تب‏ داغ ‏جنجال‏ «چن‏دهمسری»

کبنا ؛گروه جامعه: مردی جوان با ظاهر مذهبی دختربچهای را بر دوش دارد، چهار زن که آنها هم چادری هستند و ظاهر مذهبی دارند دور او حلقه زدهاند. یکی از زنها کودکی در آغوش دارد و دختربچه دیگری، کمی بزرگتر از دو کودک دیگر، در کنار زنان ایستاده است. همه شاد و خندان هستند. این تصویر، این روزها روی پوستر یک همایش در تشویق «چندهمسری» دیده میشود؛ تصویری که به مبنای بحث درباره این پدیده هم تبدیل شده است.
چند روزی میشود که موضوع چند همسری بحث داغ شبکه های اجتماعی است. هر چند این بحث بارها پیش از این نیز مورد توجه کاربران این شبکهها قرار گرفته است؛ مثلا هنگامی که مردی سه زنه در تلویزیون از تعدد زوجات خود دفاع کرد یا زمانی که گزارشی از مردی با 4 زن و همسران وی که با رضایت در کنار هم زندگی میکردند در صداوسیما منتشر شد. این بار نیز بحث درباره موضوع چندهمسری با انتشار تصاویری از یک گفتوگوی تلویزیونی شروع شد، اما اوج گرفتن آن، با انتشار عجیب همزمان پوستر برگزاری کارگاههای آموزشی با عنوان «مهارتهای ارتباطی خانوادههای چندهمسری» در تهران از سوی موسسهای با نام «حیات حسنی» اتفاق افتاد. در این کارگاهها قرار است کلاسهایی درباره ضرورت احیای فرهنگ چندهمسری، الزامات تشکیل خانوادههای چندهمسری، احکام فقهی این خانوادهها و مهارتهای ارتباطاتی آنها تشکیل شود. با نگاهی به شبکههای اجتماعی میتوان دریافت که واکنشها به این ماجرا اغلب منفی است. حتی در صفحه اینستاگرام این موسسه که پوستر تبلیغی این کارگاه به عنوان آخرین پست آن دیده میشود، حجم عظیمی از انتقاد و حتی فحاشی به مجریان آن از سوی کاربران به راه افتاده است. طیف منتقدان و نوع انتقادها متنوع و متفاوت است. در میان منتقدان، از مذهبیها تا فمینیستها و هم زنان و هم مردان دیده میشوند. هستند که کسانی که به طور کلی با این موضوع مخالفند و عده کمتری هم وجود دارند که با اصل ماجرا مشکلی ندارند، اما با ترویج و برگزاری کارگاه برای آن مخالفند. البته این موضوع عده بسیار محدودی را هم به عنوان مدافع به خود میبیند. انتقادها هم گاه به عادت سالهای اخیر ایرانیها به طنز کشیدن ماجراست، گاهی تند و تیز، پر از خشم و حتی همراه با فحاشی است، گاهی پای مسایٔل دینی و سیاسی را وسط میکشد و در برخی موارد هم به بحثهای
اساسی مذهبی، منطقی، جامعهشناسی، روانشناسی و مانند آن میرسد. در طول روزهای گذشته برخی رسانهها به سراغ مدیران موسسه «حیات حسنی» به عنوان برگزارکننده این دوره آموزشی رفتهاند و درباره آن سوالاتی پرسیدهاند و سعی کردهاند وی و این دوره را به چالش بکشند. به عنوان مثال، حجتالاسلام محمد عسگری، مسیٔول واحد مشاوره این موسسه، درباره این موسسه و کارگاهش به ایرنا گفته است: «[حیات حسنی] یک موسسه آموزشی، تبلیغی و طلبگی در حوزه آموزش تعدد زوجات و فرهنگسازی در این زمینه [است]، فعالیتهای جهادی هم داریم و وابستگی به نهاد خاصی نداریم. دورههای کارگاهی برگزار میکنیم برای اعضای خانوادههای تعددی چه مردان و چه زنان».
وی با اشاره به مرکزیت فعالیت این موسسه در قم، اشاره کرده که جز قم در اصفهان هم کارگاه برگزار کردهاند و تهران سومین شهری است که نیت برگزاری کارگاه در آن را دارند. عسگری با بیان این که مجوزهای لازم برای برگزاری این کارگاه را اخذ کرده است، در پاسخ به این که چنین موضوعی خلاف عرف جامعه ایران است، میافزاید: «بله، خلاف عرف است و اشتباه همینجاست. خدای متعال مرد را به طور تکوینی تعددی خلق کرده و متناسب با آن، قانون تشریح کرده، کسی میتواند منکر این واقعیت شود؟ ما سوپرمیلیاردرهایی را داریم که بندگان خدا، دوست دارند که زندگی دوم تشکیل بدهند، سفره دیگری را پهن بکنند اما، جریان فرهنگی غربزده، فمینیستهای غربگرا و البته فمینیستهای مذهبی و حتی مسجدی به همراه قانون
ظالمانه ای که ایجاد شده، مانع از این واقعیت مهم (چندهمسری) در جامعه ما شدهاند». وی ادامه میدهد: «ما قصد نسخه پیچیدن نداریم و چندهمسری شرایط خاص خود را دارد، اما برخی هستند که میتوانند و خانوادهای دیگر تشکیل دهند. ما در ایران بین 30 تا 49 سال، اعم از باکره تا مطلقه حدود 4 تا 5 میلیون زن داریم که اینها همسر ندارند. آیا اینها حق تاهل ندارند؟».
وی تاکید میکند: «مسایٔل دیگر مثل ازدواج آسان را باید از دولت و قوای دیگر مطالبه کرد. ما 4 تا 5 میلیون قربانی داریم آیا اینها حق تاهل دارند یا نه؟ چون امکان ازدواج اول برای آنها ممکن نیست؟ بالاخره اینها به عنوان همسر دوم، سوم و چهارم میتوانند وارد زندگی مشترک شوند. کسانی هم هستند که شرایطش را دارند و میتوانند زیر بال و پر اینها را بگیرند». این مدیر موسسه حیات حسنی معتقد است که نظام خانواده بخشهای مختلفی دارد که یکی از آنها چندهمسری است و در شرایطی که در حوزههای دیگر نهادهای تبلیغی بسیاری وجود دارند، آنها ترجیح دادهاند به این ضلع بپردازند.
او میگوید: «وقتی راه حلال باز شود دیگر راه لاابالی بسته میشود. مخالفت با چندهمسری علاوه بر مردان، ظلمی علیه زنان نیز هست. متاسفانه این حق زنانی است که همسر ندارند و حق آنها ضایع میشود. یک مردی میخواهد بیاید و مسیٔولیت بپذیرد کجای این ماجرا بد است؟». از نکات قابل توجه این گفتوگو، ذکر این ادعاست که در ایران حدود 100 هزار خانواده تعددی (مردان دارای چندهمسر) داریم؛ هرچند گوینده این ادعا، از نام بردن منبع آمار خود خودداری میکند و تنها میگوید این آمار را از «مراکز رسمی» گرفته است. در این میان، دو حاشیه جالب توجه نیز از دیدِ بسیاری از شرکتکنندگان در مباحث این ماجرا دور مانده است. اول این که پوستر مشهور این روزها، در واقع تغییریافتۀ مجموعه طرحهایی از «امین دریانورد» درباره تشویق به فرزندآوری و نیز بهبود روابط همسران است که بنا به آنچه وی در صفحه اینستاگرام خود نوشته، چندان هم از اعمال این تغییر و استفاده از طرحهایش برای تبلیغ چندهمسری راضی نیست. همچنین ظاهر مذهبی افراد حاضر در این پوستر هم حتی مورد انتقاد مذهبیها قرار گرفته است و میگویند که این پوستر از یک سو میتواند این موضوع را تلقین کند که همه مذهبیها به چندهمسری باور دارند و از سوی دیگر نشانههای ارزشی مثل چادر، ریش و چفیه را به عنوان نشانههایی برای این موضوع تخریب میکند. سوی دیگر ماجرا، شکل گرفتن بحثی در حاشیه این موضوع است که اگر ماجرای چندهمسری را در چارچوب قوانین اسلامی و نیز نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران بحث کنیم، باید بر «چند زنی» و نه «چند همسری» بودن آن تاکید کنیم، زیرا در شرع اسلام – و البته سایر ادیان الهی – و نیز قانون، اجازه چندهمسری به زنان داده نشده است. با این حال موضوع «پ ُلی آموری» یا «عشق آزاد» هم به عنوان یکی از مفاهیمی که در دهههای گذشته در اروپا به عنوان یک سبک زندگی – که البته هم مردان و هم زنان را شامل میشود – مطرح شده و امروزه نیز کمابیش دوباره مورد توجه قرار دارد، در سوی دیگر ماجرا مورد بحثهای محدودی بوده است. در این میان جملهای از رهبر انقلاب اسلامی در جمع کارکنان بیت رهبری
درباره چندهمسری هم مورد توجه قرار گرفته است. ایشان اشاره کردهاند: «افراد شاغل در بیت رهبری اگر همسر دوم اختیار کنند، اخراج میشوند. مستحب بودن تعدد زوجات را قبول ندارم آقایان حتی به شوخی هم نباید درباره تعدد زوجات حرف بزنند که باعث دلسردی خانمها میشود». همین مسیٔله در کنار اشاره به قواعد سخت اسلام برای چندزنی از جمله تاکید بر لزوم عدالت بین زوجات که به دشواری حاصل میشود و نیز قانون الزام جلب رضایت محضری همسر اول برای اختیار همسر دوم باعث شده است که حتی کسانی که در چارچوب شرع و قانون جمهوری اسلامی ایران به دنبال مطالبه علیه تبلیغ چندهمسری هستند، به دنبال جلوگیری از طرح این مباحث در رسانهای همچون صداوسیما و نیز ممانعت از برگزاری کارگاه مورد توجه این روزها باشند. به عنوان مثال، حمیده زرآبادی، عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی گفته است که در نامهای به وزرای کشور و اطلاعات و ریٔیس کمیسیون فرهنگی مجلس خواستار بررسی دقیق و کارشناسانه درباره برگزاری کارگاه آموزشی با موضوع مهارتهای ارتباطی خانوادههای چندهمسری شده است. معلوم نیست با به وجود آمدن حساسیتهای اخیر، کارگاه جنجالی برگزار بشود یا نشود، اما به هر ترتیب نباید فراموش کرد که ماجرای تعدد زوجات، از مسایٔل چالشی جامعه محسوب میشود و نباید برای رفع حواشی آن منتظر ماند تا یک بار دیگر این ماجرا مورد توجه قرار گیرد. وجود قواعد و قوانین واضح و شفاف و اجرای آن در مقابله با تبلیغ چندهمسری از صداوسیما یا سایر اشکال دیگر، میتواند به کاهش این التهاب فکری کمک کند. سختگیرانه تر شدن قوانین مربوط به تعدد زوجات و نیز استیفای حقوق زنان در این زمینه نیز از جمله مسایٔلی به شمار میرود که در این موضوع دخیل هستند. هر چند فضای موجود فرصت مناسبی برای بحث درباره زمینه های مغفول مانده ماجرای تعدد زوجات ایجاد کرده، اما اگر این فضا منجر به نتایج عملی در پاسخگویی به مطالبات و افکار عمومی نشود، خاموشی آن در حال حاضر نتیجهای جز تکرار آن در موقعیتی دیگر بدون برداشتن گامی به جلو در جهت حل مسیٔله نخواهد داشت.