كاهش بارندگي، پايين آمدن سطح ذخيره سد‌ها و تغيير نكردن ميزان مصرف، زمينه‌ساز چالش آب شده است
اگرچه تحليلگران امنيتي يكي از ابرچالش‌هاي نيم‌قرن پيش‌روي ايران را مساله آب عنوان مي‌كنند، اما به نظر مي‌آيد اين چالش همين حالا هم تا اندازه‌اي سربرآورده و كار به بحث درباره احتمال جيره‌بندي آب در آينده نزديك هم رسيده است؛ موضوعي كه البته در صورت كاهش مصرف شهروندان يا افزايش بارندگي ممكن است به امسال نرسد يا دست‌كم تا پيش از تابستان پيش‌رو در حالت بحراني نمايان نشود. فارغ از اينكه چند ماه پيش‌رو چگونه سپري شود، آمار رسمي مي‌گويد كه ذخيره‌ سدها و همچنين ميزان بارندگي كاهش چشمگير داشته و در صورت ادامه همين وضعيت، جيره‌بندي آب در برخي شهرها گزينه محتمل خواهد بود. در اين بين البته شيوه و راهكارهاي مديريتي براي كنترل مصرف يا كاهش پرتي آب هم يكي از گزينه‌هاي مدنظر مسوولان است كه در چند ماه گذشته هم شدت گرفته و شاهد نوسازي برخي خطوط انتقال آب يا قطع آب باغ‌ويلاها بوده‌ايم. اين توضيحات خلاصه درباره شرايط كنوني، چند پرسش اساسي را به ميان مي‌كشد كه چگونه وضعيت آب ايران به چنين شرايطي رسيد و حالا چه راه‌حلي براي گذر از اين چالش وجود دارد؟
شرايط ‌آب تهران؛ جيره‌بندي در راه است؟
برخي شهروندان تهراني مانند ساكنان مركز ايران در چند روز گذشته پيامك‌هايي مبني بر لزوم همكاري در زمينه كاهش مصرف آب دريافت كرده‌اند كه اگرچه در اين‌ پيام‌ها از جيره‌بندي سخني به ميان نيامد، اما روند اخبار و اظهارات به‌گونه‌اي بود كه اين نگراني را در سطح عمومي ايجاد كرده است. اين نگراني البته با واقعيت موجود هم تا اندازه‌اي همخوان است و دست‌كم شرايط سدهاي تامين‌كننده آب تهران، چندان اميدواركننده نيست. بر اساس آخرين اخبار رسمي، سد‌هاي پنج‌گانه تامين‌كننده آب تهران يعني اميركبير، لتيان، ماملو، لار و طالقان وضعيت نگران‌كننده‌اي دارند؛ ذخيره آب سد ماملو با كاهش ۷۰ درصدي نسبت به ميانگين سال گذشته مواجه شده و در حالي كه حجم مفيد مخزن اين سد كه ۲۲۲ ميليون مترمكعب است، همين حالا تنها ۴۶ ميليون مترمكعب آب دارد. بر اساس آمار رسمي، سد اميركبير هم اين روز‌ها كاهش ۵۰ متري سطح آب نسبت به تراز بيشترين بهره‌برداري را تجربه مي‌كند. سد طالقان و لار هم به ترتيب با كاهش ۳۳ و ۶۰ درصدي ذخيره آب نسبت به ميانگين پنج ساله مواجه است. اين آمار به ‌خوبي شرايط نگران‌كننده اين ‌روزهاي آب تهران را توصيف مي‌كند كه البته كاهش شديد بارندگي هم اين چالش را دوچندان كرده‌ تا جايي كه حالا نزديك به نيمي از مصرف آب تهراني‌ها را منابع زيرزميني شكل داده است. علاوه ‌بر اين، سخنان «فيروز قاسم‌زاده»، سخنگوي صنعت آب كه پيش‌تر در «اعتماد» منتشر شده هم از كاهش ۷۰ درصدي بارندگي تهران حكايت دارد: «بر اساس ايستگاه‌هاي وزارت نيرو ميزان دريافت آب‌هاي جاري ۲۸ ميليمتر است كه در مقايسه با متوسط بلندمدت نيم قرن گذشته، ۱۶ درصد كاهش بارندگي رخ داده است. در حال حاضر ۳۸درصد سد‌هاي ايران پر هستند. اين عدد معادل ۱۸ ميليارد مترمكعب آب است. اما نكته اين است كه ميزان انباشت آب مخازن سد‌ها فقط ۲ درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است. سد‌هاي مهم از ۱۰ تا ۷۰ درصد پرشدگي داشته‌اند؛ اما تهران با كاهش ۷۰ درصدي بارندگي روبه‌رو است. عددي كه نسبت به سال گذشته ۲۱ درصد بيشتر شده است.» اين اعداد و ارقام اگرچه به‌ خوبي شرايط بغرنج اين ‌روزهاي آب تهران را تشريح مي‌كند، اما منابعي در وزارت نيرو به «اعتماد» گفته‌اند كه همچنان برنامه‌اي براي جيره‌بندي آب وجود ندارد؛ بر اساس اين توضيحات، تلاش مسوولان در آبفاي كشوري و همچنين آبفاي تهران بر اين است كه با كمك و همراهي مردم يعني كاهش مصرف، اين‌ روزها را پشت سر بگذرانند. آنها البته به داده‌هاي هواشناسي و احتمال افزايش بارندگي در روزهاي باقيمانده از پاييز و به‌ خصوص زمستان پيش‌رو اميدوارند. آن‌طور كه منابعي در وزارت نيرو به «اعتماد» مي‌گويند، اگر تهراني‌ها در روزهاي پيش‌رو با كاهش مصرف همراه اين وزارتخانه شوند، قطع آب به صورت گسترده يا حتي جيره‌بندي رخ نخواهد داد.  نگراني درباره وضعيت آب پايتخت ايران، احتمال جيره‌بندي يا قطع آب و همچنين انديشيدن به راهكاري به ‌نام كاهش مصرف شهروندان البته در حالي است كه بيش از نصف خانوارهاي تهران قبض ۱۰هزار توماني و پايين‌تر پرداخت مي‌كنند؛ اين آمار را معاون بهره‌برداري شركت آب و فاضلاب كشور در گفت‌وگويي كوتاه با «اعتماد» مطرح مي‌كند و در اين باره مي‌گويد: «يكي از مسائل مرتبط با حوزه مصرف آب، اقتصاد آن است كه البته در حال حاضر تاكيد بر كاهش مصرف است و نه بحث بهينه و واقعي‌سازي هزينه آب. همه مي‌دانيم كه امروزه و در زندگي روزمره هدررفت آب زياد است. همين حالا ۵۶ درصد مشتركين آب تهران زير ۱۰ هزار تومان براي مصرف زير سرانه ماهانه قبض آب پرداخت مي‌كنند در حالي كه قيمت هر مترمكعب ۲۵۰۰ تومان است، اما در بخش خانگي با قيمت ۷۰۰ تومان فروخته مي‌شود. اين يك واقعيت است كه آب در يك شرايط بحراني است و بايد سياست‌ها به شكلي وضع شود كه بدمصرفي و هدررفت آب به حداقل برسد.» «هاشم اميني» همچنين درباره راهكارهاي پيش‌رو هم مي‌گويد: «اصلاح الگوي مصرف آب يك راهكار جدي است كه نه تنها در تهران بلكه در تمام كشور بايد اجرايي شود. تجربه ديگر استان‌ها هم ممكن است به كمك تهران يا بقيه نقاط كشور بيايد. مثلا در اصفهان تجربه كاهنده آب را داريم كه استفاده از اين تجهيزات كاهنده مي‌تواند راهكاري براي برخي ديگر از نقاط كشور مانند تهران هم باشد.»
راهكار موقت: مديريت پرمصرف‌ها، باغ‌ويلاها و قطع انشعاب‌هاي غيرمجاز
 مساله و نگراني درباره آب البته مختص به تهران نيست و همين حالا چندين كلانشهر و استان شرايط بغرنج‌تري را تجربه مي‌كنند. علاوه ‌بر اين سربرآوردن اين مساله اگرچه در يك دهه گذشته بارها محل بحث و بررسي بوده، اما به نظر مي‌آيد برخي راهكارها براي كاهش مصرف چندان جدي گرفته نشده يا به صورت كامل اجرا نشده است. گفت‌وگو با مسوولان حوزه آب و نيرو در استان‌هاي مختلف هم اين موضوع را تاييد مي‌كند اگرچه در چندماه گذشته شاهد قطع آب برخي باغ‌ويلاها و انشعاب‌هاي غيرمجاز بوده‌ايم. در تازه‌ترين خبر مديركل آبفا مازندران در گفت‌وگو با «اعتماد» از شناسايي ۱۲ هزار انشعاب غيرمجاز آب در مازندران خبر مي‌دهد. «بهزاد برارزاده» در اين باره مي‌گويد: «يكي از مواردي كه در استان مازندران هم وجود دارد، انشعاب‌هاي غيرمجاز است. در مازندران ما با پيگيري‌هاي مكرري كه براي شناسايي انجام داديم، به مراحل خوبي رسيديم.» آن‌طور كه مديركل آبفا مازندران مي‌گويد از سال ۹۹ تاكنون بيش از ۱۲ هزار انشعاب غيرمجاز در اين استان شناسايي شده است: «۱۲ هزار انشعاب غيرمجاز را شناسايي و تعدادي را قطع كرديم، اما در برخي موارد نمي‌توان ورود كرد، چون اصلا ويلا غيرمجاز ساخته شده و دادستان به ما اجازه قانوني‌ كردن اين انشعابات را نمي‌دهد كه ما با اين موضوع مشكل داريم. يا حتي درباره حفظ حقوق بيت‌المال ما رسما اعلام كرديم كه در برخي مناطق خود شورا يا دهيارها تلاش و پيگيري مي‌كنند كه اين انشعاب‌هاي غيرمجاز فعال شود يا پس از قطع‌ كردن آن را فعال مي‌كنند. اينجا بايد تعيين‌تكليف انجام شود؛ اين ۱۲ هزار انشعاب غيرمجاز كه در حال استفاده از بيت‌المال هستند و هيچ هزينه‌اي هم پرداخت نمي‌كنند.» نكته مهم ديگر اما برداشت‌هاي غيرمجاز آب در بسياري از مناطق كشور است كه اين موضوع در استان مازندران حدود ۱۵درصد كل آب اين استان است. برارزاده در اين باره هم مي‌گويد: «ما هم در مازندران اين موارد و بحث برداشت‌هاي غيرمجاز را داشتيم ولي همه را قطع كرديم؛ اقامتگاه‌هاي غيردايم را شناسايي كرديم، ما ۱۸۵ هزار مشترك انشعاب غيردايم در مازندران داريم كه مستعد اين است كه در اين باره فكر انجام شود و كاري متفاوت انجام شود. نحوه برخورد ابتدا تذكر، برخورد قانوني و سوم هم قطع انشعاب غيرقانوني بود. به‌طور كلي پرتي آب در استان مازندران ۲۹ درصد است كه ۱۴ درصد ظاهري مانند شكستگي است و ۱۵ درصد هم انشعاب غيرمجاز است.» اين توضيحات درباره برداشت‌هاي غيرمجاز آب در مازندران درحالي است كه پيش‌تر هم مديرعامل آبفاي مشهد در گفت‌وگو با «اعتماد» از قطع ۴هزار انشعاب آب باغ‌ويلا در اين شهر خبر داده بود. «حسين اسماعيليان» در توضيح اين موضوع گفته بود: «يكي از مسائل مشهد در حوزه آب باغ‌ويلاها هستند كه گاها خطوط چند ده كيلومتري دارند و اين روند يكي از جدي‌ترين معضلات آب مشهد است. سال گذشته بيش از ۱۰ هزار انشعاب غيرمجاز تعيين تكليف شد كه اكثرا باغ‌ويلا بوده است. باورش سخت است اما صد متر حفاري مي‌كنند و در زيرزمين انشعاب مي‌گيرند. سال گذشته ما ۴ هزار انشعاب باغ‌ويلا را قطع كرديم.» اهميت اين اقدام زماني بيشتر آشكار مي‌شود كه بدانيم هر باغ‌ويلا شش و نيم برابر خانه عادي مصرف آب دارد.اين آمار و اطلاعات درباره تهران، مازندران و خراسان رضوي، تا اندازه‌اي درباره بسياري ديگر از استان‌ها هم صادق است اگرچه در برخي مناطق حتي شرايط بحراني‌تر هم هست؛ آماري كه به خوبي از ضرورت عزم جدي مردم و مسوولان براي گذر كوتاه‌مدت از اين بحران و در مرحله بعد هم پيدا كردن راه‌حل‌هاي اساسي براي آينده حكايت دارد.

 

کبنانیوز