) می‌رسد ولی از آن به بعد با سقوط همراه است. حتی اگر تخم‌ریزی کنند، به محض بیرون آمدن ملخ‌ها از تخم، امکان بقای آنها به صفر می‌رسد چراکه پدران و مادران آنها غذایی برای فرزندان خود در منطقه باقی نگذاشته‌اند. وقتی به منطقه‌ای که عاری از مواد غذایی مطلوب برسند، از منطقه به منطقه دیگری پرواز می‌کنند. ملخ‌ها زمانی به ایران رسیده‌اند که زمین‌های کشاورزی به واسطه سیل شسته و نابود شده بنابراین در پی غذا از منطقه‌ای به منطقه‌ دیگر پرواز خواهند کرد و جمعیت آنها در پی این بی‌غذایی و کم غذایی کاهش پیدا خواهد کرد و خودشان نابود خواهند شد.