چرا گفتگوی ایران و عربستان به یک نخ آویزان است؟

کبنا ؛ رابطه میان ایران و عربستان سعودی در طول ۴۳ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران فراز و نشیب‌های بسیاری داشته است. دو کشور در سال ۲۰۱۶ پس از حمله معترضان به سفارت عربستان در ایران و در بحبوحه اختلاف دوجانبه بر سر اعدام شیخ "نمر النمر" روحانی شیعه توسط ریاض روابط دیپلماتیک فیمابین را قطع کردند.
به گزارش کبنا به نقل از میدل ایست آی، از آن زمان تاکنون دو کشور پنج دور مذاکرات را برگزار کرده اند که نتایج مثبتی به همراه داشته، اما پس بروز اعتراضات اخیر در ایران به دنبال مرگ زن جوانی که توسط پلیس امنیت اخلاقی در سپتامبر سال جاری بازداشت شده بود این روند متوقف شد. روابط ایران و عربستان سعودی اکنون در سطح پایینی قرار دارد و برخی گمانه زنی‌ها از مرگ مذاکرات میان دو کشور خبر می‌دهند.
علاوه بر ادامه اعتراضات در ایران تهران درگیر جنگ رسانه‌ای شده است. عربستان سعودی از طریق رسانه‌های فارسی زبان خود کارزار تبلیغاتی گسترده‌ای را علیه ایران راه اندازی کرده و مقام‌های ایرانی که معتقدند سعودی‌ها جوانان ایرانی را تحریک به اعتراض خیابانی کرده اند از این موضوع خشمگین هستند. سردار دریادار پاسدار "علیرضا تنگسیری" فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هشدار داده بود: "کسی که کاخ شیشه‌ای ساخته به خانه دیگران سنگ پرتاب نکند".
چنین تحولاتی آینده مذاکرات ایران و عربستان سعودی را تیره و تار ساخته و مذاکرات را از دستور کار تهران خارج ساخته است. با این وجود، ریاض از وضعیت موجود چه ارزیابی‌ای دارد؟ اگرچه عربستان سعودی به طور غیر مستقیم از طریق رسانه‌های فارسی زبان خارج از ایران برای دامن زدن به بی ثباتی سیاسی در آن کشور استفاده می‌کند، اما ریاض و همسایگان خلیج فارس تاکنون از ابراز هرگونه موضع رسمی در مورد اعتراضات خودداری ورزیده اند و ظاهرا رویکرد "منتظر ماندن و رصد تحولات" ایران را انتخاب کرده اند.
جنگ یمن
موضع عربستان سعودی در رابطه با تنش زدایی احتمالی با ایران با فرض تثبیت موقعیت نظام سیاسی ایران و برخورد موثر با اعتراضات را می‌توان در رابطه با سه عامل جنگ یمن، نقش دولت آمریکا در میانجی‌گری و ادامه روند عادی سازی رابطه با اسرائیل در نظر گرفت.
یمن مهم‌ترین مسئله‌ای است که عربستان سعودی با آن مواجه است و ایران نفوذ گسترده‌ای در میان انصارالله دارد و این نفوذ را حفظ کرده است. دولت عربستان سعودی به دنبال عقب نشینی آبرومندانه از یمن است، اما در این زمینه فراتر از ادامه گفتگو‌ها با ایران به ویژه پس از پایان آتش بس شش ماهه با انصارالله در ماه اکتبر گزینه‌های اندکی برای ریاض باقی مانده اند.
انصارالله از نظر نظامی در یمن دست بالا را دارند و شمال آن کشور را تحت کنترل خود حفظ کرده اند. آنان سفرایی را به ایران و سوریه فرستاده اند و در عراق، لبنان و عمان نمایندگان دیپلماتیک دارند. آنان با بسیج نیرو‌های مردمی شورای رهبری ریاست جمهوری یمن را تحت فشار قرار دادند و در ماه اکتبر یک کشتی باری را هدف قرار داده بودند تا صادرات نفت دولت یمن را مختل کنند صادراتی که منبع درآمدی مهمی برای آن دولت محسوب می‌شود.
انصارالله چند روز پس از پایان قرارداد آتش بس تهدید کردند که به امارات و عربستان سعودی حمله خواهند کرد اقدامی که می‌تواند منجر به عدم اطمینان سرمایه گذاران خارجی برای سرمایه گذاری در آن دو کشور شود. ریاض مطمئنا متوجه شده که بمباران تاسیسات نفتی در سال ۲۰۱۹ میلادی ممکن است تکرار شود و عربستان سعودی را بیش‌تر در معرض خطر مذاکرات با ایران قرار دهد.
امریکا و اسرائیل
دومین عامل تاثیرگذار تمایل دولت امریکا برای مذاکره با ایران است. علیرغم آن که واشنگتن اعلام کرده که مذاکرات هسته‌ای با ایران در بحبوحه اعتراضات ادامه دار متوقف شده با این وجود، دولت بایدن انگیزه روشنی برای حل مسئله هسته‌ای دارد و از احتمال نزدیکی عربستان سعودی و ایران استقبال کرده است.
"جو بایدن" رئیس جمهور ایالات متحده تمرکز واشنگتن بر خاورمیانه را به نفع سیاست مهار چین به تدریج کنار می‌گذارد و به آرامش منطقه‌ای و هم چنین تضمین‌هایی نیاز دارد تا از طریق آن کشور‌های منطقه برای تضمین امنیت خود اتحاد‌های محکمی برقرار نمایند. بایدن عراق را به میانجیگری در مذاکرات میان عربستان سعودی و ایران تشویق کرده است. همان طور که "باراک اوباما" سلف او در سال ۲۰۱۶ میلادی گفته بود هرج و مرج در خاورمیانه مادامی که عربستان سعودی و ایران راهی برای حل مشکلات فیمابین و ایجاد همزیستی مسالمت آمیز با یکدیگر پیدا نکنند پایان نخواهد یافت.
عامل سوم اسرائیل است. حتی پیش از آن که توافق ابراهیم روند عادی سازی روابط میان اسرائیل و سایر کشور‌های خلیج فارس را رسمی سازد عربستان سعودی و اسرائیل مدت‌ها پشت در‌های بسته با یکدیگر همکاری می‌کردند. هم چنین، اسرائیل از حریم هوایی عربستان سعودی استفاده می‌کند.
در مذاکرات احتمالی آتی بین عربستان سعودی و اسرائیل، ریاض می‌تواند از احیای روابط با تهران به عنوان اهرم فشار بر تل آویو استفاده کند امری که پادشاهی سعودی را قادر می‌سازد از موقعیت قوی تری برخوردار شود. این امر می‌تواند منجر به دریافت امتیازات قابل توجهی از سوی عربستان سعودی شود.
در حال حاضر، روابط بین عربستان سعودی و ایران به شدت تیره و تار شده و مشخص نیست که دور ششم مذاکرات چه زمانی برگزار می‌شود. با این وجود، هر دو کشور نسبت به این موضوع آگاهی دارند که نمی‌توانند مشکلات منطقه‌ای را بدون همکاری با یکدیگر حل و فصل نمایند.
مسیر پیش رو
هفته گذشته وزیر امور خارجه ایران در حاشیه اجلاس سران عراق در اردن با همتای سعودی خود دیدار کرد. پس از آن وزیر امور خارجه ایران در توئیتی به زبان عربی نوشت:" من در کنفرانس بغداد - ۲ در اردن شرکت کردم تا بر حمایت خود از عراق تاکید کنم. در حاشیه این دیدار هم چنین فرصتی برای دیدار با برخی از همتایان ام از جمله وزرای خارجه عمان، قطر، عراق، کویت و عربستان سعودی فراهم شد و وزیر سعودی به من نسبت به آمادگی کشورش برای ادامه گفتگو با ایران اطمینان داد".
"حسین امیر عبداللهیان" وزیر امور خارجه ایران جزئیات بیشتری ارائه نکرد و سعودی‌ها نیز بلافاصله به آن توئیت پاسخ ندادند. سه ماه پیش در زمان اوج اعتراضات در ایران "فیصل بن فرحان آل سعود" وزیر امور خارجه عربستان سعودی به شبکه خبری "فرانس ۲۴" گفته بود: "ما قطعا قصد ایجاد رابطه مثبت با همسایگان از جمله ایران را داریم". امیر عبداللهیان در اوایل ماه جاری گفته بود که تهران آماده برگزاری نشست مشترک وزرای خارجه و دفاع کشور‌های خلیج فارس و سایر کشور‌های همسایه است. با این وجود، علیرغم آن که وزیر امور خارجه عراق در ماه نوامبر گفت که به نظر می‌رسد ایران و عربستان سعودی "مسیری دیپلماتیک" را در پیش گرفته اند راه پیش رو کماکان نامشخص به نظر می‌رسد.