کبنانیوز - تکنوکرات‌ها در مسیر تغییر!

اما مهم‌ترین موضوعی که به دنبال گفت‌وگوی اخیر دبیر‌کل حزب کارگزاران روشن نیست، دیدگاه او و احتمالا به تبع آن حزب کارگزاران درباره شخص یا جایگاه رهبری اصلاحات است. با توجه به اینکه کارگزاران تجربه عبور در دهه 70 را به یاد دارند که چه نتایج زیان‌باری بر پیکره جریان اصلاحات وارد کرد و شاید نخواهند که همان رویکردی را اتخاذ کنند که سال‌ها خود منتقد آن بوده‌اند.

حزب کارگزاران یا همان تکنوکرات‌ها در زمره احزاب جدید است که از پیوستن افرادی از دو جناح اصلی کشور شکل گرفته است. حزب کارگزاران سازندگی معروف به جناح راست مدرن درواقع یک حزب انشعاب یافته از جناح راست است که توسط ۱۶ نفر از اعضای هیئت دولت مرحوم آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی، در آذرماه ۱۳۷۴ آغاز به کار کرد و سنگ بنای آن درست در مقطعی گذاشته شد که یک سال و نیم از عمر دولت دوم رفسنجانی باقی‌مانده بود. رویدادی که با استقبال چپ‌ها و انتقادات گسترده راست‌گرایان مواجه شد. درواقع کارگزاران نخستین حزب سیاسی در ایران بود که در درون دولت شکل گرفت. هسته اصلی حزب کارگزاران سازندگی را نیروهای سیاسی دولت اکبر هاشمی رفسنجانی تشکیل می‌دهند. این حزب در دوران اصلاحات بیشترین فعالیت و حضور را در صحنه سیاسی کشور داشت و به نوعی دوران اوج آن به دولت اصلاحات برمی‌گردد. اخیرا به دنبال برخی سیاست‌ها و رویکردهای شورای عالی سیاستگذاری اصلاحات، حزب کارگزارن از جمله غلامحسین کرباسچی، دبیرکل آن انتقادهایی به جریان اصلاحات و نحوه رهبری آن وارد کرده که با واکنش‌های زیادی روبه‌رو شد و حتی برخی معتقدند آنها قصد عبور از جریان اصلاحات را دارند. «ابتکار» در سلسله‌ای از گزارش‌های هفتگی خود در تلاش است تا با بررسی و چگونگی شکل‌گیری برخی احزاب و جریان‌های سیاسی در کشور یک شناخت کلی از آنها به مخاطبان ارائه کند. در این گزارش به نحوه شکل‌گیری، فعالیت‌ها و دیدگاه‌های حزب کارگزاران سازندگی از گذشته تاکنون پرداخته است، که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
شکل‌گیری کارگزاران
در کتاب «جناح‌بندی سیاسی در ایران» اثر سعید برزین درباره شکل‌گیری حزب کارگزاران سازندگی آمده است: جناح چپ که در اوایل انقلاب با عنوان‌هایی مثل حزب‌الله و پیروان خط امام فعالیت می‌کرد، یک نیروی رادیکال بود که بیشتر بیانگر مطالبات اقشار پایین‌دست جامعه بود. گفتمان برابری‌خواهانه و رادیکال آنها در اوایل انقلاب و در سال‌های دهه 60 هواداران بسیاری داشت و با تکیه بر آرای همین اقشار اجتماعی که در آن سال‌ها و البته بعدها نیز بخش‌های وسیعی از جامعه را شامل می‌شدند و نیز نزدیکی بیشتر به آراء و اندیشه‌های امام خمینی(ره) و حمایت ایشان از آنها بر دو قوه مقننه و مجریه و بخش‌های مهمی از قوه قضائیه مسلط بود، اما پایان جنگ ایران و عراق، آنها را به حاشیه راند. در عرصه شعارهای سیاسی و اجتماعی این جناح اگرچه «بر ضرورت رعایت قانون اساسی و حفظ حقوق مردم و توسعه آزادی‌های سیاسی» تاکید داشت اما حضور یک نیروی سیاسی جدید را در جامعه که به طرح مطالبات مردم بپردازد، ضروری ساخت. کارگزاران سازندگی که بخش فن‌سالار و نوگرای کابینه هاشمی و نیز شهرداری تهران را در اختیار داشتند، با اعلام موجودیت در سال 1374 که محصول اختلاف نخبگان سیاسی نیز بود، توانستند به سرعت حمایت بخش‌های وسیعی از این نیروهای اجتماعی را به دست بیاورند و به‌ عنوان حامیان این مطالبات جدید در صحنه سیاسی کشور ظاهر شوند. درواقع کارگزاران نیروی طبیعی برآمده از درون طبقه متوسط جدید نبودند، بلکه کارگزاران و طبقه متوسط انتخابی اجتناب‌ناپذیر از سوی همدیگر بودند، چراکه کارگزاران برای حضور پررنگ‌تر در عرصه سیاسی نیازمند حمایت این نیروی اجتماعی منفعل در صحنه سیاسی بودند و از آن سو این نیروی جدید نیز انتخابی به غیر از کارگزاران فراروی خود نمی‌دید.
اختلاف با جامعه روحانیت
همچنین در کتاب «اطلاعاتی درباره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز» اثر عباس شادلو درباره چگونگی به وجود آمدن و نحوه شکل‌گیری این حزب آمده است: در آستانه انتخابات مجلس پنجم در اواخر سال 1374 اختلاف‌هایی بین دولت و جامعه روحانیت مبارز و هیئت موتلفه بر سر ارائه لیست نامزدها در حوزه انتخابیه تهران بروز کرد. جمعیت موتلفه اسلامی که همراه با جامعه روحانیت مبارز ائتلاف جناح راست و تشکل‌های همسو را تشکیل می‌داد، اعلام کرد که نمی‌تواند از برخی از اعضای لیست جامعه روحانیت مبارز حمایت کند، چراکه متدینین اصناف و بازاریان که هزینه تبلیغات را بر عهده دارند، در این زمینه عذر شرعی دارند. به دنبال تشدید و بالا گرفتن تنش‌ها و اختلاف در آذر 1374 به پیشنهاد حسن حبیبی، هاشمی رفسنجانی در نامه‌ای به جامعه روحانیت مبارز که خود از اعضای آن بود، درخواست کرد که برای رفع اختلاف‌ها نام پنج نفر از افرادی را که اختلاف بر سر آنها بود، در لیست خود قرار دهند. اما پس از مدتی ناطق نوری به هاشمی رفسنجانی اطلاع داد که گروه‌های همفکر جامعه روحانیت این مسئله را نپذیرفته‌اند. همین مسئله سبب شد 16 نفر که عبارت بودند از 10 وزیر، 4 معاون رئیس‌جمهوری، رئیس کل بانک مرکزی و شهردار تهران در اطلاعیه‌ای در 27 آبان 1374 با عنوان جمعی از کارگزاران سازندگی اعلام موجودیت کنند. این اطلاعیه بلافاصله با واکنش نمایندگان مجلس مواجه شد و آن را تلاش برای انحصاری کردن کارگزاران سازندگی و تضعیف روحانیت و توهین به مجلس برآورد کردند. کارگزاران سازندگی با استعلام از هیئت نظارت مرکزی بر قانونی بودن خود تاکید کردند و واکنش هیئت نظارت، قانونی بودن اقدام کارگزاران را تایید می‌کرد. اما 150 تن از نمایندگان در نامه‌ای به رهبری خواهان کسب تکلیف از او شدند. مقام معظم رهبری در واکنش به این موضوع اعلام کرد که فعالیت این گروه هیچ اشکالی ندارد، اما به رئیس‌جمهوری توصیه کردند اگر وزرا دخالت نکنند بهتر است بنابراین بعد از آن اطلاعیه‌های کارگزاران با امضای چند نفر از اعضا که پست وزارت نداشتند، منتشر می‌شد.
کارگزاران سازندگی که از آن پس راست مدرن نامیده شد که نمایندگی روشنفکران، صنعتگران، دیوان‌سالاران و کارگزاران اقتصادی کشور را برعهده گرفت و همان اقشاری بودند که با اصلاحات دولت هاشمی به هویت سیاسی و اجتماعی جدیدی دست یافته بودند. درواقع می‌توان چنین گفت که اصلاحات و نوسازی دولت هاشمی رفسنجانی راه را برای گسترش و احیای دوباره طبقه متوسط شهری هموار کرد. این نیروی اجتماعی که مطالبات جدیدی را در عرصه سیاسی دنبال می‌کرد، مبنا و پایگاه شکل‌گیری حزب کارگزاران شد. کارگزاران نیز در طول فعالیت خود کوشید تا مطالبات این نیرو و کار ویژه احزاب طبقه متوسط جدید را ایفا کند.
کارگزاران در انتخابات 1374 به ویژه در تهران که لیست جداگانه داده بودند، با موفقیت نوسازی و تحزب ویژه‌ای روبه‌رو شدند، فائزه هاشمی پا به پای سر لیست جامعه روحانیت و رئیس مجلس وقت ناطق نوری پیش رفت. او سرانجام با شبهه‌هایی که درمورد تقلب در انتخابات ایجاد شد، دوم شد. تعداد دیگری از نامزدهای کارگزاران نیز به مجلس راه یافتند.
مرامنامه حزب کارگزاران بر ارتقای جایگاه اقتصادی ایران در اقتصاد جهانی و زمینه‌سازی برای مشارکت مردم در اقتصاد تاکید می‌کند. این حزب در زمینه اقتصادی به دست‌نامرئی آدام اسمیتی بازار معتقد است و نوعی سرمایه‌داری صنعتی و تولیدی را دنبال می‌کند؛ از سرمایه‌گذاری خارجی و استقراض مالی دفاع می‌کند و به خصوصی‌سازی و کوچک‌سازی دولت معتقد است.
باتوجه به آنچه که در مرامنامه حزب کارگزاران سازندگی آمده است. در عرصه سیاست داخلی مهم‌ترین موضع سیاسی این حزب مخالفت با انحصار قدرت در دست یک گروه خاص است. این گروه از جامعه مدرن و عرفی طرفداری می‌کند و به شدت از جامعه توده‌وار و افراطی گریزان است. در مرامنامه حزب نیز بر تشویق مردم به مشارکت گسترده در امور سیاسی به منظور دستیابی به توسعه سیاسی تاکید شده است. همچنین کارگزاران در عرصه سیاست خارجی از نوعی سیاست خارجی تنش‌زدا و میانه‌روانه پیروی می‌کند که بتوان در پناه آن به جذب سرمایه‌گذاری خارجی، استقراض از بانک‌های بین‌المللی و توسعه صادرات پرداخت.
کارگزاران و انتخابات
این گروه در انتخابات ریاست‌جمهوری دوره هفتم ابتدا با طرح تغییر قانون اساسی و انتخاب مجدد آقای رفسنجانی برای دوره سوم وارد عرصه انتخاباتی شدند. جریان چپ به دلیل ترس از به‏ دست گرفتن قدرت توسط راست سنتی اعتراضی نداشته و به راحتی از کنار این موضوع عبور کرد اما راست سنتی به مخالفت با این طرح پرداخت. با منتفی شدن طرح، ابتدا با حسن حبیبی وارد مذاکره شدند و در ادامه با حجت‌الاسلام محمدی‌ ری شهری و برخی از اعضای جناح راست و جناح چپ به مذاکره پرداختند. بالاخره پس از جمع‌بندی‌هایی این گروه همگام با «مجمع روحانیون مبارز» از کاندیداتوری ‌‌سیدمحمد خاتمی‌ حمایت کردند. پس از انتخابات ریاست‏جمهوری و پیروزی قاطع خاتمی، گروه کارگزاران جزو ائتلاف نیروهای به اصطلاح «دوم خردادی»، طرفدار اصلاحات و شعارهای رئیس‌جمهوری قرارگرفت و در کابینه خاتمی با چند وزیر شرکت کرد.
اعضای حزب کارگزاران در دولت خاتمی مناصب مهمی را به دست آوردند ولی بعد از کنار رفتن دولت اصلاحات فعالیت کارگزاران به شدت افول کرد. کارگزاران در انتخابات ریاست‌جمهوری دوره دهم با وجود آنکه کرباسچی ریاست ستاد کروبی را بر عهده داشت، از میرحسین موسوی حمایت کرد. شمار زیادی از اعضای حزب کارگزاران سازندگی نظیر هدایت آقایی، محمد عطریانفر، فائزه هاشمی، روشنک سیاسی، آیدا مصباحی، جهانبخش خانجانی، مرتضی الویری و حسین مرعشی پس از اعتراضات به نتایج انتخابات ریاست جمهوری دهم زندانی شدند.
نشریات و رسانه‌های وابسته به کارگزاران
روزنامه کارگزاران تریبون رسمی این حزب بود. این روزنامه در 11 دی 1387 به دلیل انتشار بیانیه دفتر تحکیم وحدت، توسط هیئت نظارت بر مطبوعات توقیف شد. اما نشریات فراوانی از ابتدای تاسیس تا کنون به صورت رسمی و غیر رسمی با حزب کارگزاران مرتبط بوده‌اند که تعدادی از آنها عبارتند از: هفته نامه بهمن (ارگان رسمی در ابتدای تاسیس) به مدیر مسئولی مهاجرانی. روزنامه میهن، به مدیر مسئولی غلامحسین کرباسچی دبیر کل حزب. روزنامه زن، به مدیر مسئولی فائزه هاشمی. مجله روز هفتم. روزنامه آزاد. دو هفته نامه شهروند امروز به سر‌دبیری محمد قوچانی. به موارد فوق روزنامه ایران و همشهری در دوره اصلاحات را می‌توان اضافه کرد. در حال حاضر روزنامه سازندگی به سردبیری محمدقوچانی رسانه و به نوعی ارگان رسمی حزب کارگزاران است.
در حال حاضر ترکیب جدید شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی را اسحاق جهانگیری، غلامحسین کرباسچی، سیدحسین مرعشی، فائزه هاشمی، رضا امراللهی، محمد قوچانی، عباس آقاعلیخانی، سیدحسین هاشمی، غلامرضا پناه، هدایت‌الله آقایی، پروانه مافی، معصومه کفایتی، فرزانه ترکان، شهربانو امانی، فاطمه سادات مقیمی، اسفندیار عشوری، مختار طاهریان، محسن هاشمی بهرمانی، سعید لیلاز، محمد عطریانفر، علی هاشمی بهرمانی، جهانبخش خانجانی، سیدمحمود علیزاده طباطبایی و احمد نقیب‌زاده اعضای جدید شورای مرکزی حزب کارگزاران را تشکیل می‌دهند.
کارگزاران در انتخابات 1392 کاندیدای مستقل معرفی نکرد و مانند دیگر اصلاح‌طلبان از حسن روحانی حمایت کردند. این حزب همچنین در ادامه و در انتخابات ریاست جمهوری 96 باز هم از حسن روحانی حمایت کردند. با اینکه آنها اسحاق جهانگیری عضو شورای مرکزی کارگزاران، کاندیدای این حزب در انتخابات ریاست‌جمهوری را داشتند اما از حسن روحانی حمایت کردند و درواقع جهانگیری به نوعی حامی و کاندیدای پوششی حسن روحانی در انتخابات 96 محسوب می‌شد. اما در سال‌های اخیر کارگزاران به خاطر عملکرد دولت حسن روحانی از منتقدان جدی او محسوب می‌شود و خواهان تغییراتی در سیاست‌های دولت روحانی برای رفع مشکلات کشور هستند‌ به گونه‌ای که غلامحسین کرباسچی، دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی پیش از این درباره عملکرد دولت گفته بود: «عملکرد دولت حسن روحانی آن چیزی که او و همفکرانش تصور می‌کردند، نبوده است. عملکرد آقای روحانی به حامیان او هم ضربه زده است». او ضمن انتقاد شدید از عملکرد دولت روحانی، گفته بود:«اگر آقای روحانی معتقد است کناره‌گیری‌اش به نفع مصالح ملی کشور نیست، باید تلاش کند که روشن و دقیق حرکت کند. وی باید از این خواب سنگین برخیزد و باید روشن و شفاف با مردم روبه‌رو شود».
کارگزاران اما بیشترین موفقیت را در شورای شهر به دست آوردند به‌گونه‌ای که سال 96 محسن هاشمی ریاست شورا را به دست گرفت و محمدعلی نجفی عضو دیگر این حزب و از موسسان آن شهردار تهران شد. هر چند بعدها از سمت خود به دلایلی استعفا داد.
استراتژی کارگزارانی‌ها برای 1400
با اینکه دو سال از ریاست حسن روحانی باقی مانده است اما جریان‌ها و حناح‌های سیاسی از هم اکنون برنامه خود را برای 1400 به نوعی تدوین کرده‌اند. حزب کارگزاران در میان اصلاح‌طلبان نیز از این امر مستثنی نیست. آنها خواهان تغییراتی در بدنه و رویکردها و همچنین سیاست‌های جریان اصلاحات هستند تا بتوانند در انتخابات اسفندماه 98 و همچنین 1400 نتیجه دلخواهی را کسب کنند. برخی چهره‌های این حزب به شدت از تصمیمات و سیاست‌های محمدرضا عارف، رئیس شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان نقد دارند. آنها معتقدند عارف آنگونه که باید نتوانست برنامه‌ها و استراتژی جریان اصلاحات را پیش ببرد و درواقع بیشتر صدماتی که به این جریان وارد شد به خاطر عملکرد آنها است‌ که شدیدترین این انتقادها اخیرا از زبان دبیرکل این حزب بیان شد.
هفته پیش 22 مردادماه غلامحسین کرباسچی، دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی، در گفت‌وگو با روزنامه حزبی‌اش سخنانی را مطرح کرد که واکنش‌های زیادی را به همراه داشت و حتی عده‌ای اینگونه از سخنان او برداشت کردند که این حزب قصد عبور از رهبری رئیس دولت اصلاحات در این جریان را دارد. او در این گفت‌وگو ضمن انتقاد به شرایط فعلی اصلاح‌طلبان گفت: «جریان اصلاحات نه در گذشته که در وضعیت فعلی نیز به معنای واقعی رهبر نداشته و ندارد، اما نیازمند رهبری است که برنامه، خط‌مشی و استراتژی آن را تعیین کند. رهبری تنها وجه علاقه و احترام از طرف اعضا و گروه‌ها نیست و باید تمامی جنبه‌ها را دنبال کند. نه آقای خاتمی هرگز چنین ادعایی داشته‌اند که رهبر مجموعه جریان اصلاحات هستند و نه جریان اصلاحات با هم بر سر رهبری جریان اصلاحات توافق کرده‌اند. گروه‌های جریان اصلاحات به آقای خاتمی بسیار علاقه‌مند هستند، اما اینگونه نیست که همه با هم توافق کرده‌اند که در شرایط فعلی ایشان رهبر جریان اصلاحات تلقی شوند. شاید جمله درست‌تر این باشد که جریان اصلاحات پیش از آنکه به رهبر جدید نیاز داشته باشد، از اساس نیازمند «رهبر» است ».
این سخنان غلامحسین کرباسچی با واکنش‌های زیادی به خصوص احتمال عبور حزب کارگزاران از سید‌محمد خاتمی و حتی جریان اصلاحات روبه‌رو شد. هر چند بعدا سران حزب کارگزاران به ‌صراحت اعلام کردند که قصد عبور از خاتمی را ندارند. در همین راستا محمد قوچانی، سردبیر روزنامه سازندگی و عضو حزب کارگزاران، در توضیح سخنان کرباسچی گفت: «موضوعی که کرباسچی بیان کرد، تلاش و رایزنی به رهبری و محوریت رئیس دولت اصلاحات، برای بازسازی و نوسازی جبهه اصلاحات است. معنی این سخنان اصولا نمی‌تواند عبور از رئیس دولت اصلاحات باشد، چون همچنان محوریت این تلاش‎ها اوست».
اما مهم‌ترین موضوعی که به دنبال گفت‌وگوی اخیر دبیر‌کل حزب کارگزاران روشن نیست، دیدگاه او و احتمالا به تبع آن حزب کارگزاران درباره شخص یا جایگاه رهبری اصلاحات است. با توجه به اینکه کارگزاران تجربه عبور در دهه 70 را به یاد دارند که چه نتایج زیان‌باری بر پیکره جریان اصلاحات وارد کرد و شاید نخواهند که همان رویکردی را اتخاذ کنند که سال‌ها خود منتقد آن بوده‌اند.