کبنانیوز - نشت صیانت - نسخه قابل چاپ

عضو کمیسیون ویژه طرح صیانت به برخی خبرها پیرامون محدودسازی اینترنت واکنش نشان داد

طرح صیانت چراغ‌خاموش به حیات خود ادامه می‌دهد و اینترنت طبقاتی که از اهداف طرح محدودسازی اینترنت بود، بدون سروصدا و توضیحی به مرحله اجرا درآمده است. چندی پیش وزیر ارتباطات با حضور در برنامه تلویزیونی «جهان‌آرا» به قابلیت Safe Search گوگل اشاره کرده و از لزوم ارائه اینترنت امن برای کودک و نوجوان سخن گفته بود؛ موضوعی که به گفته این وزیر قرار بود به‌سرعت عملی شود و کودکان و نوجوانان هنگام استفاده از اینترنت تنها به وب‌سایت‌هایی که در لیست سفید وزارت ارشاد هستند، دسترسی داشته باشند.

در شرایطی که همچنان گروهی از نمایندگان مجلس و چهره‌های دولتی با قاطعیت از عدم اجرای طرح صیانت سخن می‌گویند اما تلاشی میان موافقان و مخالفان این طرح به صورت پنهان و آشکار جریان دارد. تلاش‌هایی که هر از گاهی، فضا را به نفع موافقان و در برهه‌ای دیگر به نفع مخالفان تغییر می‌دهد. در این میان، نشانه‌هایی در خصوص محدودسازی اینترنت وجود دارد که برخی از تحلیلگران آن را به معنای اجرای چراغ خاموش طرح صیانت تفسیر و تحلیل کرده‌اند. بر اساس برخی گزارش‌های میدانی و در ادامه اختلالات عجیب روزهای گذشته، قابلیت SAFE SEARCH گوگل (که مختص کودکان زیر 13 سال است) به صورت پیش‌فرض از سوی زیر ساخت مخابرات اعمال شده است. از سوی دیگر، برخی از کاربران نیز در خصوص انتقال درخواست‌های جست‌وجو از گوگل به شبکه ملی اینترنت داخلی سخن می‌گویند. اما در میان این اظهارنظرهای متفاوت و در برخی موارد متضاد این پرسش که طرح صیانت در چه مرحله‌ای قرار دارد؟ هنوز در افکار عمومی مطرح است. طرحی که از زمان انتخابات ریاست‌جمهوری 1400 در تیررس افکار عمومی قرار گرفت و باعث بروز نگرانی‌های فراوانی شد اما از خردادماه 1400 بود که طراحان این طرح که اغلب از اعضای جبهه پایداری در کمیسیون فرهنگی بودند، تلاش‌های خود را برای تصویب طرح صیانت آغاز کردند. پس از ناکامی تلاش‌های ابتدایی برای تصویب طرح در صحن علنی، طراحان، ایده حرکت زیرپوستی در قالب اصل 85 را برنامه‌ریزی کردند؛ تلاش‌هایی که با اطلاع‌رسانی گسترده مخالفان در کمیسیون ویژه اصل 85 ناکام و از دستور کار خارج شد. پس از این مرحله، موافقان طرح به دنبال راهکاری بودند تا طرح صیانت را در قالبی عملیاتی کنند که امکان پیگیری و اعتراض حقوقی و قانونی آن ممکن نباشد. در این راستا، طرح اصلاح آیین دادرسی دیوان عدالت اداری توسط نمایندگان اصولگرای مجلس با محوریت جبهه پایداری محقق شد. بلافاصله پس از تصویب این طرح خبر رسید که محمدباقر قالیباف که براساس اعلام برخی نمایندگان قول اجرای 2 هفته‌ای طرح صیانت را داده بود، پرونده را برای تصویب نهایی به شورای عالی فضای مجازی فرستاده است. این تیر در ترکش جبهه پایداری و اصولگرایان نیز با ورود شورای نگهبان و هیات عالی تظارت مجمع تشخیص مصلحت به روند بررسی طرح محدودسازی دامنه نظارت‌های دیوان عدالت اداری به سنگ خورد تا موضوع از مسیر دیگر پیگیری شود. برای آگاهی از کم و کیف موضوع، «اعتماد» گفت‌وگویی را با غلامرضا نوری قزلجه تدارک دیده تا آخرین اخبار مرتبط با طرح صیانت و تلاش تندروها برای تصویب چراغ خاموش آن را بررسی و کنکاش کند. نماینده مردم بستان‌آباد در خصوص برخی زمزمه‌ها در خصوص اجرای طرح صیانت به «اعتماد» گفت: «به‌طور کلی هرگونه تغییر در روند خدمت‌رسانی به کاربران نیازمند نقشه راه قانون است. تا زمانی ک این نقشه راه قانونی از سوی مجلس ارائه نشود، هرگونه محدودسازی، کاهش پهنای باند، تغییر در ارائه خدمات و... غیرقانونی و مستوجب پیگیری است.»
اخبار حاکی از آن است که طرح صیانت از فضای مجازی به‌طور چراغ خاموش در حال عملیاتی شدن است. امروز برخی کاربران از راه‌اندازی قابلیت safe search توسط شرکت زیرساخت مخابرات در گوگل خبر دادند آقای قالیباف هم موضوع را به شورای عالی فضای مجازی ارسال کرده. آیا خبر تازه‌ای شده که مردم از آن بی‌خبرند؟
من هم از بسیاری از مواردی که شما به آن اشاره می‌کنید، بی‌خبر هستم. آخرین اخبار مرتبط با طرح صیانت ارسال طرح به شورای عالی فضای مجازی است. برخی از نمایندگان هم اشاره کرده بودند که قرار است طرح در دستور کار صحن قرار بگیرد که هنوز من در این زمینه چیزی ندیده‌ام و خبری نشنیده‌ام. اما مساله مهم آن است که چنانچه طرح صیانت با همان شمایل و شاکله قبلی محدودکننده راهی صحن شود، باز هم رد خواهد شد و به‌رغم تلاش‌ها برخی طیف‌های خاص در مجلس، رأی نمی‌آورد.
تغییراتی که شما درباره آن صحبت می‌کنید، شامل چه مواردی است؟ طرح باید چه تغییری کند؟
چارچوب محدودکننده طرح باید تغییر کند. یعنی باید برعکس شود و به جای محدودسازی به سمت بهبود روند خدمت‌رسانی به مردم حرکت کند. طرح صیانت فعلی، محدودکننده است، جرم‌انگاری‌های بیهوده‌ای را علیه کاربران وضع می‌کرد و در کل رویکردی سلبی داشت. اما شاه‌بیت طرحی که قرار است در خصوص فضای مجازی تصویب شود، باید حق دسترسی مردم به اینترنت به شکل آسان، سریع و ارزان به رسمیت شناخته شود. ضمن اینکه اگر قرار است در این قانون جرم‌انگاری در نظر گرفته شود، این جرم‌انگاری باید علیه افرادی صورت بگیرد که در مسیر دسترسی مردم به اینترنت آزاد مانع‌تراشی کرده‌اند. در کنار این نقشه راه، برای نواقصی که در حال حاضر وجود دارد نیز باید تدارک لازم در نظر گرفته شود. موضوعاتی چون شایعه‌پراکنی، فضاسازی‌های بلاوجه، بزهکاری‌ها، کلاهبرداری‌ها و... نیازمند نقشه راه قانونی است، اما به بهانه این ناهنجاری‌ها نمی‌توان زمینه دسترسی مردم به فضای مجازی را سد کرد. اگر نسخه جدید طرح صیانت از فضای مجازی به این ضرورت‌ها توجه کرده باشد، می‌تواند مورد توجه نمایندگان قرار بگیرد، اما شاکله قبلی طرح با آن ویژگی‌های نظری و فکری حتی اگر راهی صحن هم شود، با رأی مخالف نمایندگان مواجه می‌شود.
برخی اشاره کردند که طرح خارج کردن دامنه نظارت‌های دیوان عدالت اداری در راستای زمینه ورود شورای عالی فضای مجازی به طرح صیانت است. نظر شما در این خصوص چیست؟
بله بله؛ برای تصویب طرح صیانت بود که طرح اصلاح آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب شد. شخصاً در این زمینه در صحن علنی اعتراض کردم و از رییس مجلس خواستم که مصوبه حذف شود که البته آقای قالیباف اجازه طرح موضوع را به بنده ندادند. این طرح نوعی بدعت بود و وظیفه قانون‌گذاری را به سایر نهادهای تفویض می‌کرد اما خوشبختانه شورای نگهبان و هیات نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام به موضوع ایراد گرفتند و اعلام کردند امکان تصویب و ابلاغ این طرح وجود ندارد.
برخی نمایندگان اعلام کردند که آقای قالیباف قول دو هفته‌ای برای تصویب طرح صیانت داده‌اند. آیا رییس مجلس می‌تواند یک چنین قولی بدهد و بعد هم اینکه آیا محدودیت‌های فعلی محصول همان قول آقای قالیباف است؟
رییس مجلس تنها یک رأی دارد. مجلس ساز و کار مشخصی دارد و اینطور نیست که رییس مجلس در قامت کلیت مجلس قولی برای تصویب و اجرای یک طرح خاص بدهد. مجلس آیین‌نامه دارد و طبق آن کارها باید پیش برود. اگر قرار است طرحی در اولویت رأی نمایندگان قرار بگیرد، باید امضای تعداد مشخص نمایندگان را داشته باشد تا به عنوان اولویت مطرح شود. آقای قالیباف تنها می‌توانند به عنوان یک نماینده پیشنهاد بدهند که طرح صیانت در اولویت قرار بگیرد. در غیر این صورت، قانون هیچ شأن خاصی را برای رییس مجلس قرار نداده که قول بدهد دو هفته یا کمتر و بیشتر طرحی را تصویب کند.
شما در صحبت‌های‌تان از تغییر شاکله طرح صیانت صحبت کردید؛ فکر می‌کنید این ظرفیت در جبهه پایداری و برخی طیف‌های اصولگرا وجود داشته باشد که از خواسته قبلی خود برای محدودسازی فضای مجازی بگذرند؟
منظور من این است که طرح صیانتی که همه از آن باخبرند و بیشتر از یک سال است در فضای عمومی کشور می‌چرخد با همین محتوا اگر راهی صحن شود باز هم رد می‌شود و اکثر نمایندگان به آن رأی منفی خواهند داد. این طرح، ایده‌ای خسارت‌بار و بیهوده است و مغایر بسیاری از اصول قانون اساسی و حقوق شهروندی است. با آزادی بیان، گردش آزاد اطلاعات، حق دسترسی مردم به فضای مجازی و اینترنت منافات دارد و اساساً قابل تصویب نیست. منظورم این است که این طرح با این سبک و سیاقی که دارد، هرگز مورد توجه نمایندگان قرار نمی‌گیرد. البته بعید است نمایندگان موافق طرح از خواسته‌های خود کوتاه بیایند و طرح را به نفع مطالبات مردم تغییر دهند.
اما آیا نهادی می‌تواند بدون تصویب مجلس اقدام به محدودسازی فضای مجازی کند؟
به‌طور کلی هر نوع تصمیم‌سازی در این زمینه (و هر حوزه دیگری) نیازمند نقشه راه قانونی است. این تصور که نهادی بدون مصوبه مجلس بخواهد مصوبه طرح صیانت را اجرا کند، تصور درستی نیست و چنانچه ساختاری دست به یک چنین اقدامی زده باشد، رفتاری غیرقانونی مرتکب شده است.

فعال‌سازی قفل کودک برای همه کاربران ایرانی
نشت صیانت
نشت صیانت
طرح صیانت چراغ‌خاموش به حیات خود ادامه می‌دهد و اینترنت طبقاتی که از اهداف طرح محدودسازی اینترنت بود، بدون سروصدا و توضیحی به مرحله اجرا درآمده است. چندی پیش وزیر ارتباطات با حضور در برنامه تلویزیونی «جهان‌آرا» به قابلیت Safe Search گوگل اشاره کرده و از لزوم ارائه اینترنت امن برای کودک و نوجوان سخن گفته بود؛ موضوعی که به گفته این وزیر قرار بود به‌سرعت عملی شود و کودکان و نوجوانان هنگام استفاده از اینترنت تنها به وب‌سایت‌هایی که در لیست سفید وزارت ارشاد هستند، دسترسی داشته باشند. حال از صبح روز گذشته قابلیت Safe Search گوگل برای همه کاربران اپراتورهای بزرگ کشور فعال شده و امکان تغییر هم ندارد. از صبح دیروز اگر از اینترنت اپراتورهای همراه اول یا ایرانسل استفاده کرده و قصد جست‌وجوی محتوا در گوگل را داشتید، نتایج موتور جست‌وجو گوگل برای شما فیلتر می‌شد و بخش مهمی از محتواهای موجود در فضای مجازی برایتان نمایش داده نمی‌شد. موتورهای جست‌وجو برای جلوگیری از دسترسی کاربران به محتوای نامناسب، قابلیتی به نام جست‌وجوی ایمن یا Safe Search دارند. حال فعال‌سازی این امکان روی شبکه توسط گوگل ارائه شده و مشترکین شبکه نمی‌توانند آن را غیرفعال کنند و محدودیت ایجادشده مختص کودکان زیر 13 سال است و این‌گونه بیش از 80 میلیون ایرانی، کودک و بدون توان و اختیار در استفاده از فضای مجازی تصور شده‌اند. برخی مشترکان های‌وب و آسیاتک نیز در فضای مجازی اعلام کرده‌اند جست‌وجوی ایمن گوگل روی اینترنت‌شان فعال شده است. در ابتدا دیجیاتو در گزارشی نوشت: «گزارش‌ها از قفل‌شدن تنظیمات جست‌وجوی گوگل و بینگ، دو موتور جست‌وجوی پرکاربرد جهانی، روی حالت ایمن و فیلتر بسیاری از نتایج، در برخی اپراتورها مثل همراه اول و ایرانسل حکایت دارد. به نظر می‌رسد این اتفاق در ساعات اولیه صبح سه‌شنبه رخ داده و تا لحظه نگارش این خبر نیز ادامه دارد. بر اساس پیگیری‌ها از اپراتورها به نظر می‌رسد تغییراتی که در جست‌وجو رخ داده از سمت این شرکت‌ها نبوده و از لایه‌های بالاتری صورت گرفته است. کارشناسان اینترنت نیز بر این باورند که در حال حاضر این اتفاق که از داخل کشور رخ می‌دهد، حالتی دارد که گویی تمامی کاربران اینترنت کشور «کودک» هستند». این محدودسازی سرچ گوگل برای مشترکان سیم‌کارت‌های همراه اول و ایرانسل در حالی اتفاق افتاده است که بسیاری از کاربران توییتر آن را تأیید کرده‌اند و بارها این جمله که «اینترنت کودکان شامل همه کاربران در همه سنین می‌شود، نه‌فقط کودکان!‌» در توییتر بازنشر شد. در همین رابطه، میلاد نوری، کارشناس آی‌تی، در توییتر نوشت: «همراه اول و ایرانسل با فرض کودک‌بودن همه مشترکین خود، قابلیت safe search گوگل رو به شکل قفل‌شده (بدون امکان غیرفعال‌سازی) فعال کردن. با این دستکاری، شما با هر سن‌وسالی فقط به محتوایی در گوگل دسترسی دارید که یک کودک دسترسی دارد». همچنین این کارشناس حوزه فناوری در صفحه توییتر خود درباره راهکاری نوشته است که والدینی که خواستار اینترنت کودکان خود هستند، می‌توانند با استفاده از آن کودک خود را کنترل کنند. با این روش دیگر نیازی به اجرای اینترنت طبقاتی نیست.
بر اساس گزارش‌ها، یکی از هدف‌هایی که در طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی دنبال می‌شود، مسئله اینترنت طبقاتی است. به این صورت که هریک از طبقات جامعه به سطح مشخصی از این فضا دسترسی داشته باشند. با وجود این، به نظر می‌رسد دولت سیزدهم طبقاتی‌کردن اینترنت را از کودکان آغاز کرده است؛ چراکه اپراتورهای بزرگ کشور سیم‌کارت‌هایی را ارائه دادند که استفاده از هریک از سرویس‌های اینترنت، بر اساس سن افراد تعیین می‌شود. به این معنی که سرویس‌های گوگل و ویکی‌پدیا برای کودکان تا سنین ۱۵ سال در دسترس نیست یا در سرویس بومینو همراه اول، سرویس‌های آپارات، دیجی‌کالا و اسنپ‌مارکت در دسترس کودکان زیر ۱۵ سال قرار نمی‌گیرد. از سوی دیگر، بسیاری از کاربران گمان می‌کنند در حقیقت طرح صیانت به آرامی در حال اجراست؛ چراکه برخی از کاربران متوجه شده‌اند دو اپراتور بزرگ کشور در اقدامی ناگهانی، با فرض اینکه همه مشترکین آنها کودک هستند، قابلیت safe search گوگل را فعال کرده‌اند.
«حسین درواری»، کارشناس شبکه و امنیت نیز تأیید می‌کند که «کنترل این اقدامات احتمالاً از لایه‌های بالاتری از شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت رخ داده است». او می‌گوید: «برخلاف تصور عده‌ای از کاربران که این اقدام را با هماهنگی گوگل متصور شده‌اند، اتفاقی که در حال رخ‌دادن است از داخل ایران بوده و به نوعی یک DNS Hijacking رخ داده است. الان به جای اینکه شما یک IP مثل ۱۰.۱۰.۳۴.۳۵ دریافت کنید، یک IP از سیستم دستکاری‌شده دریافت می‌کنید که توسط گوگل و بینگ برای مدارس و کودکان در نظر گرفته شده است». او می‌گوید: «از آنجایی مطمئن است که این کار درون خود کشور انجام می‌شود که تفاوت در زمان پاسخ‌دهی وجود دارد و همچنین موقعیت و مسیر دریافت پاسخ می‌تواند گویای تغییرات عمدی درون شبکه باشد». او می‌گوید این حجم از اختلاف مدت زمان دریافت اطلاعات معنادار است. درواری تأکید دارد: «به این درخواست‌ها در شبکه‌های مختلف و استان‌های مختلف نتیجه‌ای مشابه دریافت می‌شود». او تأکید دارد: «موضوعی که در حال حاضر رخ داده از نظر امنیتی برای کاربران مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما مشکل این است که کاربران اختیار تغییر حالت Safe search را در موتورهای جست‌وجو از دست داده‌اند و به عبارتی کل کشور به‌عنوان کودک در اینترنت در نظر گرفته شده‌اند». درواری تأکید دارد «مشکل بعدی که می‌تواند ایجاد شود، این است که ترافیک زیادی به سمت یک IP خاص صورت بگیرد و به خاطر این محدودیت‌های زیاد، کیفیت سرویس اینترنت باز هم به‌طور محسوسی کاهش پیدا کند».
به نظر می‌رسد این روزها محدودسازی و فیلترینگ اینترنت به‌طور جدی از سوی مسئولان پیگیری می‌شود؛ چراکه طبق گزارش‌ها، از یک سو اینترنت طبقاتی در حال اجراست و از سوی دیگر بیشتر فیلترشکن‌ها و VPN ها از کار افتاده‌اند. همچنین کندی سرعت و کیفیت پایین اینترنت در چند وقت اخیر، صدای بسیاری از کاربران را درآورده است. این در حالی است که قرار شده طرح صیانت برای بار دوم به صحن علنی مجلس بازگردد و به رأی گذاشته شود. بنابراین همچنان طرح صیانت یا همان محدودسازی اینترنت به قانون لازم‌الاجرا تبدیل نشده است، اما شاهد اجرای بند به بند این طرح علی‌رغم مخالفت گسترده کارشناسان و افکار عمومی با آن هستیم. گویی تندروها برای اجرای مقاصد خود نیازی به قانون ندارند و دستشان برای هر تصمیم فراقانونی باز است. هرچند خودشان هم بارها به انحای مختلف اذعان داشته‌اند ما کار خودمان را می‌کنیم و این بار هم در بحث صیانت فضای مجازی، توانایی تندروها برای به‌کرسی‌نشاندن حرفشان کاملاً قابل لمس است. پاداش سفر خارجی برای مسبب اتفاقات زشت مشهد!