به‌مناسبت دهه فجر، مناظره‌ای با عنوان «سیاست خارجی و نقش منطقه‌ای جمهوری اسلامی» در دانشگاه یاسوج برگزار شد.
به گزارش کبنا، شامگاه امروز (18 بهمن‌ماه 1401) به‌مناسبت دهه فجر، مناظره‌ای با عنوان «سیاست خارجی و نقش منطقه‌ای جمهوری اسلامی» در سالن دکتر عسکریان دانشگاه یاسوج با حضور جمعی از اساتید دانشگاه‌های استان کهگیلویه و بویراحمد برگزار شد.
گفتنی است دکتر ابوذر فتاحی‌زاده و دکتر علی باقری دولت‌آبادی از اعضای هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه یاسوج، طرفین این مناظره بودند. دکتر حمداله اکوانی نیز به عنوان مجری این مناظره حضور داشت.
اکوانی نخست با ارائه توضیحاتی در مورد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اظهار داشت: سیاست خارجی جمهوری اسلامی در چهار دهه گذشته، محل بحث‌های بسیاری بوده است.
وی ادامه داد: از دو بعد مهم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، دارای تأثیر بوده که پژوهشگران مختلف به آن پرداخته‌اند. بعد نخست آن، بعد مفهومی و نظری است؛ سیاست خارجی در بسط نظریه‌های سیاست خارجی تأثیرات بسیاری داشته‌ است.
اکوانی گفت: در بعد عملی هم سیاست خارجی جمهوری اسلامی آنقدر تأثیر داشته که بسیاری آن را یک نقطه کانونی می‌دانند؛ بسیاری از ائتلاف‌های منطقه‌ای نیز متأثر از سیاست خارجی جمهوری اسلامی است.
در ادامه باقری دولت‌آبادی، در مورد سیاست خارجی جمهوری اسلامی توضیحاتی ارائه داد و گفت: اگر جمهوری اسلامی یک تغییر بسیار مهم به وجود آورده باشد، در حوزه سیاست خارجی است.
وی ادامه داد: جمهوری اسلامی سیاست خارجی ایران را از حالت منفعل به حالت فعال درآورده است؛ اگر سراسر دوره حکومت قبلی را نگاه کنیم، سیاست خارجی ما تابعی از سیاست خارجی کشور آمریکا بود. این سیاست خارجی در پرتو منازعه آمریکا و شوروی شکل می‌گرفت و در نتیجه، ایران قدرت بازیگری چندانی در منطقه نداشت. اگر در ظفار شرکت می‌کرد با حمایت آمریکا بود، اگر در آفریقا نیز حضور پیدا می‌کرد، به خواسته آمریکا بود.
وی تأکید کرد: ما پیش از انقلاب اسلامی، طرح سیاست خارجی که خودمان طراحی کرده باشیم، را نداشتیم. اما بعد از انقلاب، جمهوری اسلامی، یک سیاست خارجی فعال را طراحی کرده که نشأت گرفته از «نه شرقی و نه غربی» بوده است. جمهوری اسلامی از دو بلوک قدرت بُرید و گفت من می‌خواهم یک راه سوم را در پیش بگیرم.
باقری ادامه داد: امام هم در همان زمان گفت: من با دولت‌های منطقه کاری ندارم، بلکه با ملت‌ها کار دارم. امام همه‌جا از امت اسلامی صحبت می‌کرد. می‌گفت ما همه مسلمان و امت اسلام هستیم و سرزمین‌های اسلامی محل جولان آمریکا شده است.
باقری تأکید کرد: اگر جمهوری اسلامی ایران الان در منطقه نفوذ فرهنگی دارد، به واسطه همان خشت اول است که امام گذاشت و گفت ما یک هدف کلی داریم و آن هم مبارزه با استکبار جهانی و ظلم است.
وی عنوان کرد: سیاست خارجی ما در دهه اول انقلاب، حفظ و تثبیت انقلاب اسلامی و رساندن صدای انقلاب به منطقه و سپس کل جهان بود تا به آنها بگوییم دین چه ظرفیتی دارد و چگونه می‌تواند خود را در سیاست خارجی متجلی کند.
باقری ادامه داد: در چهار دهه گذشته زمانی را به خاطر نمی‌آورم که غرب چیزی را به ما تحمیل کرده باشد و ما هم پشت سر آن حرکت کرده باشیم؛ در واقع، جمهوری اسلامی راه خود را رفته و برنامه‌‎های خود را پیش برده است.
پس از اتمام بخش نخست صحبت‌های باقری دولت‌آبادی، فتاحی‌زاده اظهار داشت: هیچ ملتی را نمی‌توان سراغ داشت که موقعیت ژئوپولتیک اسطوره‌ای پیدا کرده باشد، اما ایران جزو معدود کشورهایی است که انقلاب آن تجلی اسطوره‌ای پیدا کرده است.
وی گفت: ایران همواره از نظر ایرانیان در قلب جهانیان بوده است. این موقعیت میانگاهی ما از قرن نوزدهم تا حال حاضر ادامه پیدا کرده است. قبل از آن، در دوره جنگ ایران و روس منطق بین المللی منطق امپراتوری بود، آن دوره عصر امپراتوری ها بوده، ولی از قرن 16 به بعد این منطق تغییر می کند و دولت ها ایجاد می‌شوند، دولت ها ویژگی های متفاوتی با امپراتوری ها دارند، در این عصر شاهد بوروکراسی مدرن هستیم، مفهوم رعیت از بین می رود و ملت جایگزین می شود، سیاست خارجی در عصر دولت ملت ها با عصر امپراتوری متفاوت است.
فتاحی‌زاده ادامه داد: درک من از سیاست خارجی ایران عصر دولت ملتی است. تا ابتدای جنگ ایران و روس در قرن نوزدهم، در ایران ذهنیت متکی به عصر امپراتوری ها را داشتیم، ولی همین جنگ و شکست، تلنگری به ایران است و موجب می‌شود ایران از این ذهنیت بیرون بیاید. در این عصر شاهد موازنه مثبت هستیم، با این تعریف که اگر قرار است به انگلیس امتیازی بدهیم باید به روس ها هم امتیازی بدهیم، ولی بعد از جنگ جهانی دوم و ملی شدن صنعت نفت سیاست موازنه منفی ایجاد شد.
وی اظهار داشت: سیاست خارجی ایران در دوره پس از انقلاب سیاست خارجی منحصر به فرد تنهایی استراتژیک است، بر اساس این دیدگاه ایران هیچ وقت نمی تواند به هیچ قدرت بزرگی اتکا کند، بنا به جایگاهی که دارد ملزم هستیم نگاهمان معطوف به تنهایی استراتژیک باشد. حضرت امام بسیار زیبا این دیدگاه را با اصل نه شرقی نه غربی تعریف کرد، در برهه کنونی نیز اگر قرار است چاره جویی کنیم ناگذیر هستیم از اینکه با توجه به استراتژی نه شرقی نه غربی عمل کنیم.
در ادامه، نوبت به بخش دوم مناظره رسید. اکوانی با ارائه توضیحاتی گفت: برای ارزیابی یک سیاست خارجی معمولاً چهار سطح را می‌توان در نظر گرفت؛ سطح ارزشی، سطح سیاست‌ها و راهبردها، سطح نهادسازی و سطح بازیگران سیاسی. شما چه ارزیابی‌ای از سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در این چهار سطح دارید؟  
باقری گفت: همان‌طور که دکتر فتاحی‌زاده اشاره کردند از قرن شانزده به بعد دولت ملت‌ها بازیگر عرصه روابط بین‌الملل هستند، اما انقلاب اسلامی در این الگو تغییراتی را ایجاد کرد.
دکتر فتاحی‌زاده می‌گفت در سیاست خارجی، بازیگران اصلی تعیین کننده شرایط هستند. اما بعد از انقلاب، جمهری اسلامی است که بازی را تعیین می‌کند. ما خودمان نظم طراحی می‌کنیم و این‌طور نیست در نظمی که قدرت‌های بیرونی طراحی کرده‌اند شرکت کنیم؛ اتفاقاً ما نظم آنها را به هم می‌زنیم.
وی ادامه داد: بر هم خوردن نقشه‌ها و یا همان طرح خاورمیانه بزرگ کاری است که جمهوری اسلامی انجام داده است.
باقری گفت: ایران تنها بازیگری است که بازی آمریکا را به هم زده است و می‌گوید بازی من تقویت جبهه مقاومت است و بر اساس آن ما سعی می‌کنیم هر کجا آمریکا وارد می‌شود بازی او را به هم بزنیم.
وی در ادامه با بیان اینکه آیا بازیگرانی که ما در سیاست خارجی داریم توانسته‌اند یا نه، گفت: علی‌رغم اینکه همه مسئولین جمهوری اسلامی شعارها و سیاست‌ها را قبول دارند، در عمل رویه‌های اجرایی آنها متفاوت است. گویی دولت‌های مختلف در دنیاهای متفاوتی سیر می‌کنند؛ هاشمی می‌گوید توسعه‌گرایی، خاتمی می‌گوید گفت‌وگوی تمدن‌ها، احمدی‌نژاد هم می‌گوید عدالت محور است.
وی افزود: بعضی از این‌ها با گفتمان انقلاب همراستایی بیشتری دارد و برخی نیز با آن گفتمان فاصله می‌گیرد.
باقری در ادامه با اشاره به دو اصل از قانون اساسی گفت: اصل 152 می‌گوید وظیفه جمهوری اسلامی دفاع از حقوق همه مسلمانان است و اصل 154 نیز می‌گوید جمهوری اسلامی سعادت بشر را آرمان خود می‌داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می‌دانیم.
باقری اظهار داشت: پس اگر ما بخواهیم قضاوت کنیم که آیا به این اهدف رسیده‌ایم، باید بگویم وضعیت در دولت‌های مختلف به صورتی بوده است که گویی داخل یک کشتی هستیم که یک بار به سمت شرق، یک بار به سمت غرب و یک بار به سمت شمال و یک بار به سمت جنوب سیر می‌کند؛ گاهی روند رو به جلو و گاهی هم کند است.
فتاحی‌زاده در پاسخ به سوال دوم گفت: پیش از ورود به این بحث، نکته ای عرض می‌کنم، اول آن‌که چند صدایی در دولت امری طبیعی است، یکی از مفروضات اشتباه این است که تصور کنیم باید یک صدا در دولت باشد، در حالی که چندصدایی در سیاست خارجی را باید به فال نیک بگیریم، چرا که در سراسر دنیا و حتی در میان ابرقدرت ها داشتن رویکردها و نقطه نظرات مختلف پذیرفته شده و مرسوم است، دیدگاه‌های متفاوت در برهه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند و راهگشا هستند. استراتژی و زبان سیاست خارجی باید در زمان های مختلف و در مواجهه با بحران ها متفاوت و محکم عمل کند.
وی گفت: مسئله دوم این است که در قانون اساسی دو نظام ارزشی گنجانده‌ایم و این دو نظام دوگانگی ایجاد کرده‌اند. بعضی از بندهای موسس قانون اساسی با عصر امپراتوری‌ها انطباق دارد، و در برخی از بندها می‌خواهیم شبیه به دولت ملت عمل کنیم و از طرفی می خواهیم جهان‌وطنانه باشیم.
وی ادامه داد: در حوزه ارزشی از یک طرف دنبال منافع ملی هستیم، از یک طرف به دنبال امت هستیم؛ در مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز گرایش‌های دوگانه‌ای وجود دارد، تا زمانی که این دوگانگی حل و فصل نشود اختلاف سلایق در حوزه سیاست خارجه‌مان که شدید هست توجیه نخواهد شد.
متوجه نشدیم که چه کسی موافق است و چه کسی مخالف؟
سپس از اساتید حاضر در نشست خواسته شد چنانچه نظری دارند بیان کنند. یکی از اساتید حاضر در نشست با انتقاد از رویه مناظره گفت: ما متوجه نشدیم که چه کسی موافق است و چه کسی مخالف؟ باید مشخص می‌شد که مخالف و موافق چه کسانی هستند. در پاسخ فتاحی‌زاده با خنده گفت: ما به طور زیرپوستی به هم نقدهایی وارد کرده‌ایم که خودمان متوجه می‌شویم.
شما آزاد هستید دیدگاه خود را بیان کنید و مشکلی پیش نمی‌آید.
حجت‌الاسلام اندرزیان معاون فرهنگی دانشگاه یاسوج نیز گفت: بحث جدی است و مناظره‌ای صحبت کنید. وی گفت: نه شرقی و نه غربی را نیز خوب تبیین نکردید. شما آزاد هستید دیدگاه خود را بیان کنید و مشکلی پیش نمی‌آید.
در ادامه دکتر کشواد سیاهپور عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه یاسوج گفت: جمهوری اسلامی اشتباهات زیادی نسبت به اعراب داشته است. بنابراین باید با دقت با اعراب رفتار کند و با ظرافت سیاست خود را جلو ببرد و در مورد عراق نباید اشتباهات را ادامه دهد.
باقری در ادامه بحث به انتقاد از فتاحی‌زاده پرداخته و گفت: چندصدایی خوب است ولی نباید مسیر اصلی سیاست خارجی را تغییر داد. وی برای توضیح این مطلب به وضعیت آمریکا اشاره کرد که با تغییر رؤسای جمهور، سیاست خارجی آنها تغییر نکرده است. اما در ایران این‌طور نیست.
باقری ادامه داد: چندصدایی در جمهوری اسلامی به این صورت است که متأسفانه اهداف در نظر گرفته شده در قانون اساسی، در آن راستا حرکت نمی‌کنند.
وی ادامه داد: هر نظامی یک ظرفیتی دارد؛ ظرفیت جمهوری اسلامی فرهنگی است؛ امام از زاویه اسلام ورود کرد و هیچوقت به دولت های عربی اعتماد نداشت و حالا هم به دولت‌های عربی نمی‌توان تکیه کرد.
یکی از اساتید در واکنش به صحبت‌های فتاحی‌زاده گفت: اینکه گفتید انتقاد زیرپوستی داشتید و کسی متوجه نمی‌شود، اینطور نگویید ما متوجه شدیم که شما می‌گویید قانون اساسی باید تغییر داده شود.
در ادامه اکوانی از طرفین مناظره پرسید: شاخصه‌های قدرت سیاست خارجی آن کدامند و اگر انتقادی به سیاست خارجی وارد است چه بخش‌هایی از قدرت ما را تقلیل داده است؟
باقری در پاسخ گفت: جمهوری اسلامی با اسلام توانست بهترین پیوندها را ایجاد کند. همین باعث شده که ما عمق استراتژیک پیدا کنیم.
وی با بیان اینکه چرا یمنی‌ها با عربستان همراهی نمی‌کنند و با ما ارتباط دارند، گفت: جمهوری اسلامی چرا برای برخی از کشورها الگو شده است؟ چرا آن کشورها راه جمهوری اسلامی را پیگیری می‌کنند؟
وی پاسخ داد: چون جمهوری اسلامی بین مردم و در دل مردم است.
باقری با بیان اینکه ما هیچوقت به اندازه عربستان در منطقه پول‌پاشی نکرده‌ایم، گفت: ما حتی 10 میلیاد دلار هم در سوریه هزینه نکرده‌ایم، ولی وقتی به سیاست‌های جمهوری اسلامی در منطقه نگاه می‌کنیم، می‌بینیم میزان قدرت و اثرگذاری ما به مراتب بیشتر از عربستان است.
فتاحی در پاسخ به انتقاد باقری در خصوص چندصدایی و دولت ملت گفت: من گفتم دو سویه در قانون اساسی وجود دارد، این‌ها باعث تعارضات سیاست خارجه ما است، ولی می‌توانیم به یک حد وسطی در این خصوص برسیم. من نگفتم که امام از تنهایی استراتژیک صحبت کردند، بلکه در آن دوره ذهنیت مشترکی در میان ایرانیان شکل گرفت؛ اینکه نمی‌توانیم به ابرقدرت‌ها اعتماد کنیم، و باید به توان داخلی تکیه کنیم.
دکتر اکوانی بحث تنهایی استراتژیک را تکمیل کرد و گفت: منظور از این نظریه این است که ایران در طول تاریخ چون به لحاظ مذهبی، جغرافیایی، زبانی خاص بوده در بزنگاه‌های تاریخی نیز همیشه تنها بوده‌ایم، این را یکی از پژوهشگران ایرانی مطرح کرده و گفته است که ما باید همیشه سرپای خود باشیم و از این رو نظریه تنهایی استراتژیک را مطرح کرده است.
اکوانی در ادامه پرسید: اگر به نظر شما وضعیت سیاست حارجی جمهوری اسلامی ایران مطلوب نیست، شما چه آلترناتیوی را به‌عنوان الگوی سیاست خارجی ایران مطرح می‌کنید؟
باقری اظهار داشت: بودجه ایران در حوزه نظامی سیاست خارجی 14.5 میلیارد است. اما عربستان بیش از 69 میلیارد و تقریباً پنج برابر ایران در حوزه نظامی هزینه کرده است. امارات نیز 10 میلیارد تومان برای هزینه‌های نظامی خرج کرده است.
وی ادامه داد: ما در این حوزه کمترین هزینه را کرده و بیشترین سود را داشته‌ایم.
باقری با بیان اینکه دیپلماسی فرهنگی ما عالی است، گفت: اما در دیپلماسی اقتصادی ضعیف هستیم. وقتی ما در قلب ملت‌ها جای داریم، باید بازارهای آنها هم مال ما باشد.
وی با اشاره به کشور سوریه گفت: در مورد سوریه غلو شده است. ما به جای بازارها، پروژه‌های آنها را به دست گرفته‌ایم؛ ایران بازسازی زیرساخت‌های آنها را به دست گرفته و بازار را به ترکیه واگذار کرده است.
فتاحی‌زاده گفت: َسیاست خارجه سه هدف عمده را دنبال می‌کند، حفظ تمامیت ارضی، ما موفق‌ترین نظام سیاسی در این هدف بوده‌ایم، چون در دفاع مقدس اجازه ندادیم یک وجب از خاک ما با دست دشمن برسد، عواید سیاسی جزایر سه‌گانه را محقق کردیم. 
وی ادامه داد: هدف دوم حفظ و افزایش قدرت است، قدرت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، نظامی. خیلی‌ها فکر می‌کنند وقتی قدرت نظامی داشته‌ باشیم باید در همان‌جا متوقف شویم. در حالی که در سه ساحت دیگر نیز باید قدرتمند شویم. فتاحی‌زاده عنوان کرد: در حوزه سیاست خارجی اقتصادی ضعف بسیار داریم، به‌طور مثال در سوریه عزیزترین جان‌های ما فدا شدند، ولی الان ترکیه بازار سوریه را به‌دست گرفته است. در افغانستان کالاهای ایرانی را خارج کرده‌اند و باز هم ترکیه در آنجا بازار را بدست گرفته است.
فتاحی زاده ادامه داد: سیاست‌گذاری خارجی باید متکی بر تنهایی استراتژیک باشد، اما این به معنای امکان‌ناپذیر بودن ارتباط میان دولت‌ها نیست. باید اول بپرسیم و ببینیم چه نگاه‌های فرهنگی میان دولت‌ها وجود دارد، سه نگاه متفاوت وجود دارد، در خاورمیانه دولت‌ها تصور هابزی دارند و تصور می‌کنند دولت گرگ دولت است، در سیاست خارجی به رغم اینکه به لحاظ فرهنگی پیشرفت کردیم، در برخی ساحت‌ها کم‌توجهی کردیم، مقام معظم رهبری در دیدار با دیپلمات‌ها تاکید کردند که زبان در ایجاد پیوند منطقه‌ای بسیار اهمیت دارد. اگر بپذیریم که موقعیت ایران به واسطه زبان فارسی ایجاد شده، ولی این اهمیت در اولویت سیاست خارجه ما نیست. اولین نکته‌ای که رسانه‌های خارج‌نشین تاکید می‌کنند و به آن حمله می‌کنند زبان فارسی است و می‌خواهند بگویند ایران کثیرالملت است.

کبنانیوز