کبنانیوز - تشدید آسیب‌پذیری قشرهای ضعیف در جامعه جدی است

تشدید آسیب‌پذیری قشرهای ضعیف در جامعه جدی است

سیدضیاء هاشمی می‌گوید: بیشترین تهدید کرونا، در حوزه اقتصادی است؛ تهدید کرونا این است که اقشار آسیب‌پذیر، آسیب‌پذیرتر خواهند شد؛ لذا تشدید آسیب‌پذیری قشرهای ضعیف در جامعه یک مسأله جدی است؛ چراکه نوع تعاملات اجتماعی و همبستگی اجتماعی در سطوح خرد در تعاملات بین فردی، کاهش پیدا می‌کند.
پایگاه خبری-تحلیلی شفقنا در گفت و گو با مدیرعامل ایرنا و استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران می نویسد: در هنجارهای فرهنگی و اخلاقی، انعطاف بیشتری به وجود می‌آید؛ یعنی در جامعه، مدارای اجتماعی افزایش می‌یابد و دلیلش این است که افراد، امکان تعامل‌های گسترده تری پیدا می‌کنند.
وی تصریح کرد: جریانات سیاسی اگر بخواهند در مسیر خودشان موفق باشند، نیاز دارند به اینکه با مردم صادق تر باشند و نسبت به نیازهای واقعی و نو پدید جامعه توجه بیشتری داشته باشند و خصوصا به قشر محروم و فقیر جامعه جدی تر بپردازند.
دکتر سید ضیاء هاشمی در رابطه با تاثیر کرونا بر ابعاد اجتماعی زندگی بشر، اظهار کرد: آثار و تبعات کرونا بسیار گسترده است و بخشی از آن در زندگی جاری و روزانه، خود را نشان می‌دهد؛ به عنوان نمونه افزایش هزینه‌های بهداشتی، بهم ریختن نرم‌های رایج، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و محدود شدن عزاداری‌ها و عروسی‌ها، جزوی از این آثار است؛ اما برخی از این آثار ماندگار است که به نظر می‌آید پس از این در افق آینده با زندگی جدیدی مواجه خواهیم شد؛ بسیاری از صاحبنظران هم اعلام کردند که کرونا می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ زندگی بشر باشد چراکه در دوران معاصر، تا قبل از کرونا با یک سبک زندگی مواجه هستیم و بعد از کرونا در فضای دیگری زندگی خواهیم کرد.
فضای مجازی به بخشی از زندگی جاری مردم تبدیل خواهد شد
وی در ادامه افزود: یکی از این آثار ماندگار، برجسته شدن نقش فضای مجازی است و زندگی در فضای مجازی منحصر به یک گروه نخبه و یا بخش‌هایی از جامعه نیست؛ البته پیش از این هم فضای مجازی روند روبه رشدی داشت و رشد پرشتابی هم طی می‌کرد اما از این پس فضای مجازی، به بخشی از زندگی جاری مردم تبدیل خواهد شد؛ یعنی اگر زمانی می‌گفتیم که باید فضای مجازی را به رسمیت بشناسیم اما الان فضای مجازی در جامعه به رسمیت شناخته شده است؛ یعنی اقشار مختلف مردم کاملا با این قضیه کنار آمده‌اند و کرونا باعث شده که تمرین کنند و تمرین چند ماهه، این فضا را نهادینده کرده است. در فضای مجازی، سرعت تحولات هم بالا می‌رود یعنی سرعت انتشار اخبار بیشتر شده و مردم خبر خوان‌تر می‌شوند؛ زیرا پیوندهای کلان جامعه افزایش پیدا می کند. درحالی که پیوندهای فیزیکی کاهش پیدا می‌کند اما مردم بیشتر خودشان را در یک کشتی کلان می‌بینند که سرنوشتشان به سرنوشت این کشتی گره خورده است؛ بنابراین تحولاتی که در سطح کلان جامعه رخ می‌دهد بر تحولات جاری زندگی روزمره مردم اثر می‌گذارد و اقشار مختلف جامعه خود را بیشتر متکی به رخدادهای کلان جامعه می‌دانند؛ بنابراین به دنبال اخبار رفته و اطلاعات بیشتری کسب می‌کنند.
در دوران پساکرونا اثر هوش مصنوعی بیشتر می‌شود
استاد جامعه شناسی دانشگاه در ادامه با بیان اینکه تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات جدی تر می‌شود، گفت: در دوران پساکرونا اثر هوش مصنوعی بیشتر می‌شود و ظرفیت‌هایی که ایجاد می‌کند در آموزش، بهداشت، تعاملات اجتماعی و سیاسی نقش محوری خواهد داشت؛ حتی در معیشت، خرید و فروش و تجارت هم همینگونه است. البته این مساله در سطح بین‌الملل اتفاق افتاده بود اما در سطح خرد و در بین افراد، خصوصا در جامعه ما شکل نگرفته بود.
قدرت مشروع دولت‌های مرکزی در نزد مردم افزایش پیدا می‌کند
هاشمی در خصوص افزایش قدرت دولت‌ها، اظهار کرد: از سوی دیگر نقش دولت و قدرت دولت‌ها افزایش پیدا می‌کند. روز ۱۳ فروردین ۱۳۹۹ اتفاق عجیبی بود که مردم به طبیعت نرفتند و دعوت دولت را اجابت کردند؛ نرفتن مردم به طبیعت را نباید اینگونه تصور کنیم که مردم به دلیل محدودیت‌هایی که ایجاد شد، مجبور بودند که در خانه بمانند. چراکه ممکن بود در مکان‌های دیگری با وجود محدودیت‌ها، مردم با خواست دولت همراهی نکنند اما مردم همراهی کرده و اقتدار مشروع دولت را بیشتر پذیرفتند. همانطور که در ایتالیا هم وقتی قرنطینه اعلام شد، خیابان‌ها خالی می‌شود و مردم پشت پنجره با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند یعنی اقتدار مشروع(پذیرفته شده توسط مردم) نظام‌های سیاسی تقویت شد.
وی افزود: از این به بعد نقش آفرینی دولت‌ها در افق کلان بیشتر می‌شود اگرچه در سطوحی شاهد کاهش این نقش آفرینی خواهیم بود. مثلا در نظام آموزشی شاید قدرت دولت کمتر شود چون وقتی مردم به سمت فضای مجازی می‌روند و دولت، آنها را به این سمت سوق می‌دهد، دروازه‌هایی به روی دانش آموزان و دانشجویان گشوده شده که باعث می‌شود در حوزه‌های دیگر هم ورود پیدا ‌کنند. دانش آموزان مدرسه را در فضای مجازی تجربه کرده و دنیاهای فراوانی پیش روی آنها باز می‌شود؛ بنابراین در سطوحی اقتدار و قدرت کنترل، کم می‌شود اما در سطوح کلان دیگری، امکان تعامل دولت با مردم، افزایش خواهد یافت. لذا در کلان، به نظر من قدرت مشروع یا مقبول دولت‌های مرکزی در نزد مردم، افزایش پیدا می‌کند.
در سطح کلان ملی انسجام بیشتر و همبستگی ملی تقویت می‌شود
این استاد دانشگاه در رابطه با میزان همبستگی در سطوح مختلف جامعه، گفت: در سطح کلان ملی انسجام بیشتر و همبستگی ملی تقویت پیدا می‌کند؛ مثلا وقتی مرزها بر دیگر کشورها بسته می‌شود، یعنی این مرزهای ملی است که می‌تواند جلوی شیوع یک بیماری را بگیرد؛ درحالی که شما در سطح خانواده نمی توانید این کار را انجام دهید؛ بنابراین سرنوشت واحدی در سطح کشور داریم ولی در سطح خانواده وقتی از نُرم رایج خارج شدید، یک سری تعارضات خانوادگی افزایش پیدا می‌کند چون آدم ها مدت زمان بیشتری با هم تعامل پیدا می‌کنند در حالی که به آن عادت نداشتند و در خود آن خانواده هر کسی در گوشی و کامپوتر خودش با دنیاهای متفاوتی ارتباط برقرار می‌کند؛ لذا جنس تعاملات خانوادگی و روابط درون خانواده و نوع نگاه به تعاملات سطح ملی تغییر خواهد کرد.
در دوران پساکرونا شاهد مدارای اجتماعی بیشتری خواهیم بود
برخی کنش‌های دینی تغییر پیدا می‌کند
هاشمی با بیان اینکه در دوران پساکرونا مدارای اجتماعی افزایش پیدا می‌کند، گفت: در هنجارهای فرهنگی و اخلاقی، انعطاف بیشتری به وجود می‌آید یعنی در جامعه، مدارای اجتماعی افزایش پیدا می‌کند و دلیلش این است که افراد، امکان تعامل‌های گسترده تری پیدا کردند. حتی نوع رفتارهای دینی تغییر پیدا می‌کند؛ به عنوان نمونه مناسک ماه رمضان که برای جامعه جذابیت بسیار زیادی دارد، اعم از افطاری ها و محافل دینی و اجتماعات، وقتی در مدت زمانی اینگونه استمرار پیدا می‌کند، کم کم تبدیل به عادت ثانویه می شود؛ یعنی مردم فکر می‌کنند که دیگر می‌توانند از درون خانه و از طریق فضای مجازی به زیارت بروند و مناسک را از درون خانه انجام دهند؛ بنابراین نوع نگاه‌ها، رفتارها، دلبستگی‌ها و همچنین بعضی از کنش های دینی تغییر پیدا می‌کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران در خصوص فرصت‌ها و تهدیدهای کرونا و بهره‌برداری بهینه از آنها، اظهار کرد: کرونا فرصت‌هایی مثل افزایش تعاملات جهانی و توجه به سرنوشت مشترک در سطح جهانی و ملی دارد؛ همچنین فرصت نقش آفرینی در افق جهانی از دیگر فرصت‌های کرونا است. وقتی پیوندهای جهانی بیشتر می‌شود برای کشورهایی مثل ایران امکان نقش آفرینی علمی، اجتماعی، دینی، فرهنگی و حتی سیاسی بیشتری فراهم می‌شود. اما بیشترین تهدید کرونا، در حوزه اقتصادی است؛ تهدید کرونا این است که اقشار آسیب پذیر، آسیب پذیرتر خواهند شد؛ لذا تشدید آسیب پذیری قشرهای ضعیف در جامعه یک مساله جدی است؛ چراکه نوع تعاملات اجتماعی و همبستگی اجتماعی در سطوح خرد در تعاملات بین فردی، کاهش پیدا می‌کند.
بسیاری از فرصت‌های شغلی در دوران پساکرونا از بین می‌رود
در سطح دنیا میلیون‌ها نفر به زیر خط فقر منتقل می‌شوند
هاشمی با اشاره به از بین رفتن بسیاری از فرصت‌های شغلی در دوران پساکرونا، گفت: بخش زیادی از فرصت‌های شغلی در دوران پساکرونا از بین می رود. همین الان هم آمارهایی ارائه می‌شود که در سطح دنیا میلیون‌ها نفر به زیر خط فقر منتقل شده و به تعداد فقرای جهان اضافه شده است. همچنین فرصت‌های شغلی جاری، کاهش پیدا می‌کند و بسیاری از آنها مشتری و مخاطبی نخواهند داشت؛ به نظر من بخش ‌هایی از جامعه‌ی غنی، ثروتمندتر و بخش های فقیر جامعه فقیرتر می‌شوند البته بخشی‌هایی از طبقه غنی جامعه هم در حوزه‌هایی که زمینه‌های فعالیت آنها کاهش پیدا می کند، ممکن است ثروتشان کمتر شود.
در دوران پساکرونا شکاف‌های اجتماعی جدیدی به وجود می‌آید
قدرت‌های بزرگ بهتر می‌توانند عوارض و حواشی پساکرونا را کنترل کنند
این محقق وپژوهشگر در خصوص شکاف‌های اجتماعی در دوران پساکرونا، اظهار کرد: در دوران پساکرونا، شکاف‌های اجتماعی جدیدی به وجود می‌آید که تهدیدهایی ایجاد خواهند کرد و از سوی دیگر قدرت سیاسی- اجتماعی و یا مشروعیت سیاسی دولت‌های مرکزی افزایش پیدا می‌کند که دلیلش افزایش اتکاء و نیاز آنها است، بنابراین ضرورت نقش آفرینی دولت‌ها برای پرداختن به اقشار ضعیف جامعه بیشتر می شود و لذا شرایط فعلی برای کشورهای بزرگ و نظام‌هایی که دولت‌های بزرگ و قوی دارند یک فرصت است؛ نظامات لیبرالیستی که دولت‌های کوچکی دارند، تاکنون به کوچک بودن دولت افتخار و به عنوان یک فرصت به آن نگاه می کردند، اما الان در مدیریت جامعه، کشورهایی که دولت بزرگ دارند یک فرصت برای آنها است و قدرت‌های بزرگ بهتر می‌توانند عوارض، حواشی پساکرونا و تهدیدهایی که ایجاد می شود را کنترل کنند؛ کشور ما هم از جمله کشورهایی است که دولت به معنای حاکمیت، حضور پررنگی در اقتصاد و سیاست جامعه دارد.
مردم همراهی خوبی در برنامه‌های کنترلی و بهداشتی داشتند
در زمینه حمایت از مستمندان و نیازمندان، حرکت‌های خودجوشی با رویکرد دینی و انسانی صورت گرفت
هاشمی تصریح کرد: بسیاری از کارشناسان، کرونا را جزو بی سابقه ترین حوادث در دنیا می‌دانند که همه جوامع را در برگرفته و آثار اجتماعی، روانی و فرهنگی زیادی به دنبال داشته است؛ بنابراین نمی‌توان توقع داشت که عارضه‌ای ایجاد نشود. کره جنوبی و آلمان از جمله کشورهایی بودند که این ویروس را خوب مدیریت کردند؛ به نظر من، جامعه ما هم در مدیریت کرونا نمره قبولی می‌گیرد. مردم از دو جهت موفق عمل کردند یکی اینکه هم همراهی خوبی در برنامه های کنترلی و بهداشتی داشتند که نمونه آن در خانه ماندن در روز ۱۳ فروردین بود و هم اینکه در بحث دستگیری از نیازمندان بسیار درخشیدند و بسیار شاهد بودیم که در زمینه حمایت از مستمندان و نیازمندان، حرکت‌های خودجوشی با رویکرد دینی و انسانی صورت گرفت؛ این حرکت‌ها سطح قابل توجهی دارد ولی هرگز کافی نیست به خاطر اینکه قبل از کرونا هم بخش هایی از جامعه ما آسیب پذیر بودند و الان این آسیب پذیری تشدید شده است؛ بنابراین حتما در این حوزه نیاز است تا کارهای گسترده‌تری در سطح ملی و مردمی صورت بگیرد. همچنین مراکز خیریه باید توسعه یافته و نهادهای جدیدی شکل بگیرد.
با جامعه آگاه تر و توانا تری مواجه می‌شویم
جریانات سیاسی در آزمون سختی قرار دارند
این استاد علوم اجتماعی در رابطه با دیدگاه‌های مختلفی که در کنترل ویروس کرونا وجود دارد، اظهار کرد: دیدگاه‌های مختلفی برای این امر وجود دارد و نمی‌توان توقع داشت که با توصیه، تنوع دیدگاه‌ها حذف شود ولی مساله مهم این است که میزان خبردهی و انتشار اطلاعات در جامعه به دلیل شیوع ویروس کرونا افزایش پیدا کرد و از این به بعد هم با جامعه آگاه تری مواجه هستیم که در سایه استفاده از فضای مجازی، قدرت اثرگذاری بیشتری دارد و در این بین نقش شبکه های اجتماعی در انتشار این اطلاعات بسیار بیشتر از شبکه‌های رسمی بود؛ بنابراین ضمن اینکه شبکه‌های اطلاع رسانی رسمی، نقش آفرینی زیادی داشتند ولی نقش شبکه اجتماعی پررنگ تر شد و از این پس هم پررنگ تر خواهد شد و امکان کنش گری بخش های مختلف جامعه افزایش پیدا می‌کند. لذا ما با جامعه آگاه تر و توانا تری مواجه می‌شویم.
وی افزود: بنابراین گروه‌ها و جریان‌های سیاسی که رقابت بر سر قدرت دارند و امکانات اثرگذاری در سطح سیاسی و اجتماعی را بیشتر مطالبه می‌کنند، اگر بخواهند موفق باشند بیش از گذشته در معرض نقادی و ارزیابی قرار می‌گیرند؛ به عبارت دیگر درحال حاضر جریان های سیاسی در آزمون سخت تری قرار دارند و سرعت تحولات سیاسی هم در این فضا بیشتر می‌شود و جریان های سیاسی اگر بخواهند در مسیر خودشان موفق باشند نیاز دارند تا با مردم صادق تر باشند و نسبت به نیازهای واقعی و نو پدید جامعه توجه بیشتری نشان داده و خصوصا به قشر محروم و فقیر جامعه جدی تر بپردازند.
جریان های سیاسی باید به این موضوع پاسخگو باشند که در برنامه‌های توسعه‌ای کشور چه جایگاهی برای قشر ضعیف قائل شدند
هاشمی در رابطه با گسترش فقر در دوران پساکرونا، بیان کرد: فقر چهره ناپسندی دارد که در جریان کرونا این چهره برجسته تر می شود؛ لذا جریان های سیاسی باید به این موضوع پاسخگو باشند که برای رفع فقر و حمایت از نیازمندان چه طرح و برنامه هایی دارند و در برنامه های توسعه‌ای کشور چه جایگاهی برای قشر نیازمند قائل شدند. همچنین برای نوع تعامل با گروه‌هایی که اهل مطالعه بیشتری هستند مثل بخش های نخبه جامعه اعم از هنرمندان و دانشگاهیان که در فضای مجازی امکان نقش آفرینی بیشتری دارند، تعریف درستی داشته باشند. به عبارت دیگر جریانات سیاسی باید از یک طرف با اتخاذ رویکرد عدالت‌طلبانه، بتوانند مواضع دقیق تری داشته باشند و هم در زمینه سیاست‌هایی که برای حمایت از فقرا و سیاست‌های کلانی که برای عدالت اجتماعی دارند، خودشان را آماده کنند.
گروه‌ها و جریان های سیاسی تعامل خود را با نخبگان جامعه بیشتر کنند
اگر این احساس منتقل شود که یک جریان سیاسی جامعه را فدای منافع خود می‌کند با بایکوت مواجه خواهد شد
وی در پایان خاطرنشان کرد: امکان گفت و گوی انتقادی در فضای مجازی افزایش پیدا می‌کند، لذا گروه‌های سیاسی باید آمادگی بیشتری پیدا کنند که در این فضا نوع تعاملات خودشان را با نخبگان جامعه تنظیم کنند؛ در غیر اینصورت چه بسا که در معرض تحولات سریع قرار بگیرند و از سوی دیگر احتمال دارد که با بایکوت بی‌اعتنایی جامعه در افق آینده قرار بگیرند؛ لذا اگر بخواهند این اتفاق رخ ندهد و جامعه بتواند از توان اثرگذاری جریانات سیاسی بهره مند شود این باور باید به آنها منتقل شود که جریان های سیاسی منافع خودشان را به منافع جامعه گره زدند و اگر این احساس منتقل شود که یک جریان سیاسی، جامعه را فدای منافع خودش می کند، این امر برای جریان های سیاسی خصوصا گروههای شناسنامه دار عوارض زیادی به همراه خواهد داشت و با بایکوت و حذف و بی اعتنایی جامعه مواجه می‌شود که برای توسعه سیاسی اتفاق خوبی نیست. (ایرنا)