فساد اداری و عقب ماندگی استان (با تأکید بر پارتی بازی)

کبنا ؛امین اسدی سی‌سخت
در این نوشتار مختصر تلاش داریم تا ضمن پرهیز نسبی از ارائه‌ی دیدگاه شخصی، به بیان واقعیت‌هایی در خصوص نقش فساد اداری در عقب افتادگی بپردازیم.
هزینه‌های ناشی از فساد اداری طبق گزارشات سازمان ملل در حدود ۳۰ درصد از تولید ناخالص جهانی است. گفته می‌شود در سال ۲۰۰۲ هزینه‌های جهانی ناشی از فساد اداری در حدود یک تریلیون دلار بوده است. از جمله مصادیق فساد اداری که از سوی سازمان ملل معرفی شده، خویشاوندسالاری است. خویشاوندسالاری به عنوان شکل ویژه‌ای از پارتی بازی شناخته می‌شود. فرهنگ لغت لانگمن از انگلیسی معاصر «پارتی بازی» را به عنوان عملی تعریف می‌کند که فرد دارای قدرت و منصب بالا در سازمان، شغل خوبی را به وابستگان خود اعطا می‌کند. رحمانی طی پژوهشی که در سال ۱۳۹۴ انجام داد، اشاره می‌کند که ارتکاب جرم افراد فاسد در سطح کلان ناشی از عواملی همچون خویشاوندسالاری و وابستگی به احزاب... است. علاوه بر هزینه‌های ناشی از فساد اداری، می‌توان به برخی دیگر از پیامدهای نامطلوب آن بر کارایی و عملکرد سازمان اشاره نمود. به عنوان مثال در پژوهش دیگری که در سال ۱۳۹۴ در داخل کشور انجام شد تأثیر منفی پارتی بازی بر رضایت شغلی با روش معادلات ساختاری تأیید شد. در همین پژوهش به تأثیرات نامطلوب رابطه بازی در سازمان‌ها بر کارایی سازمان اشاره می‌شود. «کارکنان می‌دانند که باید با فرد یا افرادی رقابت کنند که از وابستگان رده‌های بالای سازمان هستند و از حمایت آن‌ها برخوردارند. بنابراین انگیزه خود را برای رقابت از دست می‌دهند.». علاوه بر این نتایج پژوهش‌های صورت گرفته (سافیا ۲۰۱۴) بیانگر تأثیرات نامطلوب پارتی بازی بر پدیده فرار مغز‌ها یا به اصطلاح ««brain drainاست. در این پژوهش‌ها این چنین استدلال شده است که پارتی بازی مانع از رقابت برای گرفتن موقعیت‌های بر‌تر می‌شود و از این طریق منجر به فرار مغز‌ها می‌شود.
از جمله معیارهایی که جهت سنجش عدالت مورد استفاده قرار می‌گیرد فرصت برابر است، «معیار فرصت برابر به دسترسی برابر همه از فرصت‌ها، منابع، امکانات و اطلاعات تأکید می‌نماید و در تقابل با رانت‌های گروه‌های خاص صاحب قدرت و یا نفوذ تعریف می‌شود». گفته می‌شود که «زمانی افراد ادراک عادلانه دارند که آحاد جامعه صرفنظر از الگوهایی نظیر عقیده،‌نژاد، تعلقات خانوادگی، نسلی و قومیتی دارای شرایط یکسان و برابری در استفاده از امکانات باشند». اهمیت فرصت برابر در دستیابی به توسعه به حدی است که در تعریف توسعه گفته می‌شود، «توسعه فرآیند ارتقاء ظرفیت‌ها از طریق ایجاد فرصت برابر است». از سوی دیگر در شاخص‌های توسعه پایدار که از سوی سازمان ملل ارائه شده است به صورت مستقیم از عدالت و برابری به عنوان شاخص توسعه نامبرده شده است. با این حال به نظر می‌رسد تأثیر فساد اداری بر توسعه پایدار از دامنه گسترده تری نیز برخوردا باشد. چرا که همانگونه که مطرح گردید فساد اداری منجر به تحمیل هزینه‌هایی بر اقتصاد شده و بدین ترتیب شاهد تأثیرات منفی آن بر شاخص‌های اقتصادی توسعه پایدار و زیر شاخص‌هایی نظیر منابع مالی خالص به تولید ناخالص داخلی خواهیم بود. به همین صورت می‌توان به تأثیرات ناشی از کاهش رضایت و انگیزه کارکنان و کاهش کارایی سازمان و فرار مغز‌ها بر سایر شاخص‌ها به عنوان مثال بر میزان تولیدات اشاره نمود. بنابراین نقش فساد اداری به عنوان یکی از عوامل مهم در عدم دستیابی به توسعه انکار ناپذیر است. شماری از پژوهشگران به منظور مقابله با پارتی بازی به ارائه‌ی راه حل‌هایی پرداخته‌اند، به عنوان مثال از جمله راه حل‌های مطرح شده از سوی کاظمی (۱۳۷۲)، شناخت سازمان‌های مسئول در رابطه با مبارزه با پارتی بازی و بسیج آن‌ها در سطح کشور مانند سازمان امور اداری و استخدامی کشور و پیش بینی تنبیه و توبیخ، در قوانین و مقررات برای برای افراد ناصالح و خاطی است. در خصوص راهکارهای ارائه شده از سوی کاظمی (۱۳۷۲) مبنی بر بسیج سازمان امور اداری و استخدامی کشور، این سؤال مطرح می‌شود که اگر سازمان امور اداری و استخدامی فاقد کارایی لازم جهت برخورد با فساد اداری باشد و یا خود دچار این مشکل باشد، در این صورت مسئولیت نظارت و رسیدگی به فساد شکل گرفته بر عهده چه نهاد یا سازمانی خواهد بود؟ بی‌شک بر خورد با سازمان‌هایی که انتظار مردم برای مشاهده رفتار عادلانه در آن‌ها بیشتر است باید شدید‌تر باشد، زیرا همانگونه که نتایج پژوهش‌های داخلی نشان می‌دهد، ادراک فساد در دستگاه‌هایی که انتظار مردم برای مشاهده رفتار عادلانه در آن‌ها بیشتر است، تأثیر بیشتری بر احساس عدالت شهروندان دارد.
تلاش رسانه‌های جمعی (به صورت مشخص وبسایت خبری کبنا نیوز)، در انتشار اخبار مربوط به رابطه بازی در ادارت استان کهگیلویه و بویراحمد صرفنظر از صحت اخبار انتشار یافته و یا تکذیب آن‌ها توسط مسئولین استانی در آینده، موجب شکل گیری این پرسش می‌شود، که آیا کشف، شناسایی و برخورد با فساد اداری در استان کهگیلویه و بویر احمد جزو وظایف تعریف شده برای رسانه‌های جمعی است، یا مدیران و سازمان‌های دولتی استان هم در این راستا وظایفی بر عهده دارند؟
بی‌شک اقدامات عملی مسئولان استان در ارتباط با اخبار منتشر شده، پاسخی عملی به پرسش بالا خواهد بود. همچنانکه ضرب المثل معروف امریکایی «actions speak louder than words» به این معنا دلالت دارد که آنچه واقعأ انجام می‌شود، گویا‌تر از آن چیزی است که گفته می‌شود.

*دانشجوی کار‌شناسی ارشد برنامه ریزی توسعه منطقه‌ای دانشگاه علامه طباطبائی