الگوی تکراری تصمیم کبری در سیاستگذاری ایرانی / تصمیم بعد از خسارت!

کبنا ؛یاداشت ارسالی - اسلام ذوالقدرپور - اکنون که ایران با موج‌های فزاینده تهدید و بحران خارجی روبرو شده است، کنار گذاشتن الگوی تصمیم کبری و دوری از تصمیم‌های بیهوده و خسارت‌بار گذشته ضرورت دارد. تصمیم‌های مهم و بزرگی مانند مذاکره مستقیم با ایالات متحده امریکا یا تعامل و عادی سازی روابط با برخی از بدترین دشمنان ایران در 40 سال اخیر.
اسلام ذوالقدرپور در تحلیل روند سیاستگذاری خارجی ناکارآمد ایران در چند دهه اخیر می‌نویسد: سیاستگذاری عمومی، فرآیندی است که بر تصمیم‌گیری به عنوان یک مرحله مهم استوار است. اگر تعریف سیاستگذاری به عنوان دولت در عمل را بپذیریم، تصمیم گیری برای اقدام یا تصمیم گیری برای سکون و بی‌عملی می‌تواند دو سیمای روند تصمیم گیری را نشان دهد.
تصمیم گیری در فرآیند سیاستگذاری مطلوب بر اصل پیشگیری از بحران و خسارت بنیان شده، ایجاد و تقویت منابع و منافع سیاستگذار هدف اصلی روند تصمیم گیری است. البته تصمیم گیری می‌تواند برای کنترل یا سرکوب خسارت‌ها در مسیر افزایش بحران نیز استفاده گردد.
سیاستگذاری عمومی به‌ویژه سیاستگذاری خارجی را می‌توان جهان تصمیم‌ها دانست. جهانی که سیاستگذاران را برای انتخاب تصمیم مطلوب و کارمد با چالش گوناگونی گزینه‌ها روبرو می‌سازد. در چنین بستری از ذخایر و گوناگونی تصمیم‌ها، برخی سیاستگذاران به‌ویژه در حلقه سیاستگذاری خارجی، دوست دارند تا همواره بر یک الگوی تصمیم گیری تمرکز داشته و در چارچوب آن سیاستگذاری نمایند.
سیاستگذاری خارجی ایران در چند دهه اخیر درگیر یک الگوی تصمیم‌گیری بوده که آن را می‌توان الگوی " تصمیم کبری " دانست.
الگویی که یادآور درس تصمیم کبری در کتاب آموزش فارسی کلاس دوم دوره ابتدایی دهه 1360 و پیش از آن بوده، بازگوی خسارت بی‌توجهی یا عمل نکردن به یک تصمیم در زمان مناسب است.
دختری به نام کبری به عنوان یک کودک دانش آموز پس از گم کردن کتاب داستان خود و پیدا کردن آن زیر درخت در حیاط خانه که بر اثر باران خیس و کثیف شده بود، با خود تصمیم می‌گیرد که ....! اگر چه پایان این درس و داستان تصمیم کبری، باز بوده و تصمیم کبری به صراحت بیان نشده، اما می‌توان گفت که تصمیم کبری، عمل کردن به تصمیم‌هایی بود که پیش از این گرفته شده و می‌بایست اجرایی شوند. اجرای تصمیم نگهداری از کتاب و ... در زمان مناسب که مصداق همان منابع و منافع شخصی کبری هستند.
الگوی تصمیم‌گیری " تصمیم کبری " به آسیب و نابودی منابع و منافع یک بازیگر در مناسبات قدرت اشاره دارد که نتوانسته است تصمیم اثربخش را در زمان مطلوب بگیرید یا تصمیم کارآمد را در زمان اثربخش اجرایی سازد. این فرآیند نابسامان تصمیم‌گیری در سیاستگذاری خارجی ایران در چند دهه اخیر در چارچوب الگوی تصمیم کبری در محورهای زیر قابل تفسیر است:
یکم - تصمیم پس از بحران: تصمیم کبری برای دانش آموزان دوره دبستان آموزنده بود و کارآمد نشان می‌داد، زیرا آنان متوجه خسارات ابن داستان که همان خیس شدن و نابودی کتاب داستان است، نبودند و تنها به نگهداری کتاب فکر می‌کردند.
تصمیم کبری که پس از خیس شدن و نابودی کتاب گرفته شده، تصمیم گیری پس از بحران است که نمونه‌های آن در چارچوب الگوی تصمیم‌گیری ناکارآمد و بی‌اثر را می‌توان در بسیاری از بحران‌های سیاست خارجی ایران مشاهده نمود.

بحران تهاجم و گروگانگیری در سفارت امریکا، تهاجم به سفارت انگلیس و عربستان،
آتش زدن سفارت عربستان، توقیف نفتکش‌های خارجی در خلیج فارس و ... از الگوی تصمیم کبری پیروی کرده‌اند، چون پیامد ناتوانی ایران در تعامل با دیگر بازیگران نظام جهانی بوده‌اند.
وقتی سیاستگذاران خارجی نتوانند مسئله کوچک در روابط ایران و دیگر کشورها را برطرف کنند، تصمیم‌هایی مانند تهاجم به سفارت خانه‌ها، نفتکش‌ها و ... گرفته می‌شود که جلوه‌ای از تصمیم پس از بحران بن‌بست روابط دو بازیگر هستند. 
دوم - الگوی شکست: تصمیم کبری را می‌توان یک درس بزرگ برای سیاستگذاران خارجی دانست که اگر تصمیم گیری به هنگام نداشته باشند، منابع قدرت یا سرمایه‌های خود را از دست می‌دهند.
تصمیم‌گیری دیرهنگام کبری سبب نابودی و از دست رفتن کتاب داستانش شد، تصمیم‌گیری دیرهنگام سیاستگذاران خارجی ایران نیز پیامدهای خسارت‌باری در فروپاشی منابع قدرت و منافع ایران در مناسبات قدرت منطقه‌ای و جهانی به جای نهاده است.
درنگ در تصمیم‌گیری و زمان مناسب کنش در نظام بین الملل را از دست دادن، منابع قدرت و منافع راهبردی بیشتری از ایران را مورد تهاجم رقیبان و دشمنان قرار داده و نابود می‌کند.
سوم - مهم‌ترین تصمیم سیاستگذاری خارجی: چیرگی الگوی تصمیم کبری یا همان تصمیم‌گیری همانند کبری، خسارات بیشماری بر ایران و جایگاه آن در نظام بین‌الملل داشته است. تصمیم‌هایی که دیرهنگام گرفته شده‌اند یا ناهمخوان با بستر رویدادهای بین‌المللی بوده‌اند و ایران را با چالش و بحران جدیدتر و بیشتر روبرو کرده‌اند!
کنکاش چهار دهه تصمیم‌گیری سیاستگذاری خارجی ایران به‌ویژه چند سال اخیر که ایران با موجی فزاینده از تهدیدات و بحران‌های راهبردی مواجه شده، نشان می‌دهد که سیاستگذاران ایرانی می‌بایست الگوی تصمیم کبری را کنار نهاده و مهم‌ترین تصمیم خود را بگیرند.
تصمیمی راهبردی که نه‌تنها بقای ایران را تضمین و تقویت کند، بلکه اقتدار ایران در نظام جهانی را بازسازی کند. سیاستگذاران ارشد ایرانی می‌بایست تصمیم بگیرند که تصمیم‌های هزینه‌زا و تکراری پیشین را کنار گذاشته و الگوی تصمیم‌گیری و سیاستگذاری خود را بر اساس بستر کنونی جهان برآشفته، دگرگون و روند جهانی همساز کنند.
درس تصمیم کبری در کتاب‌های درسی دهه 1360، درسی بزرگ برای سیاستگذاران ایرانی است که چهار دهه اخیر در شرایط کودک دانش آموزی به نام کبری گرفتار و تصمیم‌های آنان نیز اشتباه و بیهوده بوده است!
تصمیم کبری، عنوان تنها یک درس دوره ابتدایی دهه 1360 و قبل از آن در نظام آموزشی ایران نیست. تصمیم کبری یک الگوی تصمیم گیری و سیاستگذاری عمومی است که در تمام حلقه‌ها و روندهای سیاستگذاری ایرانی به‌ویژه سیاستگذاری خارجی تکرار شده و خسارت‌آفرین بوده است.

تصمیم‌گیری ایرانی در الگوی تصمیم کبری، سبب شده منابع قدرت ایران مانند همان کتاب گم شده و در باران مانده کبری، در چند دهه گذشته به‌ویژه دو سال اخیر در نظام منطقه‌ای و جهانی، آسیب دیده و فروپاشند.
اکنون که ایران با موج‌های فزاینده تهدید و بحران خارجی روبرو شده است، کنار گذاشتن الگوی تصمیم کبری و دوری از تصمیم‌های بیهوده و خسارت‌بار گذشته ضرورت دارد. تصمیم‌های مهم و بزرگی مانند مذاکره مستقیم با ایالات متحده امریکا یا تعامل و عادی سازی روابط با برخی از بدترین دشمنان ایران در 40 سال اخیر.
 اگر قرار است در سیاستگذاری خارجی ایران تصمیم‌گیری، سیاست کارآمد و اثربخش طراحی و اجرا گردد، می‌بایست زمانی که منابع و منافع ایران قابل نمایش و بهره‌برداری هستند، اقدام کرده و از فرصت‌های موجود استفاده نمود تا گرفتار الگوی ناکارآمد تصمیم کبری نشویم.