«شخصیت کارآفرین» یکی از حلقه‌های مفقوده توسعه‌نیافتگی کهگیلویه و بویراحمد است / چرا در این استان تا اطلاع ثانوی نمی‌توان به توسعه اقتصادی امیدوار بود؟ / نگاهی به نقش معاون اقتصادی استاندار، اداره‌کل کار و صندوق کارآفرینی امید در شکل‌گیری وضع موجود

کبنا ؛احسان خانمحمدی (سرویس اجتماعی کبنا نیوز)؛ کهگیلویه و بویراحمد یکی از استان‌های کم‌برخوردار و توسعه‌نیافته کشور است که از نظر شاخص‌های توسعه همچون توسعه اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در رتبه‌های آخر کشوری قرار دارد. عوامل متعددی در شکل‌گیری این وضعیت مؤثر بوده‌اند. ما در پایگاه خبری کبنا نیوز در نظر داریم طی سلسله‌گزارش‌هایی به تبیین وضعیت موجود کهگیلویه و بویراحمد بپردازیم. واضح است که می‌توان از رویکردهای مختلف به آن پرداخت. ازاین‌رو در هر یک از این گزارش‌ها بر اساس یک رویکرد نظری به این موضوع خواهیم پرداخت. چرا که معتقدیم وضعیت موجود استان معلول سلسه عوامل متعددی است و نمی‌توان با نگاهی تک‌علتی به آن پرداخت. برخی تنها به عوامل جغرافیایی، برخی هم تنها عوامل طایفه‌ای و قومیتی را در این زمینه دخیل می‌دانند. اما همان‌طور که در این گزارش‌ها نشان خواهیم داد، همه این عوامل در کنار هم و در ارتباط با یکدیگر عامل چنین وضعیتی بوده‌اند و برای برون‌رفت از وضعیت توسعه‌نیافتگی باید همه آنها را با یکدیگر در نظر گرفت. واضح است که نگاه تک‌علتی راه به جایی نمی‌برد. گفتنی است برای دریافت یک نگاه کل‌نگر باید همه گزارش‌های کبنا نیوز را باید در کنار یکدیگر قرار دارد.
در بخش نخست از این سلسه‌گزارش‌ها علت توسعه‌نیافتگی کهگیلویه و بویراحمد را بر اساس رویکرد جوزف شومپیتر مورد بررسی قرار می‌دهیم. نظریه اصلی شومپیتر در توسعه اقتصادی مبتنی بر امکان به وجود آمدن شخصیت کارآفرین است.
کهگیلویه و بویراحمد استانی است که از نظر توسعه اقتصادی در دهه گذشته رتبه بهتری از 25 از بین 32 استان نداشته است. هر چند برخی از مسئولین صرفاً بر شاخص تولید ناخالص داخلی تأکید می‌کنند و بر اساس همین تک شاخص ادعا می‌کنند که رتبه کهگیلویه و بویراحمد در بین استان‌های کشور 12 است، اما واضح است که نمی‌توان صرفاً بر همین یک عامل تکیه کرد. بهتر است برای بررسی وضعیت توسعه استان از یک شاخص چند عاملی استفاده نمود. ما نیز بر اساس تحقیقاتی که در این زمینه شکل گرفته از یک شاخص چهار عاملی استفاده می‌کنیم؛ یکی از این عوامل، عامل کشاورزی است که شامل نسبت زراعت (مقدار توليد گندم، جو، ذرت و غيره) به سطح زير كشت، نسبت پرورش ماهي و ميگو (ميزان بهره‌برداري) به زمين‌هاي كشاورزي، نسبت دامداري (تعداد دام به جمعيت دام‌پرور)، نسبت ميزان بهره‌برداري محصولات كشاورزي به مساحت زمين كشاورزي، باغداري، ميزان توليد فرآورده‌هاي دامي (گوشت، شير و غيره) به تعداد كشاورزان و ارزش افزوده در بخش كشاورزي می‌باشد. عامل دیگر عوامل تجاری و رفاهی است که شامل ابعادی از قبیل سرانة ارزش افزوده ناشي از فروش كالا و خدمات، سرانه درآمد ناشي از فروش خدمات فرهنگي و هنري، تعداد شركت‌هاي تعاوني خدماتي در شهر و روستا، نسبت تعداد مسافرت‌هاي هوايي به كل جمعيت در سال، نسبت شاغلان در حمل و نقل عمومي به كل شاغلان، تعداد شركت‌هاي تعاوني خدماتي در شهر و روستا، ميزان سرماية ناشي از خدمات به كل سرماية اقتصادي، تعداد كارگاه‌هاي عمده‌فروشي و خرده‌فروشي در شهر و روستا و ... است. عامل بعدی،  عامل معادن و منابع طبيعي با ابعاد تعداد شاغلان در بخش معادن به كل شاغلان، درصد ارزش توليدي ناشي از معادن و سرانه ارزش افزوده در بخش معادن است. در نهایت عامل چهارم عامـل صنعتي است که شامل تعداد كارگاه‌هاي صنعتي با 50 نفر نیروی کار و بيشتر، سرانه ارزش افزوده صنعتي به كارگران صنعتي و تعداد شاغلان در بخش صنعت به كل شاغلان است.
بر اساس این شاخص‌های چهارگانه که البته باز هم نمی‌توان ادعا کرد که جامع است، کهگیلویه و بویراحمد رتبه‌ای بهتر از 30 در بین استان‌های کشور ندارد.
همان‌طور که در بالا گفته شد در بخش نخست از این گزارش‌ها از نظریه شومپیتر استفاده می‌کنیم. بر اساس تعریف شومپیتر، کارآفرین کسی است که وظیفه‌اش تصمیم‌گیری اقتصادی است که تحت عنوان تصمیمات کارآفرینی از آنها یاد می‎‌شود. به نظر او کارآفرین کسی است که ارزش تکنیک، کالا و منابع را درک می‌کند، برای به وجود آوردن یک واحد تولیدی پول فراهم می‌کند، بدون آن‌که خود او آدم پولداری باشد. عوامل تولید را به بهترین وجه با هم ترکیب می‌کند و از این ترکیب بهترین بهره را به دست می‌آورد. در نهایت به نظر شومپیتر کارآفرین فردی است مبتکر، نوآور و آینده‌نگر و نوآوری را با سایر عوامل تولید جمع می‌کند.
بر اساس این تعریف از کارآفرینی می‌توان وضعیت توسعه اقتصادی کهگیلویه و بویراحمد را بررسی کرد. در این استان، بیشترین درخواست از طرف افراد جویای کار، برای مشاغل دولتی است. در واقع جوانانی که بیکار هستند به دنبال آنند که در یکی از دستگاه‌های دولتی به کار گرفته شوند. افراد جویای کار بیش از آن‌که به دنبال ایجاد یک واحد تولیدی باشند و خود شغل ایجاد کنند، بیشتر در پی آن هستند که به استخدام دربیایند. کمتر پیش می‌آید که آنها به دنبال استخدام افرادی برای خود باشند. اداره‌کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی که در سال‌های گذشته وام‌های اشتغالزایی برای مشاغل خانگی پرداخت می‌کرد، آنقدر بد عمل کرد که حدود 98 درصد از این وام‌ها به انحراف رفتند و موجب اشتغالزایی نشدند. از طرف دیگر، صندوق کارآفرینی امید نیز هر چند نظارت بیشتری بر فرایند پرداخت تسهیلات داشت، اما در نهایت وام‌های پرداختی از سوی این صندوق موجب شکل‌گیری سوژه بیکار بدهکار شد. اما همچنان معاون اقتصادی استاندار زبانش دراز است و بر اساس تعداد پرداخت وام‌های اشتغالزایی ادعای کاهش نرخ بیکاری در استان را دارد. گویا احسان عسکری خود عامدانه چشمش را بر روی این بخش از داستان بسته است و تنها به فکر آن است عملکرد و بیلان برای خود دست و پا کند. به هر حال رصد آمارها در استان کهگیلویه و بویراحمد حاکی از آن است که در کهگیلویه و بویراحمد کارآفرینی جایگاهی ندارد و تسهیلات اشتغالزایی صرف هر چیزی می‌شوند به‌جز اشتغالزایی. از سوی دیگر، تعداد محدود واحدهای تولیدی آنقدر با مشکل و مانع مواجه می‌شوند که اندک کارآفرینان نیز فرار را بر قرار ترجیح می‌دهند. همین چند وقت پیش بود که در همین پایگاه خبری تجربه به تعطیلی کشاندن واحد تولیدی آب معدنی سیسخت را منتشر کردیم و مدیرعامل آن واحد تولیدی مدعی بود معاون اقتصادی استاندار از عوامل اصلی تعطیلی کارخانه آب معدنی است. به هر حال در وضعیتی که وام‌ها و تسهیلات به انحراف می‌روند و کارخانجات نیز تعطیل می‌شوند، نمی‌توان امیدی به رشد شخصیت کارآفرین در کهگیلویه و بویراحمد داشت.
به عقیده شومپیتر، کارآفرینان نه به صورت منفرد و پراکنده، بلکه همانند زنبوران یک کندو، در دسته‌ها ظاهر می‌شوند. وقتی که فضا برای معدود کارآفرینان فراهم نباشد، نمی‌توان امیدوار بود دسته‌هایی از کارآفرینان به وجود بیایند. بر اساس نظریه او، وجود کارآفرین، به صورت زنجیره‌ای کارآفرینان دیگری را نیز به این مکان می‌کشاند.
شومپیتر، از یک عامل دیگر نیز یاد می‌کند و نام آن را فضا و جو اجتماعی می‌گذارد. مقصود او از این مفهوم، شرایط اجتماعی، سیاسی و روانی است که کارآفرینان باید در آن نقش خود را ایفا کنند. کارآفرینان باید تصویر و درک کاملا درست و دقیقی از استان داشته باشند تا بتوانند اقدامات خود را در آن انجام دهند. در ضمن باید در این فضا بتوانند سود و زیان خود را کاملا محاسبه کنند. به نظر شومپیتر کارآفرین باید از توزیع درآمد در استان تصویر دقیقی داشته باشد و اگر توزیع درآمد مناسب نباشد بر روحیه کارآفرینی در جهت منفی و دلسردی آنها تأثیرگذار خواهد بود.
بر اساس تصویری که شومپیتر ترسیم کرده، فضا و جو اجتماعی کهگیلویه و بویراحمد برای رشد شخصیت کارآفرین فراهم نیست. اولاً بر اساس رانتی که وجود دارد، فرصت‌های اقتصادی برای همه فراهم نیست. گویا تنها آنهایی که به دالان‌های قدرت وصل هستند می‌توانند سهم بیشتری از درآمدها داشته باشند که این خود دشمن اصلی روحیه کارآفرینی است. افرادی که به دنبال احداث یک واحد تولیدی هستند آنقدر با مانع مواحه می‌شوند که ترجیح می‌دهند از ادامه کار منصرف شوند. بارها در همین رسانه گفته و نوشته شده که کارآفرینان و سرمایه‌گذاران در کهگیلویه و بویراحمد چه خون دلهایی می‌خورند.
به همین خاطر است که درخواست‌های پارتی‌بازی نیز متوجه استخدام  در ادارات است تا دریافت مجوز احداث واحد تولیدی. در واقع آنهایی که با نمایندگان مجلس یا مدیران کل و ... ارتباط دارند، از آنها می‌خواهند که در ادارات دولتی استخدامشان کنند، چرا که خود به خوبی واقف هستند که مسیر کارآفرینی چقدر پرپیچ و خم است. البته بسیاری از آنهایی هم که به دنبال اشتغالزایی هستند صرفا می‌خواهند از تسهیلاتی که دریافت می‌شود در راه‌های دیگری استفاده کنند. در چنین بستری است که خانواده‌ها فرزندان خود را تشویق به استخدام دولتی می‌کنند. در واقع آنها می‌خواهند بدون درد سر به استخدام یک دستگاه دولتی دربیایند و پایان ماه یک حقوق دریافت کنند. به همین خاطر است که شخصیت کارآفرین در این استان شکل نمی‌گیرد؛ حتی اگر هم شکل بگیرد، ترجیح می‌دهد به استان‌های دیگر برود.
واضح است که بر اساس نظر شومپیتر، شخصیت کارآفرین موجب فراهم شدن بستر برای توسعه اقتصادی می‌شود. بنابراین در جامعه‌ای که بستر شکل‌گیری شخصیت کارآفرین وجود نداشته باشد، نمی‌توان به توسعه اقتصادی امید داشت. بر اساس این نظریه، باید در وهله نخست شرایط برای رشد چنین افرادی فراهم شود. تا زمانی که ما انسان‌های نوآور، مبتکر و آینده‌نگر نداشته باشیم، نمی‌توانیم به توسعه اقتصادی برسیم. در سلسله‌گزارش‌های بعدی به سایر عوامل مؤثر بر توسعه اقتصادی می‌پردازیم.