کبنانیوز - چالش سیاسی ریزگردها

بررسی ناکامی دولت‌ها در حل معضل ریزگردهایی که امان مردم را بریده است

سیدابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری کشورمان روز گذشته در جلسه هیئت دولت تاکید کرد که پیگیری اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست برای حل مشکل آلاینده‌ها و معضل گرد و غبار تا حصول نتیجه مطلوب، ضروری است. از سوی دیگر رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، از امضای تفاهم‌نامه میان ایران با کشورهای عراق و سوریه برای حل معضل ریزگردها خبر داد و گفت که در روزهای اخیر به کشورهای منشأ اصلی ریزگردها سفر و با مسئولان این کشورها درباره تأثیر ریزگردها بر کشورمان رایزنی و گفت‌وگو شده است.
علی سلاجقه همچنین افزود در عراق نشست بسیار مفصلی با نخست‌وزیر و وزرای محیط زیست، خارجه، کشور، کشاورزی و منابع آبی داشتیم که همگی به اتفاق بر موضوع ابتکار منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران مبنی بر همسویی و همگرایی برای حل مشکل نظر واحد داشتند. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این‌که قرار شد تفاهم‌نامه‌ای در ۲۱ تیر ماه با طرف عراقی امضا شود، گفت که جلسات کارشناسی برای پیگیری این موضوع از این به بعد انجام خواهد شد.
این صحبت‌ها در حالی مطرح شده که در طول یکی دو سال گذشته علاوه بر مشکل آلودگی هوا در زمستان، معضل گرد و غبار و ریزگردها نیز به عنوان یک چالش مهم در بخش گسترده‌ای از کشور ایجاد شده است. در واقع هر چند استان خوزستان و مناطق غربی کشور سال‌هاست که با مشکل مهم ریزگردها که از سوی کشورهای همسایه به سمت ایران روانه می‌شود، مشکل دارند، اما اکنون گسترش دامنه نفوذ این گردو غبار و ریزگردها به مناطق مختلف کشور، امری است که به هیچ عنوان قابل چشم پوشی نبوده و با توجه به پیامدهای بهداشتی و اجتماعی آن لازم است اقدامی گسترده و فوری در خصوص آن صورت بگیرد.
رایزنی‌های امیرعبداللهیان
در همین رابطه هفته گذشته حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران با ارسال نامه‌ای به همتایان خود در کشورهای دارای منشاء ریزگرد و یا مبتلا به بحران زیست محیطی حاصل از انتشار گسترده گرد و غبار در منطقه، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران علاوه بر همکاری‌های فنی دوجانبه برای مهار ریزگردها، خواستار انعقاد یک کنوانسیون منطقه‌ای با مشارکت سازمان ملل متحد و سازمانهای تخصصی آن به ویژه برنامه محیط زیست ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی است.
وی در این نامه افزوده است: لازم است ذیل این کنوانسیون یک صندوق ایجاد شود که کمکهای بین المللی و منطقه‌ای به آن واریز شده و هر چه سریع‌تر از محل این صندوق مبارزه با پدیده ریزگردها و بیابان زایی هماهنگ‌تر و سریعتر انجام شود.
وزیر امور خارجه کشورمان در بخش دیگری از نامه خود؛ یادآور شده است: این پدیده زیست‌محیطی مرز نمی‌شناسد و به سلامت همه مردم منطقه مرتبط است. لذا ضرورت دارد تمام دولت‌های منطقه فارغ از مسائل سیاسی در مقابله با بحران گردوغبار به صورت جدی و مؤثر مشارکت کنند.
امیرعبداللهیان افزود: ایران پیش از این نیز درخصوص ضرورت اقدام دو جانبه و جمعی برای مهار پدیده گرد و غبار و بیابان زایی با همتایان عراقی، سوری، کویتی و ترکیه‌ای تلفنی گفت وگو کرده بود.
وی از فؤاد حسین وزیر خارجه عراق نیز خواست که عربستان به عنوان یکی دیگر از کشورهای منشأ و مبتلا به این بحران، این ایده را مورد توجه جدی قرار دهد.
از بی‌عمل کشورهای منطقه تا منشاء داخلی ریزگردها

در حالی که برخی از کارشناسان مسئولیت موضوع و معضل ریزگردها و تشدید آن را به عهده تمامی کشورهای منطقه دانسته و رفع آن را نیز منوط به همکاری‌های دوجانبه و چند جانبه میان کشورهای منطقه عنوان می‌کنند، بروز اختلافات سیاسی میان کشورهای منطقه را می‌توان یکی از مسائل تشدید وضعیت موجود دانست. درواقع منشاء این مساله علاوه بر کوتاهی دولت‌ها به اقدامات بی‌ثبات کننده برخی دیگر از بازیگران منطقه مانند ترکیه برای احداث 12 سد بر روی دجله و فرات نیز باز می‌گردد. امری که باعث خشک شدن بخش‌های شمالی و مرکزی عراق و نیز شرق سوریه شده و به منشاء دیگر گرد و غبار و ریزگردها در مناطق صحرایی منطقه خاورمیانه نیز اضافه می‌کند. با این حال میزگردی که اخیراً در خبرگزاری ایرنا در خصوص این مشکل برگزار شد، نشان می‌دهد که پدیده مخرب ریزگردها بعدی فراتر از مساله دیپلماسی و همکاری کشورهای منطقه نیز دارد.
در این میزگرد علیرضا شهیدی رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی با بیان اینکه منشأ گرد و غبار در کشور توسط این سازمان تدوین شده، بیان کرد: ایران وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده که می‌شود گفت از حدود ۲۰ سال پیش شروع شده و اکنون آثار این دوره خشکسالی را مشاهده می‌کنیم.
وی همچنین گفت: پیش از این تا گرد و غباری بلندمی شد به طور کلی گفته می‌شد منشأ خارجی دارد، اما در گرد و غبار اخیر که اکثر استان‌ها را هم درگیر کرد مشاهده شد قسمت اعظم گردوغبار موجود در هوا منشأ داخلی داشت. بررسی‌های ما نشان داد ۳۰ درصد گرد و غبار منشأ خارجی داشت و ۷۰ درصد دیگر منشأ داخلی دارد.
وی می‌افزاید: در حال حاضر نیز این تنش آبی در کشور دیده می‌شود، گاهی اوقات شاهدیم بین روستاها و شهرهای مختلف تنش ایجاد می‌شود هرچند موقتی است اما وجود دارد، یا اینکه در بحث انتقال آب که کار درستی هم نیست و از یک حوضه آبریز به حوضه آبریز دیگر این تنش‌ها اتفاق می‌افتد. انتقال آب بین حوضه‌ای به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود مگر برای شرب که شاید توجیه داشته باشد، اما این که آب را برای مصارف کشاورزی از یک حوضه آبریز به حوضه آبریز دیگر انتقال دهیم با توجه به اینکه بازدهی کشاورزی‌مان خوب نیست، به معنای نابودی و هدر رفت آب است.
به گفته رئیس سازمان زمین‌شناسی بحران‌هایی که در ایران اتفاق می‌افتند دو منشأ جوی و زمینی دارند که جوی‌ها مربوط به سازمان هواشناسی است و زمینی‌ها هم مربوط به سازمان زمین‌شناسی، اما در عمل این دو سازمان که هر دو حاکمیتی هم هستند زیاد در برخی موارد ورود نمی‌کنند.
سدسازی خطرناک ترکیه
از سوی دیگر ظهیر حیدری نژاد، کارشناس منابع آب نیز در خصوص تاکید کرد: در هشت سال دولت قبل بودجه‌های لازم برای مقابله با گرد و غبار برای سازمان‌های مسئول در نظر گرفته شد که باید دید این بودجه‌ها کجا مصرف شده است و چرا سازمان‌ها به وظیفه خود درست عمل نکردند؟ گردوغبار دارای منشأ داخلی و خارجی است که عواملی مانند توسعه صنعتی، بیابان‌زایی، کم‌آبی و بخشی هم ناشی از آثار مخرب جنگ‌های منطقه‌ای در بروز آن مؤثر است.
وی همچنین درباره منشأ خارجی گردوغبار به طرح گاپ ترکیه اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: ترکیه در این طرح ۲۲ سد بر روی دو رودخانه دجله و فرات احداث کرد که مهمترین آن سد آتاتورک بر روی رود فرات است. سد ایلیسو پروژه دیگر ترکیه بر روی رودخانه دجله است که به گفته مقام‌های عراقی احداث این دو سد بر روی رودخانه دجله و فرات سبب شده ورودی آب این دو رودخانه کاهش یابد که این امر خشک شدن بسیاری از تالاب‌ها و هامون‌های داخل عراق را به دنبال داشته است. علاوه بر این‌ها جنگ‌هایی که در چند سال اخیر در این منطقه به وقوع پیوسته سبب از بین رفتن پوشش گیاهی و زیست‌بوم‌ها در منطقه شده که از عوامل اصلی افزایش گردوغبار به شمار می‌روند.
این کارشناس با انتقاد از مدیرانی که چندین سال در رأس این سازمان و مناصب مهم آن بوده‌اند، گفت: این افراد اکنون با پنهان کردن گرایشات سیاسی که به‌واسطه آن در دولت‌های قبل منصوب شده بودند، خود را نزدیک به دولت فعلی معرفی می‌کنند و به جای پاسخگویی در مقام منتقد قرار می‌گیرند که این مهم جای توجه جدی دارد.