دریافت لینک صفحه با کد QR
تکرار تراژدی تلخ سد گتوند با آبگیری «چمشیر»؛
آیا فاجعه گتوند به زودی در کهگیلویه و بویر احمد تکرار می‌شود / سدسازی یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های دولتی است که اختلاس و داوطلب در آن زیاد است/ گتوند را توسعه دادند، آب شور شد و الان زمین‌های مردم از حیز انتفاع افتاده
22 آذر 1401 ساعت 20:31
اسماعیل کهرم فعال محیط زیست درباره علت اصرار بر آبگیری سد چمشیر علیرغم هشدار کارشناسان، می‌گوید که در سدسازی مقدار زیادی پول است و از آن سرمایه‌گذاری‌های عجیب وغریبی است که هیچ بخش خصوصی وارد نمی‌شود. سدسازی یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌هایی است که توسط دولت انجام می‌شود. در نتیجه اختلاس و داوطلب در آن زیاد است. کسانی هستند که از این کار نفع می‌برند و آن‌ها اصرار بر آبگیری دارند. حال اینکه چه بر سر کشاورز پایین سد می‌آید را می‌توان در قضیه گتوند دید؛ گتوند را توسعه دادند، آب شور شد و الان زمین‌های مردم از حیز انتفاع افتاده و کسی هم صدای آن‌ها را نمی‌شنود.
شمارش معکوس برای آبگیری سد چمشیر، علیرغم هشدار کارشناسان محیط زیست نسبت به تبعاتی که آبگیری این سد به همراه خواهد داشت، شروع شده است. بسیاری از مخالفان با آبگیری سد چمشیر در ۲۵ کیلومتری گچساران معتقدند که این سد روی سازند نمکی گچساران قرار گرفته که با بهره‌برداری از آن فاجعه گتوند ۲ به زودی این بار در کهگیلویه و بویر احمد تکرار می‌شود.
اردیبهشت ماه سال ۹۸ یک گروه تحقیقاتی از دانشگاه تهران در گزارشی به شرکت مدیریت منابع آب و نیرو که مجری این سد است، اعلام کرد که به دلیل شرایط زمین‌شناسی و وضعیت حوزه آبی، در صورت آبگیری این سد سالانه ۵۰۰ هزار تن نمک در مخزن سد حل خواهد شد. به اعتقاد کارشناسان منابع آبی، توده نمکی در سد گتوند ۲ و نیم کیلومتر در مخزن ۶۰ کیلومتر مربعی بوده و این درحالی است که در سد چم شیر ۷۰ درصد دریاچه این سد در گنبد نمکی سازند واقع شده است. همچنین موقعیت سازند گچساران در میادین نفتی منجر به تشکیل پوشش برای ذخایر عظیم نفت در این منطقه شده است. این البته همان موضوعی است که می‌تواند سد چم شیر را به منبع عظیم آلودگی‌ها زیست محیطی تبدیل کند.
سد چمشیر در آستانه آبگیری است. این خبری است که با وجود اینکه هنوز نظر نهایی وزارت نیرو درخصوص این مسأله اعلام نشده، منتشر شده است. رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده بود: «تا وزارت نیرو نتایجش را درباره آبگیری سد چمشیر ندهد، نمی‌توانیم پاسخ دهیم. »، اما به نظر می‌رسد دست‌اندرکاران احداث سد نیازی به این مجوز ندارند و اصرار بر آبگیری حتی پیش از موعد اعلام شده دارند و می‌خواهند تا یک هفته آینده این اتفاق بیفتد. آنچه از سال گذشته تاکنون درخصوص احداث و آبگیری این سد از کارشناسان محیط‌زیست شنیدیم، تماماً خسارتی بود که قرار است بر منطقه تحمیل شود. هدف از احداث این سد، آب‌دهی به اراضی کشاورزی در پایین‌دست استان کهگیلویه و همچنین بوشهر و تأمین آب شرب برای مردم این مناطق بود.
حسین آخانی که پیش‌تر هم در این خصوص گفتگو کرده بود، درخصوص این هدف سدسازان اعلام کرد: «این آب نه به درد شرب می‌خورد نه کشاورزی. از این به بعد نمک است که مهمان زمین‌های کشاورزی منطقه خواهد شد. » در ادامه گفت‌وگوی «اعتماد» با این استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران را می‌خوانید.
خبر آمده است سد چمشیر در روز‌های آتی آبگیری می‌شود. مگر سازمان محیط زیست در این خصوص اعلام نظر کرده و مجوز صادر شده که تصمیم بر آبگیری شده است؟
اطلاعاتی که ما داریم دال بر این است که سازمان حفاظت محیط‌زیست خواستار تعویق آبگیری شده تا نتیجه مطالعات جدید، بی‌خطر بودن آبگیری را نشان دهد. کمیسیون اصل ۹۰ مجلس هم یک سال روی این مسأله بررسی انجام داده و آبگیری را صلاح ندانسته است. منتها براساس مشاهدات می‌دانی که من در ۹ و ۱۰ آذر در منطقه داشتم، بستر را برای آبگیری آماده کرده‌اند. براساس اطلاعات غیررسمی که داریم گویا ۲۴ آذر بناست آبگیری آغاز شود.
با وجود مخالفت‌های محیط‌زیست و حتی وزارت نفت، چطور وزارت نیرو دارد این مسأله را پیش می‌برد؟
من مسائل حقوقی ماجرا را نمی‌دانم، ولی وزارت نیرو نشان داده ارزشی برای دیدگاه‌های علمی قائل نیست، ارزشی برای افکار عمومی قائل نیست، ارزشی برای آینده این سرزمین که با خشکاندن همه دریاچه‌ها و رودخانه‌ها شرایط بسیار سختی برای ایران ایجاد کرده، قائل نیست، ارزشی برای مسائل اجتماعی قائل نیست، با پروژه‌های عجیب غریبی که وزارت نیرو دارد اجرا می‌کند، سدسازی‌ها و انتقال آب‌هایی که دارد انجام می‌دهد، باعث ایجاد اختلافات قومی گسترده‌ای در کشور شده. گویا برایشان این مسائل مهم نیست. مسائلی که در وزارت نیرو اولویت دارد، منافع کسانی است که در این پروژه‌ها درگیر هستند و آن منافع، جریانات قوی‌ای است که از این پروژه‌های سدسازی معمولاً در صنایع بهره‌مند می‌شوند و بر منافع سرزمینی اولویت دارد. اتفاقاً عین همین داستان در سد گتوند انجام شد. خیلی‌ها سعی کردند جلوی آبگیری را بگیرند، اما با تعجیلی که داشتند متأسفانه آبگیری را انجام دادند. الان هم در مورد چمشیر شواهد نشان می‌دهد این اتفاق دارد می‌افتد. فکر می‌کنم رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست؛ آقای سلاجقه بدون تعارف به طور علنی در رسانه‌ها باید اعلام کند با آبگیری سد چمشیر مخالف است و بلافاصله می‌تواند با ارجاع آن به دادستان به عنوان مدعی‌العموم، درخواست توقف آبگیری را طبق وظیفه قانونی که دارد، انجام دهد. اگر این کار را انجام ندهد، برگه سیاهی در کارنامه‌ایشان باقی خواهد ماند.
می‌توانید تصویری از منطقه پس از آبگیری بدهید؟ چه بر سر این منطقه و پایین دستش می‌آید؟
مسأله چمشیر از نظر پیش‌بینی اتفاقاتی که قرار است آنجا بیفتد، یکی از ساده‌ترین سدهاست. قبل از هر چیز رودخانه زهره یک رودخانه شور است، ایجاد سد در یک رودخانه شور یعنی تجمع نمکی که به‌طور طبیعی شسته می‌شد و به دریا میریخت. ما می‌خواهیم این را تجمیع کنیم و معلوم نیست دوستانی که می‌خواهند این نمک را پشت این سد جمع کنند برایش چه برنامه‌ای دارند. شواهد جدید زمین‌شناسی نشان می‌دهد در زمان مطالعات سد، در تشخیص بخشی از سازند گچساران اشتباه بزرگی صورت گرفته و از لایه‌های عمیق نمکی که در بستر وجود دارد، غافل ماندند. طبیعی است خیلی از زمین‌شناسان پیش‌بینی می‌کنند با توجه به اینکه این سازند گچی-نمکی است، به محض اینکه گچ‌ها حل شوند نمک‌ها هم حل خواهند شد و ما با یک شرایط بسیار بسیار بحرانی و خطرناک مواجه خواهیم شد. حتی اگر تصور کنیم هیچ اتفاقی هم نیفتد، با توجه به اینکه رودخانه زهره آبش شور است، با افزایش ۲ تا ۳ برابری شوری این آب، بنا بر آنچه در روزنامه همشهری منتشر شد، مشاور طرح هم گفته این آب شور است و قابل استفاده شرب نیست. من به عنوان یک گیاه‌شناس اعلام می‌کنم این آب برای کشاورزی هم قابل استفاده نیست. من نمی‌دانم چه اصراری دارند یک دریاچه شور را در آن منطقه ایجاد بکنند.
شما فرمودید صنایعی از این قصیه منتفع هستند. می‌توانید اعلام کنید چه صنایعی و در کجا‌ها هستند؟
تا آنجا که شنیدم ولی اطمینان کامل ندارم، گویا پتروشیمی گچساران یکی از صنایعی است که قرار است از این آب بهره‌مند شود، اما در گزارش‌های رسمی چنین چیزی وجود ندارد. در گزارش‌های رسمی اهدافی که تعیین کردند، شرب مناطق جنوبی از هندیجان تا بوشهر، توسعه کشاورزی به میزان ۴۰ هزار هکتار در دشت لیراوی است. اینجا احتمالاً داریم با یک عدم شفاف بودن ماجرا مواجه می‌شویم. شاید کسانی که اصرار به آبگیری دارند، خودشان از شور بودن این سد می‌خواهند استفاده کنند. شاید شوری این آب برای صنایع مشکلی نخواهد داشت، چون برای کشاورزی که قابل استفاده نیست، بنابراین شاید منافعی در این ماجرا باشد.
بر سر زمین‌های کشاورزی چه خواهد آمد؟
اینجا باید برای تمام زمین‌های کشاورزی که در پایین‌دست سد قرار دارند، اظهار تأسف کرد و از الان باید تسلیت بگویم، چراکه با بسته شدن جریان آب رودخانه زهره و عدم جریان یافتن سیلاب‌هایی که در زهره اتفاق می‌افتاد و باعث می‌شد در زمستان نمک‌هایی که وجود دارد شسته شوند، حالا این نمک‌ها دیگر شسته نخواهند شد و در آینده به شکلی مهمانان مناطق کشاورزی پایین‌دست خواهند بود.
اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا با وجود مخالفت‌ها و هشدار‌های کارشناسان، همچنان بر آبگیری این سد اصرار می‌شود، گفت: «مسأله این است که دانشمندان همدیگر را قبول ندارند. بنده روی سد گتوند مطالعه و کار کردم و آن گنبد نمکی را می‌شناختم؛ بنابراین ارتفاعش را مشخص کردند و گفتند که از ۱۳۰ متر تاج سد، بیشتر نباید باشد. در غیر اینصورت سطح آب دریاچه پشت سد وسیع می‌شود و به طور خزنده می‌رود و به گنبد نمکی می‌رسد.»
وی ادامه داد: «گنبد‌های نمکی معمولاً زیر سطح خاک هستند و دیده نمی‌شوند بلکه با آزمایش‌های مختلف وجودشان حس می‌شود. حال اگر رطوبت به آن برسد و وسعت دریاچه زیاد شود، آب این گنبد نمکی را جذب و در خود حل می‌کند که نتیجه‌اش می‌شود گتوند که آب را شور کرد. در واقع پس از سد، آبی که از رودخانه کارون می‌آید، باعث شوری می‌شود تاحدی که کشاورزان به شوخی می‌گفتند که ما در اینجا فقط می‌توانیم در اینجا خیارشور بکاریم؛ چون شوری آب زیاد شد. الان هم درست همین قضیه گتوند پیش آمده است. یعنی می‌دانند که گنبد نمکی، در زیر قرار دارد. »
این فعال محیط زیست خاطرنشان کرد: «تمام گنبد‌های نمکی که در بستر و کنار کارون قرار گرفته، شناسیایی شده است. یعنی آب‌شناسان و زمین‌شناسان از وجود این گنبد‌ها اطلاع دارند، ولی باز هم می‌خواهند آبگیری کنند. در حالی که آزمودن را آزمودن خطاست. وقتی کسی را سرکاری می‌گذاریم که اهل علم و دانش نیست، نتیجه‌اش همین می‌شود.»
.jpg)
کهرم همچنین درخصوص ذی‌نفعان این پروژه، بیان کرد: «ساختن یک سد، یک سرمایه‌گذاری هفت هشت ساله است و هر روز از این چندین سال، ۱۵۰ تا ۲۰۰ نفر، یعنی از مهندس تا کارگر مشغول به کار هستند. در آن مقدار زیادی پول است و از آن سرمایه‌گذاری‌های عجیب وغریبی است که هیچ بخش خصوصی وارد نمی‌شود. سدسازی یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌هایی است که توسط دولت انجام می‌شود. در نتیجه اختلاس و داوطلب در آن زیاد است. »
وی افزود: «بدیهی است که عده‌ای از آن منافعی می‌برند؛ هزاران تن سیمان، تأسیسات، ماشین‌آلاتی که باید از خارج کشور وارد شود، توربین‌هایی که ما حتی یک پیچ آن را نمی‌سازیم و... بنابراین امکان اختلاس در آن زیاد و به دنبال آن داوطلب برای این کار هم زیاد است. کسانی هستند که از این کار نفع می‌برند و آن‌ها اصرار بر آبگیری دارند. حال اینکه چه بر سر کشاورز پایین سد می‌آید را می‌توان در قضیه گتوند دید؛ گتوند را توسعه دادند، آب شور شد و الان زمین‌های مردم از حیز انتفاع افتاده و کسی هم صدای آن‌ها را نمی‌شنود.»
این کارشناس محیط زیست خاطرنشان کرد: «آنچه برای آقایان در سدسازی، اهمیت دارد، ساختن سد است که ارزش تبلیغاتی دارد، اینکه بگویند فرضا سد دز هفتمین سد مرتفع جهان است، اما دیگر بعد از ساختن سد، شبکه آبیاری ارزش تبلیغاتی برایشان ندارد. سد را می‌سازند و شبکه پشت آن را ر‌ها می‌کنند. در نتیجه اگر آب به زمین مردم که پایین دست سد قرار گرفته، نرسید هم برایشان مهم نیست بلکه مهم این است که نشان دهند سد ساختن و تبلیغ کنند که ما ساخته‌ایم. این است که ما سد‌های متعددی داریم که شبکه پشتش را ندارند، چون ارزش تبلیغاتی برایشان نداشته است.»
کهرم درخصوص افزایش سدسازی در کشور، گفت: «قبل از انقلاب ما ۱۳ سد داشتیم، اما در حال حاضر بیش از ۶۵۰ سد داریم. این بدان معناست که هر دو هفته ما یک سد ساخته‌ایم. معلوم است که این‌ها را بدون مطالعه ساخته‌اند، چون در آن برای عده‌ای نان دارد و حداقل ۲۰ درصد به جیب سازندگان سد می‌رود. سد هم که بدون آبگیری نمی‌شود، حال آب هم شور شود برایشان مهم نیست.»
تکرار تراژدی تلخ سد گتوند با آبگیری "چمشیر"
سد "چمشیر" در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان در استان کهگیلویه و بویراحمد و بر روی رودخانه زهره در مراحل پایانی ساخت قرار دارد و شمارش معکوس برای آبگیری آن نگرانی‌ها را در خصوص تکرار یک فاجعه دوچندان کرده است. سدی که بر روی سازند گچساران، یعنی همان سازندی که سد گتوند بر روی آن بنا شده، ساخته شده است و باید دید که در صورت آبگیری آن چه تبعات برای خوزستان و محیط زیست، کشاورزی و زندگی مردمانش دارد.
در این خصوص نائب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه آبگیری سد چمشیر تکرار تراژدی تلخ سد گتوند در خوزستان است، گفت: این سد اصلاً نباید آبگیری شود.
سید کریم حسینی با انتقاد از تلاش‌ها برای آبگیری سد چمشیر اظهار کرد: نمایندگان خوزستان مخالفت خود را با آبگیری سد چمشیر به وزارت نیرو و همچنین افرادی که در دولت پیگیر این مسأله هستند اعلام کرده‌اند و این سد اصلاً نباید آبگیری شود.
وی با بیان اینکه سد چمشیر در مسیر رودخانه زهره است، افزود: متأسفانه این سد ساخته شده اما مخالفت نمایندگان خوزستان برای آبگیری سد همچنان پابرجا است زیرا این مخالفت براساس نظارت کارشناسان این حوزه است.
در بستر دریاچه سد چمشیر لایه‌های نمکی وجود دارد
نائب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی گفت: براساس بررسی‌ها و نظارت کارشناسان، در بستر دریاچه این سد و مسیر رودخانه، لایه‌های نمکی وجود دارد و اگر سد آبگیری شود کیفیت آب رودخانه به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و شور خواهد شد. همچنین با آبگیری سد چمشیر فاجعه‌ای که در خصوص تجربه تلخ سد گتوند رخ داد دوباره تکرار می‌شود.
آبگیری سد چمشیر یک تهدید جدی برای محیط زیست خوزستان است
حسینی عنوان کرد: آبگیری سد چمشیر یک تهدید جدی برای محیط زیست خوزستان به ویژه جنوب شرق خوزستان و کاملاً غلط است. در حال حاضر و پیش از آبگیری این سد در رودخانه زهره چشمه‌های آب شور وجود دارد که وضعیت این رودخانه را با توجه به دبی آن، خاص کرده است و آبگیری چمشیر برای منطقه بسیار مشکل‌ساز خواهد شد.
وی ادامه داد: با توجه به وضعیت مخزن سد چمشیر، آبگیری این سد منجر به انحلال نمک و آهک در آب شده و وضعیت کیفی آب به شدت کاهش پیدا خواهد کرد و از این رو سد اصلاً نباید آبگیری شود و آبگیری آن کاملاً نادرست و آسیب زننده است.
۸۰ هزار هکتار اراضی خوزستان از بین می‌روند
نائب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه افزایش انحلال نمک و آهک در آب منطقه یک بحران زیست محیطی جدی را ایجاد خواهد کرد، گفت: حدود ۸۰ هزار هکتار اراضی خوزستان تحت پوشش آب این سد خواهند بود و در صورت آبگیری آن و رهاسازی آب سد، قطعاً شاهد از بین رفتن و شور شدن این اراضی خواهیم بود.
حسینی عنوان کرد: تجربه احداث سد گتوند در خوزستان یک تراژدی دردناک و تجربه‌ای بسیار تلخ است که باعث بروز مشکلات زیست محیطی فراوانی در استان شد و در صورتی که مجدداً این تجربه تلخ با آبگیری سد چمشیر تکرار شود قطعاً کشاورزی خوزستان با مشکلات جدی مواجه خواهد شد و همچنین مسائل زیست محیطی فراوانی گریبانگیر استان می‌شود.
وزارت نیرو ابهامات در خصوص سد چمشیر را برطرف کند
وی با بیان اینکه وزارت نیرو متولی این سد است و باید ابهاماتی که در خصوص اجرای این سد وجود دارد را برطرف کند، گفت: قطعاً اجازه آبگیری سد چمشیر را با توجه به نظرات کارشناسی ارائه شده در این حوزه نخواهیم داد و مخالف این مسأله هستیم. باید دید وزارت نیرو در این زمینه چه راهکاری را ارائه می‌کند.
کد مطلب: 455622