دریافت لینک صفحه با کد QR

طرفین مصالحه در حال آماده‌سازی فضای داخلی برای توافق هستند؟

جنگ روایت‌ها بر سر امتیازات برجامی؛ بایدن امتیازهایی به ایران می‌دهد که به موقعیتِ او در آمریکا ضربه نزند

29 مرداد 1401 ساعت 12:18

«همانطور که تجربه اسفندماه سال 1399 و شانس بالای حصول یک توافق با محوریت احیای برجام در آن زمان نشان داد، در پیش‌بینی اینکه به زودی حتما توافقی صورت می گیرد، باید محتاط باشیم زیرا به هر حال هم ایران و هم آمریکا باید بتوانند از هرگونه توافق احتمالی در داخل کشورهایشان و در قالب رقابت های سیاسی دفاع کنند. طرف ایرانی می‌کوشد امتیاز برجسته ای را به دست آورد و طرف آمریکایی تلاش می کند که امتیاز برجسته ای را ندهد.»

 روند مذاکرات وین پس از گذشت ماه ها بار دیگر به نقطه ای رسیده که بسیاری از ناظران و تحلیلگران، جریان‌های رسانه‌ای و البته شماری از مقام های سیاسی، از دسترس بودنِ یک توافق و شانس بالا جهت دستیابی به آن در شرایط کنونی سخن می گویند. در این راستا، به تازگی اتحادیه اروپا بسته پیشنهادی را به طرف ایرانی ارائه کرده که برخی کارشناسان محتوای آن را مثبت و رو به جلو ارزیابی کرده اند.
از سویی، بر اساس آنچه برخی منابع رسانه ای و دیپلماتیک می گویند، هم ایران و هم آمریکا تا حدی مواضع سختگیرانه خود را در قالب مذاکرات تلطیف کرده اند. در این چهارچوب اخیرا حتی گمانه زنی هایی نیز در مورد ماهیت توافق پیشنهاد شده به ایران نیز مطرح شده است. به عنوان مثال گفته شده که ایران بلافاصله پس از اجرای توافق احتمالی امکان دسترسی به 7 میلیارد لار از دارایی های خارجی خود که در بانک های کره ای مسدود شده اند را خواهد داشت و یا در 120 روز نخستِ توافق 50 میلیون بشکه نفت ایران راهی بازارهای جهانی می‌شود و یا 17 بانک این کشور شاهد رفع تحریم ها علیه خود خواهند بود.
البته که در این رابطه برخی گمانه زنی های دیگر نیز مطرح است. ایران دوشنبه شنبه گذشته پاسخ خود به پیشنهاد طرف اروپایی را به اتحادیه اروپا تسلیم کرده است. با این حال، هنوز طرف اروپایی و به ویژه آمریکا در مورد پاسخ ایران به جمع بندی نرسیده اند و واشینگتن در این رابطه موضع گیری خاصی نکرده و جواب رسمی را ارائه نکرده است.
در این فضا، برخی با اشاره به موضع گیری های برخی مقام های سیاسی ایرانی و غربی در چند روز اخیر مبنی بر اینکه دستیابی به یک توافق در دسترس‌تر از هر زمان دیگری است، به طور خاص به طرح این سوال می پردازند که آیا شرایطِ جاری در قالب معادله اتمی ایران حقیقتا تایید کننده یکچنین وضعیتی است؟
بایدن صرفا امتیازهایی به ایران می دهد که به موقعیتِ او در آمریکا ضربه نزد
رحمان قهرمانپور، استاد علم سیاست و کارشناس حوزه سیاست خارجی در گفت‌وگو با فرارو، به بررسی این سوال و واکاوی برخی ابعاد مرتبط با رایزنی های سیاسی اخیر با محوریت پرونده اتمی ایران پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
تا چه حد دستیابی به یک توافق با محوریت احیای برجام را در شرایط کنونی در دسترس می بینید؟به نظر من در شرایط فعلی شبیه به وضعیتی که در اسفندماه سال 1399 شاهد بودیم، شانس توافق بسیار بیشتر از ماه های قبل شده و در این رابطه شاهدیم که برخی مقام ها در ایران، اروپا و آمریکا از در دسترس بودنِ بیش از پیشِ توافق سخن می گویند. از این رو واضح است که شانس توافق در وضعیت کنونی بیشتر از گذشته شده اما همانطور که تجربه اسفندماه سال 1399 نشان داد، در پیش بینی اینکه حتما توافقی صورت می گیرد، باید محتاط باشیم زیرا به هر حال هم ایران و هم آمریکا باید بتوانند از هرگونه توافق احتمالی در داخل کشورهایشان و در قالب رقابت های سیاسیِ داخلی دفاع کنند.
طرفِ ایرانی می کوشد امتیاز برجسته ای را به دست آورد و طرف آمریکایی تلاش می کند که امتیاز برجسته ای را ندهد. از این رو همچنان باید منتظر باشیم و ببینیم که آیا دو طرف به نقطه مطلوبی که امکان توافق را فراهم می کند می‌رسند یا خیر.
دیدگاه شما در مورد این گزاره که گفته شده ایران در ازای بدعهدی احتمالی دولت های آتی آمریکا در مورد برجام درخواست غرامت دارد چیست؟ آیا این ایده خاصیتِ عملیاتی هم دارد یا صرفا تبلیغاتی است؟
ایده گرفتن غرامت از دولت آمریکا، در ابتدایِ روی کار آمدن دولت بایدن و در هنگام سرکار بودنِ دولت حسن روحانی نیز مطرح بود. در آن زمان موضوع اصلی این بود که ایران باید بابت آن سه سالی که دولت آمریکا با مهندسیِ ترامپ از برجام خارج شد(2021-2018) و موجب وارد آمدن آسیب های گسترده اقتصادی به ایران شد، به این کشور غرامت بدهد.
اکنون بحثی که در مورد غرامت مطرح شده در مورد رفتار گذشته آمریکا نیست بلکه معطوف به این است که اگر آمریکا یا هر کشور دیگری از برجام خارج شود، در آن صورت در آینده باید غرامت بدهد. در واقع من می خواهم بگویم که ماهیت این دو بحث از یکیدگر متفاوت است. در واقع چون گرفتن غرامت از آمریکا به دلیل خروجش از برجام ممکن نبود، به تدریج این ایده کنار گذاشته شد. حال باید دید که آیا آمریکایی ها ایده جدید را مبنی اینکه در صورت خروج احتمالیشان از هرگونه توافق جدید در قالب معادله برجام باید غرامت بدهند، می پذیرند یا خیر. در مورد گذشته که این ایده راه به جایی نبرده است.
پیش بینی شما از پاسخ و واکنش احتمالی طرف آمریکایی به پاسخ اخیر ایران به بسته پیشنهادی اروپا چیست؟
در مورد واکنش احتمالی آمریکا به بسته پیشنهادی که اخیرا به ایران ارائه شده و تهران نیز پاسخش را در مورد آن به تازگی به طرف اروپایی تسلیم کرده باید گفت که آمریکایی ها نیز همچون ایران بار دیگر مشکلات کوچکی را مطرح می کنند و دوباره توپ را در زمین ایران می اندازند تا تصمیم گیری برای آن ها راحت شود.
البته از آنجایی که هنوز به صورت دقیق و علنی و شفاف نمی دانیم که خواسته های ایران و ماهیت پاسخ کشورمان به طرف های غربی چیست، پیش بینی واکنش آمریکایی ها نیز دشوار است. آن چیزی که مقامات اروپایی و آمریکایی گفته اند این است که پیشنهادات ایران در حدی نیست که آمریکا نتواند این پیشنهادات را تامین کند. اگر این حرف صرفا تبلیغات رسانه ای نباشد نشان می دهد که در آمریکا میلِ به توافق بیشتر از گذشته شده است.

به نظر شما تا چه حد این گزاره که اکنون طرف های غربی بیش از ایران به توافق نیاز دارند و حاضرند بهای آن را نیز بپردازند به واقعیت نزدیک است؟
ببینید هم دولت ایران و هم دولت بایدن هر کدام بنا به دلایلی، به دستیابی به یک توافق با محوریت احیای برجام نیاز دارند با این حال به صورت طبیعی هر دو طرف جهت توجیهِ توافق در داخل کشورهایشان اعلام می کنند که طرف مقابل بیش از ما به توافق نیاز دارد. این ها عمدتا تبلیغات سیاسی است با این حال واقعیت میدانی این است که هم ایران و هم آمریکا همانطور که پیشتر نیز گفتم به توافق نیاز دارند و تعیین دقیق اینکه در شرایط فعلی نیازِ کدامیک به توافق بیشتر است، سخت است.
با این حال، نظریه های روابط بین الملل به ما می گویند که عموما نیازِ دولت های ضعیف تر به توافق بیشتر از دولت های قوی تر است و یا به عبارت ساده تر توان مقاومت دولت ها و قدرت های بزرگ در برابر افت و خیزهای سیاست بین المللی بیشتر از دولت های ضعیف تر و کوچکتر است.
آیا به طور خاص دولت بایدن با توجه به شرایط داخلیِ آمریکا حاضر است بهایی را برای حصول یک توافق با ایران بپردازد؟
اگر آن چیزی که ایران می خواهد باعث تضعیف موقعیت بایدن در برابر جمهوریخواهان در چهارچوب رقابت های انتخاباتی ماه نوامبر(با محوریت انتخابات کنگره آمریکا در نوامبر 2022) نشود و فراتر از آن، جز موارد حساس در قالب رقابت های سیاسی داخلی آمریکا نیز نباشد، به نظر من دولت بایدن حاضر به ارائه امتیازهای لازم به ایران جهت احیای برجام خواهد بود.
با این حال اگر خواسته هایی نظیر خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست گروه های تروریستی وزارت خارجه آمریکا مطرح شود، چون موضوعی است که در عرصه سیاست داخلی آمریکا به شدت محل اختلاف است، تمایل بایدن برای دادن امتیازات در زمینه های اینچنینی به مراتب کمتر است و اساسا بایدن و دموکرات ها حاضر به پرداخت بها در این زمینه و بسیج کردن سرمایه سیاسی خود در پسِ یک توافق احتمالی با تهران نخواهند بود.
جنگ روایت‌ها بر سر امتیازات برجامی
اکوایران در گزارشی نوشت؛ تحلیلگران بر این باورند که آنچه توافق احیای برجام را نزدیکتر از همیشه کرده، انعطاف‌پذیری و تساهل دوجانبه از سوی دو سوی اصلی مناقشه، ایران و آمریکا بوده‌است. با این حال به نظر می‌رسد اکنون تهران و واشنگتن هر یک به نوبه خود در حال اقناع نیروهای سیاسی داخلی و آماده‌سازی افکار عمومی کشور خود هستند و به همین دلیل هر یک سعی دارند در روایت خود آنچه گرفته‌اند را بزرگ‌نمایی کنند و آنچه داده‌اند را اندک جلوه دهند.
به دنبال تسریع تحولات دیپلماتیک و تسهیل روند تعاملات میان ایران و آمریکا با میانجیگری دیپلمات‌های اتحادیه اروپا، اکنون چشم انداز توافق احیای برجام، دست‌یافتنی‌تر از همیشه به نظر می‌رسد.
طبیعت یک مصالحه
به همین ترتیب گزارش‌های رسانه‌ای و ادعاهای منابع غیررسمی درباره محتوای پیش‌نویس توافق و امتیازات رد و بدل شده میان طرفین نیز ضد و نقیض هستند. امری که  به نظر می‌رسد ناشی از «طبیعت مصالحه و عوارض طبیعی پسامصالحه» است.
به باور برخی تحلیلگران، آنچه توافق احیای برجام را نزدیکتر از همیشه کرده، انعطاف‌پذیری و تساهل دوجانبه از سوی دو سوی اصلی مناقشه، ایران و آمریکا بوده‌؛ و این «طبیعت یک مصالحه» است.
با این حال به نظر می‌رسد اکنون تهران و واشنگتن هر یک به نوبه خود در حال اقناع نیروهای سیاسی داخلی و آماده‌سازی افکار عمومی کشور خود هستند و به همین دلیل هر یک سعی دارند در روایت خود آنچه گرفته‌اند را بزرگ‌نمایی کنند و آنچه داده‌اند را اندک جلوه دهند؛ و این‌ها نیز احتمالاً زمینه‌سازی‌های پیش از [اعلام] توافق» و یا «عوارض طبیعی پس از مصالحه» هستند.
 روایت‌های متناقض درباره امتیازات برجامی
مجلس ایران روز چهارشنبه درباره آخرین تحولات گفتگوهای وین جلسه غیرعلنی برگزار کرد و حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه، علی باقری کنی، علی شمخانی و بهروز کمالوندی با حضور در این نشست به تشریح آخرین تحولات مربوط به مذاکرات و متن پیش‌نویس توافق احتمالی پرداختند. علی‌رغم غیرعلنی بودن این نشست، ادعاهای ضد و نقیضی در فضای رسانه‌ای درباره اظهارات مذاکره‌کننده ارشد ایران و روایت او از درونمایه توافق منتشر شد.

به گفته علی واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین‌المللی بحران، در این برهه باید ۳ نکته را مد نظر داشت: ۱) همه آنچه در مورد گفتگوهای وین گزارش می شود لزوماً واقعیت نیست. ۲) همه چیزهایی که واقعیت دارند لزوماً نهایی نمی‌شوند. 3) همه چیزهایی که اتفاق می‌افتد لزوماً گزارش نمی شود.
پیش از این نیز رسانه‌ها درباره درخواست‌های مطرح شده در پاسخ ایران به متن پیشنهادی اروپا گمانه‌زنی‌های مختلفی کردند که به نقل از منابع اروپایی گفته می‌شد تهران در زمینه تحریم‌ها و تضمین‌ها درخواست‌هایی دارد که «غیرمناقشه‌برانگیز» هستند. و به همین دلیل اغلب کارشناسان می‌گفتند اکنون توپ در زمین آمریکاست.
در انتظار پاسخ آمریکا
از سوی دیگر درحالی که برخی گزارش‌ها حاکی از این بود که اتحادیه اروپا در اوایل روز جمعه منتظر پاسخ ایالات متحده به خواسته‌های ایران در مورد متن پیشنهادی اروپا است، تا اوایل روز شنبه هیچ خبر رسمی در این زمینه وجود نداشت.
به نوشته لارا روزن، خبرنگار آمریکایی، یک مقام اتحادیه اروپا عصر پنجشنبه به وقت واشنگتن دی‌سی درباره زمانی که می‌توان منتظر پاسخ ایالات متحده بود، گفت: «هر لحظه، اما مطمئناً ممکن است فردا باشد». یکی دیگر از مقامات اروپایی اوایل پنجشنبه گفت: «در انتظار واکنش آمریکا هستیم».
با این حال  خبرگزاری سی‌ان‌ان شب گذشته گزارش داد که یک مقام ارشد دولت گفت: در حال حاضر، ایالات متحده به طور خصوصی بازخورد خود را به اروپایی ها منتقل می کند. یکی دیگر از مقامات دولت آمریکا گفت، اما ایالات متحده هنوز به طور رسمی به پیش نویس های اتحادیه اروپا و ایران پاسخ نداده است.
یکی دیگر از مقامات ارشد دولت گفت: «ما طبق معمول دولت بایدن، در حال انجام تکالیف خود هستیم. ما در حال رایزنی با کارشناسان خود در این سازمان هستیم. و هنگامی که پاسخی آماده شد، آن را خواهیم فرستاد.»

ادعای سی‌ان‌ان: ایران در موضوع FTO انعطاف نشان داده است 
در همین حال خبرگزاری سی‌ان‌ان شب گذشته در گزارشی مدعی شد که ایران  درباره درخواست حذف سپاه پاسداران ایران از فهرست موسومخ به FTO انعطاف نشان داده و در پاسخ  خود به پیش‌نویس توافق هسته‌ای پیشنهاد شده توسط اتحادیه اروپا -که آن را پیش‌نویس «نهایی» توصیف کرده است-این خواسته را ذکر نکرده است.
ناتاشا برتراند و کایلی اتوود، خبرنگاران سی‌ان‌ان به نقل از یک مقام مسئول در دولت بایدن با اشاره به اینکه ایالات متحده بارها این درخواست را رد کرده است، گفت: «نسخه فعلی متن و آنچه آنها مطالبه می کنند، آن را کنار گذاشته. بنابراین اگر به توافق نزدیکتر هستیم، به همین دلیل است.»
این مقام ادعا کرد که ایرانی‌ها همچنین از درخواست های مربوط به حذف چندین شرکت مرتبط با سپاه صرف نظر کردند.
این مقام گفته است «در حالی که توافق اکنون نزدیکتر از دو هفته پیش است، اما نتیجه نامشخص است زیرا برخی شکاف ها باقی مانده است. پرزیدنت بایدن فقط توافقی را تایید می کند که منافع امنیت ملی ما را تامین کند».
 پیشرفت از این نقطه به بعد کند می‌شود
به نوشته سی‌ان‌ان، یکی دیگر از مقامات ارشد دولت گفت که پیشرفت از این نقطه به بعد ممکن است کند باشد. اما به نظر می رسد در حال حاضر شتاب بیشتری نسبت به سال گذشته وجود دارد.
در حالی که ایالات متحده احساس می کند که یک مانع بزرگ برداشته شده است، هنوز برخی از نقاط اختلاف دیگر وجود دارد. به ادعای سی‌ان‌ان اینها شامل تمایل تهران برای تضمین پرداخت غرامت در صورت خروج رئیس‌جمهور آینده آمریکا از توافق، و درخواست این کشور برای پایان دادن به تحقیقات سه ساله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای این کشور است.
مقامات به سی ان ان گفتند که موضع دولت بایدن در مورد این مسائل تغییر نکرده است. مقامات گفتند که ایران هنوز باید به آژانس درباره موضوع پادمان‌ها توضیح دهد . به گفته این مقامات، ایالات متحده همچنین به ایران روشن کرده است که نمی‌تواند دولت‌های آینده را به این توافق ملزم کند، و همچنین نمی‌تواند وعده غرامت در صورت خروج رئیس‌جمهور آمریکا را بدهد.

خیز جمهوری‌خواهان برای حمله به توافق
در همین حال، از نظر سیاسی، مخالفت جمهوری خواهان با توافق در ایالات متحده همچنان قوی است، حتی اگر حذف سپاه از فهرست بخشی از توافق نباشد. این مخالفت تنها در هفته‌های اخیر با طرح اتهاماتی علیه تهران از سوی وزارت دادگستری درباره ادعای نقشه ترور جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی آمریکا و با فضای ملتهب پس ااز حمله به سلمان رشدی، افزایش یافته است. جمهوری‌خواهان همچنین تاکید کرده‌اند که تلاش خواهند کرد هرگونه کاهش تحریم‌هایی را که ممکن است ایران برای بازگشت به برجام دریافت کند، مسدود کنند.
تد کروز، سناتور جمهوری‌خواه از تگزاس، به سی‌ان‌ان گفت: «توافق آن‌ها تحریم‌های اقتصاد ایران را از بین می‌برد و صدها میلیارد دلار به ایران سرازیر می‌کند». کروز افزود که او "متعهد به مسدود کردن و لغو این توافق فاجعه بار است."

کد مطلب: 451596