تاریخ انتشار
شنبه ۱۱ دی ۱۳۹۵ ساعت ۱۱:۵۳
کد مطلب : ۲۱۹۸۹۶
آینده‌نگری در برنامه‌ریزی از نگاه قرآن کریم
۰
مطلبی که می خوانید از سری یادداشت های مخاطبین کبنانیوز است و انتشار آن الزاما به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست. می توانید با ارسال یادداشت خود، این مطلب را تأیید یا نقد کنید.
کبنا ؛صادق بهاری بابادی
به لحاظ تعریف، آینده ناشناخته است. این بدین معنا است که احتمالات بسیاری پیرامون چیستی آن وجود دارد (عاضدی تهرانی، ۱۳۸۷: ۲۱) آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺮی در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭘﺎﺳﺨﯽ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧـﻪ و ﺣﮑﯿﻤﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ ﻫـﺎی ﭘﺪﯾـﺪ آﻣـﺪه در ﭘـﯽ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻫﺎﺳﺖ (مرادی‌پور، نوروزیان، ۱۳۸۴: ۴۵) در کتاب آسمانی قران کریم هم در بسیاری از آیات خود که در غالب داستان و سرگذشت اقوام برای تذکر و عبرت انسان بیان کرده است، ضمن برشمردن آینده مذموم و جهمنی کفار و بدکاران مومنین را به آینده‌ای رضایت بخش دعوت می‌کند. در واقع قرآن کریم همچون آیۀ فَاعْتَبِروُا یَا اُولِى الاَبْصَارِ پس عبرت بگیرید اى صاحبان چشم (حشر: آیه ۲) و همچنین آیۀ لَقَدْ کَان فِى قِصَصِهِمْ عِبْرَهٌ لاِوُلِى الالْبَاب درسرگذشت آنان درس عبرتى براى صاحبان اندیشه بود (یوصف: آیۀ ۱۱۱) از انسان‌های بصیر و صاحب اندیشه می‌خواهد که با مطالعه و تاّمل در سرگذشت انسان‌هایی که عاقبت کار خود دیده‌اند عاقبت اندیشی کنند و از تکرار منکرات که مزیتی برای آنان ندارد دست بردارند. و در جای دیگر خداوند سیر و گردش در طبیعت را که باعث زلالی دل‌ها و درک حقیقت می‌داند. (حج: آیۀ ۴۶)
اما هر برنامه ریزی شهری با دشواری پیش بینی آینده یک شهر در یک افق زمانی ۱۵ یا ۲۰ سال مواجه است. که عملیات تدوین، تفسیر و اجرای آن را را به سختی مواجه می‌سازد، ضمن اینکه بازخورد اینگونه اقدامات نیز خود کمتر از مراحل اولیه نیست و گا‌ها بسیار پیش می‌آید عناصر درگیر در برهه‌های زمانی خاص سیر یک برنامه را به فراخور نیاز دگرکون سازند. دگرگونی را نیز می‌توان به عنوان یک ﭘﺪﯾﺪه‌ی ﻋﺎدی در هر ﺟﺎﻣﻌﻪای در هر زمان و مکانی برشمرد، و هم چنین پر واضح است که در طول تاریخ تغییر و دگرگونی طرح و برنامه‌ها روﻧـﺪی ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ و ﻃـﻮﻻﻧﯽ دارد که برای حل این موضوع چاره‌ای جز انعطاف پذیری طرح‌ها و برنامه‌ها نیست. انعطافی که با آﻳﻨﺪه نگری تکمیل می‌گردد و تلاش دارد از ﻗﺒﻞ و ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻛﺮدن، ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮای واﻛﻨﺶ ﻣﻨﺎﺳـﺐ اﻳﺠـﺎد ﻛﻨـﺪ. (فاطمی، ۱۳۹۱: ۱۰) از نمونه‌های آینده نگری در قرآن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ: پیش از شما مللی بودند و رفتند پس گردش کنید در زمین تا ببیند چگونه هلاک شدند آنان که وعده‌های خدا را تکذیب کردند. (آل عمران: ۱۳۷)
یا اَیُهَاالذَّینَ امَنوا أنِ الْاَحْبارِ وَالرَّهْبانِ لِیَاْکُلوُنَ امَوْالَ الناسَّ بِالباطِل و یَصْدوّنَ عن سبیل ا… انسان در مقابل آنچه مصرف می‌کند باید تولیدات یا خدمات تحویل دهد و به نحوی به جامعه‌اش خدمت کند و الا از مصادیق «اَکْل الاموال بالباطل» خواهد بود. (توبه: آیه۳۴)
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکُلُواْ الرِّبَا أَضْعَافًا مُّضَاعَفَهً وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ))ای مومنان! ربا را چندین و چند برابر (مگیرید و) مخورید، و از خدا بترسید، تا مگر به رستگاری دست یابید. (آل عمران: ۱۳۰)
خداوند در سوره‌های فوق سرپیچی از حق و عدم باور به وعده‌های الهی را مصداق هلاک شدن اقوام و ملت‌ها می‌داند. و ضمن نفی مصرف گرایی مطلق، انسان را به تلاش و تولید در جهت خدمت به جامعه و هم نوع فرا می‌خواند. و رستگاری در سایه عمل صالح و ترک منکرات را به عنوان مقصد رسیدن انسان مشخص می‌سازد.
در پایان باید گفت در جهان کنونی که آبستن حوادث و تحولات اساسی در زمینه‌های مختلف است، و سرعت تغییرات اجتماعی اقتصادی و سیاسی رو به فزونی است آینده نگری بیشتر اهمیت پیدا کرده است. و انسان امروزه به خودی خود، بیش از بیش گرفتار دغدغه‌های مادی و ذهنی است. که این گفته به معنای موفقیت انسان در شناخت مسایل مربوط به برنامه ریزی و علوم دیگر نیست. بلکه متذکر شدن دوباره به تبعیت از وحی الهی و به کار بردن دستورات او در مباحث برنامه ریزی و الخصوص برنامه ریزی شهری است. می‌توان با تعمق بخشیدن به مباحث قرآنی ضمن درونی سازی باوری دینی مردم تدوین طرح‌ها - برنامه‌ها و سیاست گذاری‌ها را نیز متاثر از احکام الهی ساخت و اینچنین زندگی شهری را تجلیگاه احکام و وعده‌های الهی نمود.
*کار‌شناس برنامه ریزی شهری
به لحاظ تعریف، آینده ناشناخته است. این بدین معنا است که احتمالات بسیاری پیرامون چیستی آن وجود دارد (عاضدی تهرانی، ۱۳۸۷: ۲۱) آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺮی در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭘﺎﺳﺨﯽ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧـﻪ و ﺣﮑﯿﻤﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ ﻫـﺎی ﭘﺪﯾـﺪ آﻣـﺪه در ﭘـﯽ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻫﺎﺳﺖ (مرادی‌پور، نوروزیان، ۱۳۸۴: ۴۵) در کتاب آسمانی قران کریم هم در بسیاری از آیات خود که در غالب داستان و سرگذشت اقوام برای تذکر و عبرت انسان بیان کرده است، ضمن برشمردن آینده مذموم و جهمنی کفار و بدکاران مومنین را به آینده‌ای رضایت بخش دعوت می‌کند. در واقع قرآن کریم همچون آیۀ فَاعْتَبِروُا یَا اُولِى الاَبْصَارِ پس عبرت بگیرید اى صاحبان چشم (حشر: آیه ۲) و همچنین آیۀ لَقَدْ کَان فِى قِصَصِهِمْ عِبْرَهٌ لاِوُلِى الالْبَاب درسرگذشت آنان درس عبرتى براى صاحبان اندیشه بود (یوصف: آیۀ ۱۱۱) از انسان‌های بصیر و صاحب اندیشه می‌خواهد که با مطالعه و تاّمل در سرگذشت انسان‌هایی که عاقبت کار خود دیده‌اند عاقبت اندیشی کنند و از تکرار منکرات که مزیتی برای آنان ندارد دست بردارند. و در جای دیگر خداوند سیر و گردش در طبیعت را که باعث زلالی دل‌ها و درک حقیقت می‌داند. (حج: آیۀ ۴۶)
اما هر برنامه ریزی شهری با دشواری پیش بینی آینده یک شهر در یک افق زمانی ۱۵ یا ۲۰ سال مواجه است. که عملیات تدوین، تفسیر و اجرای آن را را به سختی مواجه می‌سازد، ضمن اینکه بازخورد اینگونه اقدامات نیز خود کمتر از مراحل اولیه نیست و گا‌ها بسیار پیش می‌آید عناصر درگیر در برهه‌های زمانی خاص سیر یک برنامه را به فراخور نیاز دگرکون سازند. دگرگونی را نیز می‌توان به عنوان یک ﭘﺪﯾﺪه‌ی ﻋﺎدی در هر ﺟﺎﻣﻌﻪای در هر زمان و مکانی برشمرد، و هم چنین پر واضح است که در طول تاریخ تغییر و دگرگونی طرح و برنامه‌ها روﻧـﺪی ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ و ﻃـﻮﻻﻧﯽ دارد که برای حل این موضوع چاره‌ای جز انعطاف پذیری طرح‌ها و برنامه‌ها نیست. انعطافی که با آﻳﻨﺪه نگری تکمیل می‌گردد و تلاش دارد از ﻗﺒﻞ و ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻛﺮدن، ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮای واﻛﻨﺶ ﻣﻨﺎﺳـﺐ اﻳﺠـﺎد ﻛﻨـﺪ. (فاطمی، ۱۳۹۱: ۱۰) از نمونه‌های آینده نگری در قرآن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ: پیش از شما مللی بودند و رفتند پس گردش کنید در زمین تا ببیند چگونه هلاک شدند آنان که وعده‌های خدا را تکذیب کردند. (آل عمران: ۱۳۷)
یا اَیُهَاالذَّینَ امَنوا أنِ الْاَحْبارِ وَالرَّهْبانِ لِیَاْکُلوُنَ امَوْالَ الناسَّ بِالباطِل و یَصْدوّنَ عن سبیل ا… انسان در مقابل آنچه مصرف می‌کند باید تولیدات یا خدمات تحویل دهد و به نحوی به جامعه‌اش خدمت کند و الا از مصادیق «اَکْل الاموال بالباطل» خواهد بود. (توبه: آیه۳۴)
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکُلُواْ الرِّبَا أَضْعَافًا مُّضَاعَفَهً وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ))ای مومنان! ربا را چندین و چند برابر (مگیرید و) مخورید، و از خدا بترسید، تا مگر به رستگاری دست یابید. (آل عمران: ۱۳۰)
خداوند در سوره‌های فوق سرپیچی از حق و عدم باور به وعده‌های الهی را مصداق هلاک شدن اقوام و ملت‌ها می‌داند. و ضمن نفی مصرف گرایی مطلق، انسان را به تلاش و تولید در جهت خدمت به جامعه و هم نوع فرا می‌خواند. و رستگاری در سایه عمل صالح و ترک منکرات را به عنوان مقصد رسیدن انسان مشخص می‌سازد.
در پایان باید گفت در جهان کنونی که آبستن حوادث و تحولات اساسی در زمینه‌های مختلف است، و سرعت تغییرات اجتماعی اقتصادی و سیاسی رو به فزونی است آینده نگری بیشتر اهمیت پیدا کرده است. و انسان امروزه به خودی خود، بیش از بیش گرفتار دغدغه‌های مادی و ذهنی است. که این گفته به معنای موفقیت انسان در شناخت مسایل مربوط به برنامه ریزی و علوم دیگر نیست. بلکه متذکر شدن دوباره به تبعیت از وحی الهی و به کار بردن دستورات او در مباحث برنامه ریزی و الخصوص برنامه ریزی شهری است. می‌توان با تعمق بخشیدن به مباحث قرآنی ضمن درونی سازی باوری دینی مردم تدوین طرح‌ها - برنامه‌ها و سیاست گذاری‌ها را نیز متاثر از احکام الهی ساخت و اینچنین زندگی شهری را تجلیگاه احکام و وعده‌های الهی نمود.
*کار‌شناس برنامه ریزی شهری
