بسیاری از والدین دوست دارند فرزندانشان به ویژه  در شرایط کنونی که کرونا همه را خانه نشین کرده است و فرزندان هم مدرسه را به صورت آنلاین در خانه تجربه می‌کنند آرام و ساکت بنشینند و به قول خودشان یک پارچه آقا یا خانم باشند و همه تکالیف را خودشان به تنهایی انجام دهند و دیگر دغدغه جدیدی را برایشان ایجاد نکنند. درگیری بسیار شدید والدین و کودکان و نوجوانان مدرسه‌ای یکی از بسیار مسائلی است که صدای فریاد خانواده‌ها را در آورده است و والدین به هر نحوی که شده می‌خواهند جلوی کودکان و نوجوانان خود بایستند و آنها را به انجام آنچه که آن‌ها می‌خواهند وادارند.
جالب است که هنگامی که پای درد و دل والدین می‌نشینیم آنچه می گویند این است که آنها فقط فرزندان را مقصر می‌دانند و خواهان تغییر فرزندان هستند.
 غافل از اینکه کودکان در سنین مختلف رفتارهای مختلفی از خودشان بروز می‌دهند و اگر به بهانه‌های مختلف به اصطلاح معاشرتی و اجتماعی، مانع رفتارهای طبیعی کودکان و نوجوانان شویم، خسارات جبران ناپذیری به شکل گیری شخصیت اجتماعی آنها وارد می‌کنیم. از سوی دیگر برخی دیگر از خانواده‌ها از آن طرف بام افتاده‌اند و با رها سازی کودکان و عدم مراقبت بر رفتارهای، زمینه پرخاشگری و رفتاری‌های غیر منطقی را در فرزندانشان فراهم می‌سازند. در واقع نبود نظارت و وادادگی در آموزش ابتدایی‌ترین اصول برخورد با همسالان و تعامل با اطرافیان باعث بروز رفتارهای خشن و زننده در برخی کودکان می‌شود، که اصلاح این مدار با سختی‌هایی همراه است. هر چند برخی رفتارهای پرخاشگرانه کودکان اقتضای سن آنهاست ولی افزایش بی رویه این دست رفتارها و آموزش ندادن خودکنترلی به آنها باعث نهادینه شدن این رفتارها در کودکان و ادامه آن در سنین دیگر خواهد شد. شما هم حتماً تا به حال کودکانی را دیده‌اید که مدام داد می‌زنند، فحش می‌دهند و اشیاء دم دست خود را به هر طرف می‌اندازند یا به سر و صورت مادر خود مشت می‌زنند یا نوجوانانی که در خانه، مدرسه و محل زندگی خود مدام دعوا و زد و خورد راه می‌اندازند و دردسر می‌آفرینند. در مطالعات صورت گرفته راجع به رفتارهای ناهنجار، پرخاشگری رفتاری است که برای آسیب رساندن به شخصی دیگر طرح‌ریزی یا اجرا می‌شود. برخی از پژوهشگران پرخاشگری را در معنی وسیع کلمه اما الزاماً آسیب بدنی نمی‌دانند و مواردی چون فحاشی، شایعه پراکنی، تهمت زدن و دیگر اشکال هتک‌آبرو را نیز پرخاشگری می‌دانند. به منظور آشنایی بیشتر با این مقوله گفت‌وگوی کوتاهی با «معصومه رضائی پور» کارشناس ارشد روان شناسی بالینی و مربی مهارتهای زندگی انجام داده‌ایم که حاوی نکات آموزشی متعددی است.

   اساساً پرخاشگری در کودکان چیست شامل چه رفتارهایی می‌شود؟
تعاریف متعددی برای پرخاشگری از سوی دانشمندان ارائه شده است اما در مجموع رفتار ناسازگارانه برای نشان دادن احساس خشم از سوی فرد پرخاشگری نامیده می‌شود. دلایل متعددی در بروز پرخاشگری متصور است که در این می‌توان به جلب توجه، انتقام، رسیدن به یک وسیله یا اسباب بازی، محرومیت و نداشتن آزادی برای انجام برخی امور، احساس بی کفایتی و نداشتن توانایی انجام برخی فعالیت‌ها و ... اشاره کرد. دلایل بروز پرخاشگری چیست؟ دلایل بروز پرخاشگری در کودکان با توجه به ساختار آموزشی و نگرش خانواده متفاوت است. الگو پذیری کودکان از والدین، وجود تضادهای درونی، ترس و اضطراب، تمسخر از سوی گروه همسالان، نداشتن قدرت تدافعی در برابر والدین، گروه همسالان و اطرافیان، اذیت و آزار از سوی همسالان یا بزرگتر ها، فشارهای روانی، از دست دادن والدین، درگیری‌های والدین، فیلم‌ها، ماهواره، اینترنت، بازی‌های خشن رایانه‌ای و در حال حاضر مشکلات معیشتی اقتصادی که به طور گسترده خانواده‌ها را درگیر خود کرده است و البته قرنطینه و زمان بسیار زیاد در خانه ماندن ... بخشی از دلایل بروز خشونت در کودکان و نوجوانان و والدین آنها محسوب می‌شود.

پرخاشگری چه اشکالی دارد؟
پرخاشگری و خشونت دارای اشکال گوناگونی است که در سنین مختلف در رفتار کودکان دیده می‌شود. پرخاشگری کلامی، پرخاشگری فیزیکی، پرخاشگری رفتاری، پرخاشگری خاموش و ... مدل‌های گوناگونی از پرخاشگری هستند. برخی کودکان با توجه به شرایط اجتماعی خانواده بیشتر از الفاظ ناشایست استفاده می‌کنند؛ عده‌ای با خشونت فیزیکی خشم فروخورده خود را نمایان می‌سازند؛ برخی کودکان با حمله به وسایل هم سالان خود و حتی شکستن اسباب بازی یا پاره کردن دفتر و کتاب همکلاسی‌های خود ابراز نفرت و خشم می‌کنند؛ مدل‌های دیگری هم وجود دارد که یکی از خطرناک‌ترین آنها خشونت خاموش یا حرص خوردن بیش از حد است که ممکن است به صورت ناگهانی و انفجاری منجر به یک حرکت خطرناک و دور از تصور نظیر حمله فیزیکی یا حتی استفاده از ابزاری که خطرات جسمی برای فرد در پی دارد... در مجموع می‌توان گفت اشکال مختلف پرخاشگری و خشونت در کودکان متأثر از نوع نگاه و نگرش خانواده به مقوله تربیت، تصمیمات خانواده و معلمان و مربیان مهد کودک، فضایی که کودک در آن رشد می‌کند و سایر عوامل محیطی و حتی ژنتیکی است.

بهترین زمان برای مقابله با کودک پرخاشگر چه زمانی است؟
قطعاً در زمان بروز پرخاشگری، راهکارهایی برای کنترل و آموزش وجود دارد که قطعاً باید قبل از بروز پرخاشگری آموزش دیده شده باشد تا والدین و فرزندان بتوانند در زمان از آنها استفاده بهینه داشت. بهترین زمان وقتی است که کودک یا نوجوان در آرامش است و حال و حوصله شنیدن حرف‌های والدین یا معلم و روانشناس یا مشاور را دارد. تنبیه متقابل و داشتن گارد هم جهت با پرخاشگر تنها به مثابه باد زدن آتش کینه و خشم است. وقتی که کودک آرام شد می‌توان در مورد رفتارش با او صحبت کرد و بدون عصبانیت، داد و فریاد، تحقیر و تمسخر نسبت به رفتارش تذکر داد و شیوه‌های مناسب کنترل خشم و بروز رفتار مناسب را با او مرور کرد. 

  

چه تفاوتی بین پرخاشگری و خشونت وجود دارد؟
خشم احساسی طبیعی است که به صورت بدنی و هیجانی، ابراز می‌شود و واکنش طبیعی ارگانیسم نسبت به شرایطی است که فرد دچار ناکامی می‌گردد، وقتی عامل درونی یا بیرونی مانع رسیدن ما به هدف شود احساس خشم می‌کنیم. ولی پرخاشگری رفتاری است که گاهی بر اثر احساس خشم در افراد با اهداف مختلف دیده می‌شود. در واقع پرخاشگری نوعی واکنش رفتاری است که در افرادِ خشمگینی که ترسو و ضعیف بوده و احساس ناامنی می‌کنند دیده می‌شود. آن‌ها هنگام مواجهه با ناکامی، خویشتن را در خطر تهدید یا در معرض آسیب می‌یابند. به دیگر بیان خشم یکی از واکنش‌های طبیعی بدن در قبال بروز برخی رفتارها و مشاهده صحنه‌ها رخ می‌دهد اما پرخاشگری رفتاری منبعث از خشم است که انسان باید در جهت کنترل آن یا کاهش آن بکوشد.



سخن آخر
تعامل با کودکان و نوجوانان به ویژه در این ایام کرونایی که کودکان در آپارتمان‌ها بیشتر با خانواده‌ها هستند و کمتر امکان تخلیه انرژی در محیط‌های باز را ندارند، بسیار دشوار است و ممکن است حتی بروز پرخاشگری در این ایام بیشتر دیده شود. در چنین شرایطی در گام نخست خانواده باید دلایل موقعیت‌های بروز چنین رفتاری را شناسایی کند و سپس در جهت مقابله با آن هدفگذاری و تصمیم گیری کند. گاهی والدین تصور می‌کنند که عصبانی شدن در مقابل فرزندان کار درستی نیست اما همیشه هم این طور نیست گاه بچه‌ها لازم است که عصبانیت والدین را ببینند و گاهی حتی بلند صحبت کردن، آن‌ها را متوجه اشتباه خود کند اما عصبانیت صحیح با پرخاشگری همراه با توهین، تهدید، تحقیر و سرزنش متفاوت است. خانواده‌ها باید بیاموزند کمک گرفتن از روانشناس، آموزش و یادگیری مهارت‌های زندگی و کنترل خشم، اهدای جایزه در قبال رفتارهای پسندیده، افزایش حس مسئولیت پذیری را در اولویت‌های خود قرار دهند چرا که این رفتارهای منطقی  می‌تواند در کاهش پرخاشگری کودکان مؤثر باشند
در مجموع باید اذعان کرد حل مشکل پرخاشگری در کودکان و نوجوانان کاری پیچیده است و به صبر و حوصله‌ی زیاد نیاز دارد. ولی با کمک گرفتن از اهل فن می‌توانید به نحو بهتری به هدایت عاطفی و تغییر رفتار مورد نیاز فرزندتان بپردازید تا رفتار ناشایست خود را پشت سر بگذارد و با پا به سن گذاشتن رفتارهای معقول‌تر و سنجیده‌تری از خود نشان دهد.

کبنانیوز