کبنانیوز - زمان چانه زنی جامعه با دولت فرا رسیده است

دکتر محمدتقی آزاد ارمکی، استاد دانشگاه و جامعه شناس

بسیاری از صاحب نظران بر این باور هستند که جامعه ایرانی با عبور از حالت گذار به مرحله ای رسیده است که خواسته های مشخصی دارد و در عصر مدرنیته، در حال شکل دهی به خود است. شکل دهی و حالتی که سبب شده است تا تناقض هایی جدی در جامعه شکل گیرد و جامعه را به سمت چالش های متعدد سوق دهد. در چنین فضایی، «مدرنیته ایرانی» با ویژگی های غالب خود خواستار شکل گیری دولتی است که بیشترین شباهت را با آن ها داشته تا رسیدن به خواسته هایشان در دسترس باشد. خواسته ای که البته یک جنبه آن حفظ موجودیت دولت مدرن امروزی است زیرا به گفته صاحب نظران در چنین فضایی می توان مسیر گشایش و رسیدن به خواسته ها را پیگیری کرد.

امروز جامعه ایرانی در چه وضعیتی قرار گرفته و چه دورانی را پشت سر گذاشته است؟
جامعه ایران از حالت گذار عبور کرده و وضعیت جامعه به اندازه ای از ثبات رسیده است که امروز خواسته های مشخصی دارد. جامعه ایرانی معطل مقوله خاصی نیست و به همین علت عنوان می شود که در مقاطعی در گذشته از حالت گذار عبور کرده و وارد دوران جدید شده است. امروز جامعه ایرانی دیگر در مسیر شکل گیری نیست و در دو مقطع وارد عصر جدید خود شده است و دوران گذار خود را به اتمام رسانده است. در دوران انقلاب مشروطه نخستین گذار در ایران رقم خورد و جامعه ایرانی از دوران سنت عبور و وارد عصر مدرنیته شد هرچند در آن نقاط ضعفی نیز وجود داشت. دومین مقطع زمانی دوران انقلاب اسلامی بود که حالت گذار طی شد که در فرآیند آن از یک جامعه تک بعدی وارد دورانی متکثر شد که خواستار آزادی و گشایش در جامعه بود. بنابراین دو حالت گذار را در این مقاطع زمانی جامعه پشت سر گذاشته است. در زمان پهلوی به واسطه انقلاب مشروطه، دغدغه های جامعه رنگ و بویی مدرن به خود می گیرد و این فرآیند تداوم می یابد تا انقلاب اسلامی در جامعه رخ می دهد. از این پس مساله جامعه گشایش در عرصه های مختلف است و دغدغه ها پیرامون این موضوع شکل می گیرد. پس از این دو دوران گذار، زیست مدرن ایرانی در قالب آن چه امروز مشاهده می کنیم، شکل گرفته است. بر همین اساس جامعه ایرانی یک زیست منحصر به فرد به دست آورده که برخی از ویژگی های آن در سایر جوامع مشاهده می شود و برخی از ویژگی های آن مختص جامعه ایرانی است. میل به تشکیل دولت و واگذاری مسئولیت های بزرگ به دیگری، یکی از مولفه های دوران مدرنیته ایرانی است که در سایر جوامع نیز دیده می شود. در حدود 150 سال است که تلاش می شود تا دولتی مدرن در ایران تشکیل شود و در هر مقطع زمانی برای تحقق گوشه ای از آن اقداماتی صورت گرفته است. دومین مولفه موثر در مدرنیته ایرانی، مسائل موجود در زیست بومی ایرانی باید مهم تلقی شود و بر اساس آن تصمیم گیری صورت گیرد. این به آن معناست که مثلا اگر اقوام، مذاهب و یا مسائل جمعیتی در سطح جامعه تاثیرگذار بوده اند، باید در تصمیم گیری های مسئولان نیز به آن توجه ویژه شود. ویژگی سوم مدرنیته ایرانی پویایی آن است به این معنا که با وجود این که مسائل سنتی، آیینی، مذهبی و فرهنگی را کنار نگذاشته است اما همزمان خواستار نگاهی به روز و جهانی است. یعنی هم نگاهی محلی و هم نگاهی جهانی را در خود جای داده است. مدرنیته ایران هم بومی و هم سنتی است و هم نشانه ها و دغدغه های جهانی دارد.

جامعه در چنین فضایی خواستار شکل گیری چگونه دولتی است؟
بسیاری از مسائلی که امروز در جامعه ایرانی در حال رخ دادن است نمودی از ویژگی های همین مدرنیته ایرانی است. امروز جامعه ایرانی توقع بیشتری از دولت مدرن دارد. امروز مشخصا دولت سیزدهم به مراتب مدرن تر از دولت های دوران پهلوی دوم و ناصری است اما به علت این که خواسته های جامعه بیشتر شده است، نارضایتی از دولت وجود دارد و جامعه خواستار مدرن تر شدن دولت است. امروز جامعه به دنبال نمونه ای جدیدتر از دولت مدرن است. یک وضعیت متناقض بوجود آمده است به گونه ای که جامعه هم می خواهد ساختار دولت را حفظ کند و هم می خواهد آن را به شکلی مدرن تر تجربه کند.
چگونه می توان از چالش های ایجاد شده در بستر جامعه عبور کرد؟
راه برون رفت از مسیر بقا عبور می کند و باید در وضعیت موجود باقی ماند و چانه زنی را آغاز کرد. باید امروز جامعه خواسته های خود را به شکل مدنی مطرح کند و چانه زنی را برای رسیدن به خواسته هایش آغاز کند. مطرح کردن خواسته ها از طریق مدنی کمک می کند تا ارتقای سطح اجتماع در فضایی مسالمت آمیز شکل گیرد. آن چه امروز در کف خیابان رخ می دهد به شکلی که به دور از خشونت و خرابکاری باشد می تواند به مسیری تبدیل شود تا مردم خواسته های خود را مطرح کنند همان گونه که در قانون نیز اعتراضات مسالمت آمیز به رسمیت شناخته شده است. باید توجه داشت که نباید به سمت حرکت های رادیکالی سوق پیدا کرد تا بتواند در بستری آرام خواسته ها را مطرح کرد و کمک کنیم تا به آرامی پوست اندازی در دولت ها انجام شود.