روي نقشه‌هاي هواشناسي، وسعت دشت‌هاي كانون گرد و غبار چند برابر وسعت استان كردستان است كه خاك مردابي آن دشت‌ها با توليد وزش باد صعودي از زمين آن كشورها بر مي‌خيزد و بر آسمان استان‌هاي غربي از ناحيه عراق و استان خوزستان از ناحيه عربستان مي‌نشيند.
شيروان ياري |كارشناس ارشد ژئوفيزيك دانشگاه تهران، كانون‌هاي جغرافيايي بحران گرد و غبار را كشورهاي اردن، سوريه، عراق و عربستان عنوان و در گفت‌وگو با «اعتماد» تشريح كرد كه عامل برخاستن گرد و غبار از كشور عراق و عربستان بر آسمان استان‌هاي غربي و خوزستان ايران ناشي از سدسازي بي‌محاباي تركيه بر دجله و فرات است. طالب حيدري در اين گفت‌وگو، فرآيند اين پديده نوظهور از 2005 ميلادي در ايران را اين‌گونه تحليل مي‌كند كه رودخانه‌هاي دجله و فرات در گذشته نقش مهمي در فوران سيلاب، رطوبت هوا و خاموشي پديده گرد و غبار داشته است؛ اما هم‌اكنون 90درصد تركيه و 10درصد سوريه به دليل سد‌سازي بر حوزه آبريز فرات نقش مستقيم در خشك شدن اين رودخانه مهم كشور عراق دارند.
اين مديركل سابق اداره كل هواشناسي استان‌هاي كرمانشاه و كردستان درخصوص دلايل خشكي رودخانه دجله مي‌گويد كه تركيه 45درصد، اقليم كردستان عراق 45درصد و ايران 10درصد روي خشكي دجله نقش دارد و نقش 10درصدي ايران بسيار ناچيز است. اين كارشناس ارشد هواشناسي با اشاره به اينكه هيچ‌گاه اتمسفر خالي از گرد و غبار نيست، افزود: بررسي‌هاي علمي نشان مي‌دهد كه به درازي تاريخ زيست انسان روي كره خاكي، گرد و غبار نرمال در اتمسفر به اندازه معين كه موجب تشكيل ابر شود، وجود داشته است؛ اما امروزه اين گرد و غبار از حد معين تجاوز كرده و زندگي انسان‌ها و تشكيل ابر و باروري ابرها را به خطر انداخته است.
طالب حيدري استدلال كرد كه در گذشته‌هاي دور هر ساله دجله و فرات در فصل بهار طغيان مي‌كرد و سيلاب آن باعث رطوبت و نمناكي خاك در دشت‌هاي وسيع محدوده جغرافيايي كشورهاي اردن، عراق، سوريه و عربستان مي‌شد و به همين دليل ما ايرانيان به ويژه مردمان استان‌هاي غرب كشور و خوزستان، بهار مرطوب با خُنكاي نسيم احساس مي‌كرديم؛ نه تنگي نفس ناشي از تنفس گرد و خاك مردابي چسبناك امروزي را.

او مي‌گويد كه روي نقشه‌هاي هواشناسي، وسعت دشت‌هاي كانون گرد و غبار چند برابر وسعت استان كردستان است كه خاك مردابي آن دشت‌ها با توليد وزش باد صعودي از زمين آن كشورها بر مي‌خيزد و بر آسمان استان‌هاي غربي از ناحيه عراق و استان خوزستان از ناحيه عربستان مي‌نشيند.
او با اعلام اينكه پايداري و ناپداري اتمسفر در بهار بيشتر مشهود است، افزود: با جريان متلاطم وزش باد صعودي اين كانون‌هاي گرد و غبار با دانه‌هاي خاك مردابي فعال مي‌شوند و حيات انسان، نباتات و جانوري را در ايران در فصل رويش و زايش بهار به خطر مي‌اندازند. به گفته اين كارشناس ارشد هواشناسي، تنفس گرد و غبار زندگي انسان‌هاي آسيب‌پذير، گرده‌افشاني گل‌ها، خوشه‌رويي گندم‌زارها و سيستم تنفسي ماكيان را دچار چالش مي‌كند و افزون بر افزايش مرگ و مير انسان‌هاي در معرض خطر، تنش اقتصادي براي كشاورزان و واحدهاي توليدي مرغ ايجاد مي‌كند.
اين فارغ‌التحصيل ژئوفيزيك دانشگاه تهران به صراحت مي‌گويد كه به دليل دخالت انسان در طبيعت، بافت زمين در كانون‌هاي جغرافيايي گرد و غبار سست شده و پيوستگي خاك اين مناطق از هم پاشيده است كه سد‌سازي تنها عامل اين رخداد تلخ محسوب مي‌شود. آن‌گونه كه طالب حيدري گزارش مي‌دهد با صعود فوقاني جريان‌هاي باد، دانه‌هاي خاك چسبناك مردابي اين دشت‌ها از غرب به شرق سوار اين موج باد مي‌شود و مستقيم آسمان نواحي غربي و جنوب غربي ايران را خاكستري مي‌كند كه اگر وزش باد بر اين نواحي با شدت عبور كند اين گرد و خاك آسمان تهران و خراسان را نيز درگير مي‌كند.
به گفته او اگر وزش باد در عراق و عربستان تند و در مناطق استان‌هاي غربي و خوزستان كند باشد، گرد و غبار در بين دره‌ها و كوهستان‌ها ته‌نشين مي‌شود كه با وزش باد اين گرد و غبار از دره‌ها و كوهستان‌ها بر آسمان مناطق روستايي و شهري پديدار مي‌شود و به همين دليل در برخي مواقع ايراني‌ها افزون بر فصل بهار در تابستان و حتي پاييز نيز با پديده گرد و غبار مواجه هستند. 
بحران گرد و غبار به گونه‌اي است كه ديد واقعي را به كمتر از 100 متر مي‌رساند و ذرات معلق در جو، چنان زياد است كه تنفس را دشوار و زندگي روزمره را با مشكل مواجه مي‌سازد اين را محمد طالب حيدري براي آگاهي شهروندان تشريح مي‌كند كه در اين ايام از باز كردن پنجره‌ها و روشن شدن كولر در خوزستان خودداري شود.
اين فارغ‌التحصيل ژئوفيزيك دانشگاه تهران معتقد است كه دولت بايد با نگاه بين‌المللي در نشست با كشورهاي كانون غبار براي هميشه به پديده گرد و غبار پايان دهد؛ چون اين مساله هر سال در بهار بحث آن در رسانه‌ها داغ مي‌شود و بعد از آن به فراموشي سپرده مي‌شود.
طالب حيدري به خبرنگار اعتماد به صراحت مي‌گويد: سياست دولت‌ها در بحث كنترل گرد و غبار در ايران اشتباه است و هر ساله اعتبارات ويژه‌اي را در كشور براي مراكز تحقيقاتي اختصاص مي‌دهند كه هيچ تاثيري در حل اين مشكل ندارد و بايد مشكل گرد و غبار را وزارت امور خارجه ايران در نشست جهاني با كشورهاي اردن، عراق، سوريه و عربستان حل و فصل كند.
به گفته اين كارشناس ارشد هواشناسي، دولت در سال 91 و 92، ميليارد‌ها تومان براي خريد دستگاه يونيزاسيون اتمسفر در خوزستان تحت عنوان «سپريوني» هزينه كرد كه به لحاظ علمي هيچ تاثيري بر كنترل پديده گرد و غبار نداشت، بلكه حتي تاثيرات منفي هم بر محيط زيست و جريانات جوي داشت.
به گفته حيدري، در همان سال‌ها، شماري از مسوولان سازمان هواشناسي كشور در نشستي به‌كارگيري سيستم سپريوني در مبارزه با كاهش گرد و غبار در كشور را بدون مطالعه و امكان‌سنجي دانستند و به صراحت اعلام كردند كه به‌كارگيري اين سيستم برخلاف ادعاي مجريان آن، نه تنها باعث كاهش گرد و غبار نشده، بلكه امكان تاثيرات منفي بر محيط‌زيست و جريانات جوي را دارد؛ اما متاسفانه كسي گوش نداد و ميليارد‌ها تومان به هدر رفت.
مدير كل سابق هواشناسي استان‌هاي كردستان و كرمانشاه به روش استفاده از دستگاه يونيزاسيون اشاره كرد و اظهار داشت: ايران در كمربند خشكي قرار گرفته به گونه‌اي كه وضعيت كشور به نفع بارش و بارندگي نيست؛ لذا روش‌هاي اتخاذ شده بايد مبتني بر شرايط جوي كشور و متناسب با اقليم منطقه باشد. 
به اعتقاد اين فارغ‌التحصيل رشته ژئوفيزيك در دانشگاه تهران، روش‌هاي مختلفي براي كنترل گرد و غبار‌ها وجود دارد كه اكنون يك روش مبتني بر ميدان الكتريكي زمين و پوسته زمين پيشنهاد شده كه پيشنهاد‌دهندگان معتقدند از طريق اين ميدان الكتريكي مي‌توان ميزان گرد و غبار را كنترل كرد، اما هنوز اين نظريه نيز به اثبات نرسيده است و در مرحله آزمون و خطاست.
حيدري با تاكيد بر اينكه روش‌هاي مورد توجه بايد حتما به صورت كارشناسي و با مطالعه انجام شود، تصريح كرد: اكنون شاهد به‌هم خوردن تناسب اقليمي در كشور عراق هستيم و براي رفع معضل پديده گرد و غبار، بايد سهم آب دجله و فرات احيا شود و نقش اين رودخانه‌‌ها در اقليم كنوني عراق و كشورهاي كانون‌خيز، گرد و خاك زنده شود.
تنفس هشت روز هواي ناسالم در كردستان
سرپرست حفاظت محيط‌زيست كردستان نيز پديده گرد و غبار را ناشي از سد‌سازي بي‌رويه كشور تركيه مي‌داند و گفت: پديده گرد و غبار به مناسبات بين‌المللي و اقليم جغرافيايي كشورهاي كانون گرد و غبار بر مي‌گردد و شهروندان بايد بدانند كه اين پديده با تصميم‌گيري محلي و منطقه حل نمي‌شود.
خيرالله مرادي با تاكيد بر تحليل‌هاي عمقي كارشناسان از شهروندان خواست كه با نگاه جهاني و علمي به پديده گرد و غبار نگاه كنند و مديران استاني و منطقه‌اي را در بروز اين پديده كه هيچ ارتباطي به كشورايران ندارد، مقصر جلوه ندهند. او با بيان اينكه به صورت آنلاين وضعيت آلودگي هوا در شهرهاي سنندج، سقز، بانه، قروه، بيجار و ديواندره پايش مي‌شود، افزود: از مجموع 10 شهرستان استان تنها اين شش شهر پرجمعيت كردستان مجهز به دستگاه‌هاي سنجش آلودگي هواست.
مرادي، معيار‌هاي سنجش ميزان آلودگي در هوا را تشريح كرد و گفت: اگر در فرآيند سنجش هوا، شاخص آلودگي از مقياس صفر تا50 (پي اس آي) تجاوز نكند هوا پاك، 50 تا100 سالم، 100 تا200 ناسالم و200 تا300 بسيار ناسالم و از 300 (پي اس آي) بيشتر خطرناك برآورد مي‌شود. به گفته وي از يكم تا 24 فروردين امسال، شهروندان كردستان 8 روز هواي ناسالم با شاخصه‌هاي ناسالم حساس، ناسالم عموم، بسيار ناسالم و خطرناك تنفس كرده‌اند و در مجموع تنها 5 روز هواي پاك و 11 روز هواي قابل قبول در استان كردستان ثبت و گزارش شده است. او از تداوم بيماري كرونا ابراز ناخرسندي كرد؛ اما گفت خوشبختانه امروزه شهروندان به واسطه بيماري كرونا ماسك مي‌زنند كه زدن ماسك در زمان گرد و غبار توصيه حفاظت محيط‌زيست در سال‌هاي قبل از كرونا بود كه شهروندان گوش نمي‌دادند. سرپرست حفاظت محيط‌زيست كردستان، به شهروندان درگير با پديده گرد و غبار در كشور توصيه كرد كه با توجه به ذرات معلق گرد و خاك در هوا از ماسك N91 استفاده كنند .
 

کبنانیوز