روایتی تکان دهنده از شهر جده عربستان

رادیو عمومی ملی آمریکا در این رابطه می‌نویسد: «در یکی از محله‌های قدیمی شهر جده عربستان که از بافتی فرسوده برخوردار است، یک پیرزن زیر نور آفتاب منتظر یک خودرو است. صورت وی با یک نقاب پوشیده شده و فقط می‌توان چشمان و بینی وی را دید. وی می‌گوید: "زندگی خوب است. همه چیز خوب است. با این حال، خراب کردنِ خانه‌ها توسط مسوولان سعودی، درد و هزینه‌های زیادی را به ما تحمیل کرده و می‌کند". وی از گفتنِ نام خود به دلیل ترس از رژیم سعودی خودداری می‌کند.به گزارش کبنا، در اوایل سال جاری میلادی، دولت عربستان سعودی از طراحی و پیشبرد یک پروژه ۲۰ میلیارد دلاری جهت توسعه دادنِ مناطق فرسوده جنوب شهر جده عربستان خبر داد. شهری که دومین شهر بزرگ در کشور عربستان به حساب می‌آید. دلیل این اقدام نیز تلاش جهت جذبِ هر چه بیشتر توریست‌ها و منابع مالی خارجی عنوان شده است.
با این حال، صد‌ها هزار نفر از مردم در نتیجه این پروژه آواره خواهند شد. اغلب این افراد نیز از جوامع کارگریِ مهاجر هستند. در این چهارچوب، ابراز هرگونه نقد و مخالفت در عربستان سعودی کاری بسیار خطرناک است و می‌تواند تبعات وحشتناکی را به همراه داشته باشد. درست به همین دلیل است که شاهد سکوتی سهمگین در این رابطه از سوی اقشار و گروه‌هایی هستیم که به نحوی منفی تحت تاثیر این برنامه جدیدِ رژیم سعودی قرار می‌گیرند.
دولت سعودی در قالب طرح و برنامه خود برای مناطق فرسوده و قدیمی شهر جده، احداثِ ساختمان‌های بزرگ لوکسِ چند ده طبقه، هتل ها، پارک ها، سالن موسیقی، استادیوم‌های ورزشی، آکواریوم و ایجاد چند موزه را در دستورکار خود قرار داده است. پیشبرد این دستورکار، چیزی در حدود ۶۰ محله در شهر جده عربستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. منطقه‌ای که وسعتی به اندازه ۱۳ هزار زمین فوتبال دارد. موضوعی که به زعم بسیاری از ناظران و تحلیلگران، نقض جدیِ حقوق بشر به حساب می‌آید.
کلیه محله‌هایی که در قالب طرح تخریب رژیم سعودی قرار دارند، از سال گذشته که پروژه آغاز شده، آثار خرابی را بر چهره دارند. در این راستا، به عنوان مثال، نابودیِ یک بازار قدیمی جواهرات و فروش اقلام خانگی را شاهد بودیم که در نوع خود منبع درآمد بسیاری از ساکنان پیرامون آن را قطع کرد.
در دیگر محله‌ها نیز شمار قابل توجهی از خانه‌ها و مغازه‌ها با نوشته‌ای که به رنگ قرمز است و در آن عنوان شده: "این مکان را تخلیه کنید"، نشانه گذاری شده اند. این شیوه‌ای است که دولت سعودی به مردم کشورش هشدار می‌دهد قبل از آنکه خود به زور متوسل شود، آن‌ها خانه‌ها و محل کسب و کارشان را خودشان به سرعت تخلیه کنند.
در برخی موارد، مردم برخی محله‌ها تنها یک هفته زمان جهت تخلیه خانه یا مغازه خود دارند و در برخی دیگر از محله ها، بعضی افراد گفته اند که تنها ۲۴ ساعت به آن‌ها برای تخلیه زمان داده شده است.
یک جامعه مهاجر محل تجمع خود را از دست می‌دهد
جده به عنوان شهری که در نوع خود دروازه ورود به شهر مقدس مکه است، یکی از متنوع‌ترین مکان‌های فرهنگی در قلمرو پادشاهی عربستان شناخته می‌شود. بسیاری از ساکنان شهر جده که تبعه خارجی هستند، سال‌ها قبل با اهداف زیارتی به شهر جده آمده اند و در این شهر سکنی گزیده اند. در این چهارچوب، آن‌ها شدیدا از تبعیض شهروندان و دولت سعودی علیه خود رنج می‌برند. مساله‌ای که تاکنون بار‌ها و بار‌ها از سوی گروه‌های حقوق بشری نیز مطرح شده است.
در یکی از محله‌هایی از شهر جده عربستان که قرار است به زودی نابود شود، قهوه خانه‌ای شلوغ وجود دارد که مهاجران عمدتا سودانی در آن حضور پیدا می‌کنند. ده‌ها مرد در بیرون از قهوه خانه با فنجان‌هایی کوچک و داغ می‌نشینند. در داخل این قهوه خانه کوچک، اما شلوغ دو قوری بزرگ که پُر از قهوه سودانی است، قرار دارند. قهوه‌های که شبیه به قهوه ترک آماده می‌شود، اما مقدار زیادی زنجبیل به عنوان چاشنی در آن استفاده می‌شود.
حسن مردی ۴۵ ساله که تنها حاضر می‌شود نام کوچک خود را بگوید تاکید می‌کند که اغلب مهاجران سودانی پس از یک روز کار سخت و طولانی به این قهوه خانه می‌آیند. در این مکان شما می‌توانید قهوه سودانی، غذای سودانی، خیاط سودانی و حتی دوستان سودانی پیدا کنید و با آن‌ها هم صحبت شوید. همه چیز ارزان است و در عین حال ماهیتی دوستانه و صمیمی دارد. با این همه، انتظار می‌رود که این قهوه خانه نیز نظیر تمامی مکان‌هایی که در اطراف آن وجود دارند، خیلی زود و در راستای دستورکار‌های دولت عربستان به طور کامل تخریب شود.
حسن مجبور است که برای چندمین مرتبه خانه خود را تغییر دهد. محل زندگی اولیه او، محله‌ای بود که در همان ابتدا توسط دولت سعودی تخریب شد. وی در این رابطه می‌گوید" تنها ۲۴ ساعت پس از آنکه من و همسایگانم نامه اخطار و هشدار تخلیه را دریافت کردیم، ارائه خدمات آب و برق به ما متوقف شد. وی می‌گوید: "برخی خانواده‌ها مجبور شدند در فضای بیرون بخوابند تا راهی بیندیشند و بفهمند که برای زندگی باید به کجا نقل مکان کنند. همه این اتفاقات به صورت ناگهانی حادث شدند".
از سوی دیگر حسن فکر می‌کند که منطقه محل زندگی اش به تعمیرات اساسی نیز نیاز دارد. او معتقد است که خیابان‌ها کثیف و باریک هستند و خدمات عمومی ابتدایی نیز در منطقه وجود ندارند. ساکنان منطقه شکایت می‌کنند که خیابان‌ها به قدری نامناسب هستند که آمبولانس و ماشین‌های آتش نشانی به بخش‌های قابل توجهی از خیابان‌ها دسترسی ندارند.
از سوی دیگر، حسن بر این باور است که طرح جدید دولت سعودی تاثیرات ویران کننده‌ای بر جوامع حاشیه‌نشین دارد که حتی قبل از اجرای طرح جدید عمرانی دولت عربستان نیز با گزینه‌های محدودی جهت رشد و پیشرفت خود رو به رو بودند.
حسن می‌گوید قهوه خانه‌ای که قرار است به زودی تخریب شود، آخرین شانس ما به عنوان جامعه مهاجران بود تا دور یکدیگر جمع شویم و از فرهنگ خودمان لذت ببریم. با این حالا از الان، ما فقط باید به کار کردن و مکانی برای زندگی فکر کنیم. دیگر جایی نداریم که اندکی هم تفریح کنیم و خستگی روزانه را از تن بیرون کنیم.
عربستان سعودی؛ اجرای اصلاحات لیبرالی با رویکرد‌های اقتدارگرایانه؟
طرح توسعه‌ای که اکنون در شهر جده عربستان پیگیری می‌شود بخشی از طرحی بلندمدت‌تر است که "محمد بن سلمان"، ولیعهد عربستان سعودی آن را چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان خطاب کرده است. وی در نوع خود اصلاحاتی فراگیر را عملیاتی کرده که احداث سالن‌های سینما، صدور مجوز برای زنان جهت رانندگی کردن و داشتن شغل را هم در بر می‌گیرد. اقداماتی که همگی با هدف آنچه باز کردن فضای عربستان و متنوع سازی اقتصادی وابسته به نفتِ این کشور انجام می‌شوند، صورت می‌گیرند.
در عین حال، ولیعهد عربستان رویه‌های شدیدی را در سرکوبِ آزادی‌های مدنی و هر کسی که وی آن را به مثابه تهدید و مخالفِ خود در نظر گیرد هم عملیاتی کرده است.
"دانا احمد" یک پژوهشگر بخش عربستان در سازمان عفو بین الملل در شهر بیروت لبنان می‌گوید که "رویه‌ها و اقداماتی که دولت عربستان سعودی در چهارچوب طرح‌های خود در تخریب محله‌های مختلفی از شهر جده عربستان دنبال کرده، برای بسیاری از ناظران حوزه حقوق بشر، نگران کننده به نظر می‌رسد. مقام‌های سعودی توجه چندانی را به افرادی که آن‌ها را آواره می‌کنند، ندارند. آن‌ها عملا در مورد این طرح اطلاع رسانی چندانی انجام نداده اند و فقط و فقط آوارگی افراد را رقم زده اند. در این میان عجیب است که حتی برخی از ساکنان محله‌های قدیمی شهر جده عربستان تاکید می‌کنند که صرفا با یک پیامک از تخریب خانه یا مغازه خود آگاه شده اند".
دانا احمد معتقد است که تمامی این اقدامات و سیاست‌ها در راستای رویکرد تهاجمی و اقتدارگرایانه محمد بن سلمان ولیعهد عربستان جهت پیشبرد اصلاحات ادعایی اش به هر قیمت و بهایی قرار دارند.
وی می‌افزاید: "عربستان سعودی سعی دارد تا تصویر جدیدی را از خود ایجاد کند و این اقدام را نیز به هزینه مردم عادی و تضییع حقوقشان انجام می‌دهد".
سطح و شیوه‌ای که تمامی این اتفاقات در قالب آن روی می‌دهند به قدری برای ساکنان شهر جده غیرقابل باور است که برخی از آن‌ها به فضای مجازی پناه برده اند و خشم خود را در این محیط خالی می‌کنند. نباید فراموش کرد که مجازات انتقاد از دولت در عربستان سعودی حبس‌های طولانی مدت و حتی در برخی موارد تحمل مجازات‌های به مراتب بدتر است.
سال ۲۰۱۸، عوامل رژیم سعودی، "جمال خاشقچی" روزنامه نگار عربستانی را در کنسولگری این رژیم در استانبول ترکیه به قتل رساندند. عملیاتی که به گفته سازمان "سیا"، با نظارت و دستور مستقیم محمد بن سلمان ولیعهد عربستان انجام گرفته است. از آن زمان تاکنون، هرگونه انتقاد از سیاست‌های دولت عربستان به شدت سرکوب شده است. با این حال، از آغاز فرایند تخریب محله‌های شهر جده عربستان شاهد اوج گیری مجدد اعتراضات پراکنده در این کشور بوده ایم.
دانا احمد می‌گوید که برای نخستین بار در سال‌های اخیر بود که شاهد غوغایی گسترده در فضای مجازی از سوی مردم در اعتراض به رویه‌های رژیم عربستان در تخریب محله‌های قدیمی شهر جده این کشور بودیم. با این حال در نتیجه همین اعتراضات، رژیم سعودی پیشنهاد اعطای خسارت به افراد در ازای تخریب خانه و یا مغازه آن‌ها را مطرح کرده است.
البته که این سیاست فقط برای آن دسته از افرادی عملیاتی خواهد شد که شهروند و تبعه عربستان سعودی باشند. این در حالی است که مهاجران سعودی تقریبا نیمی از افرادی را تشکیل می‌دهند که در نتیجه سیاست جدید دولت عربستان در شهر جده، دچار خسارت شده اند، اما عملا هیچ چیز دریافت نمی‌کنند.
مردم و مواجهه با انتخاب‌های سخت و دردناک
ابراهیمِ ۵۳ ساله و خانواده اش جز آخرین افراد و خانواده‌هایی هستند که در بلوک مسکونی تخریب شده محل زندگی‌شان، همچنان حضور دارند. وی می‌گوید که به مدت بیش از یک دهه در محلی که اکنون سکونت دارد ساکن بوده است. همچون دیگران وی نیز به شدت از اینکه هویتش در جریان گفتگو فاش شود و بعد‌ها عوامل رژیم سعودی دنبال وی بیایند، می‌ترسد. وی می‌گوید که هفت روز پس از اینکه هشدار تخلیه خانه اش را دریافت کرده، ارائه خدمات آب و برق به خانه اش به پایان رسیده و قطع شده است.
وی می‌گوید که ۱۰ سال زندگی، دوستی و همسایگانش در مدت زمانی کوتاه بر باد رفته و نابود شده اند. اقدام دولت عربستان در اینکه زمان کمی را جهت تخلیه به افراد می‌دهد، عملا گزینه‌های در دسترس آن‌ها را به شدت کاهش می‌دهد و محدود می‌سازد. در عین حال روند رو به رشد تخریب خانه‌ها در شهر جده نیز موجب شده تا کمبود مسکن در این شهر ایجاد شود و شاهد افزایش قابل ملاحظه بهای اجاره مسکن در این شهر باشیم.
ابراهیم می‌گوید که هیچکس نمی‌تواند از پسِ هزینه‌های سر به فلک کشیده اجاره مسکن برآید. "بسیاری از دوستان من و همسایگانمان شهر جده را به طور کامل ترک کرده اند و به شهر‌های کوچکتر در جنوب و شرق عربستان نقل مکان نموده اند".
ابراهیم به عنوان یک شهروندان عربستانی، غرامتی معادل با اجاره بهای مسکن برای مدت یک سال را از سوی دولت عربستان دریافت خواهد کرد و درست به همین دلیل وی فعلا به تغییر محله زندگی اش فکر می‌کند. با این حال، وی به خوبی می‌داند که پس از این یک سال، او نیز از پسِ هزینه‌های اجاره بر نخواهد آمد.
تخریب محل مسکونی که ابراهیم و خانواده اش در آن حضور دارند، به طور خاص برای فرزندان وی که دوستان خود را از دست داده اند، مساله‌ای به شدت ناراحت کننده بوده است. ابراهیم می‌گوید که حتی فرزندانش به وی گفته اند که دیگر نمی‌خواهند در شهر جده زندگی کنند. ابراهیم می‌گوید که شاید به روستایی که اصالتا به آن تعلق دارد و در جنوب عربستان قرار دارد، نقل مکان کند. با این حال، وی می‌گوید که بزرگترین چالش در این مسیر این است که سیستم آموزشی در این منطقه ضعیف است و کودکانش از این مساله متضرر خواهند شد.  آن‌ها فقط باید صبور باشند. شاید خدا کار را برای آن‌ها کمی آسان‌تر کند.»