جنگل‌های زاگرس گرفتار آفت و ناکارآمدی / مسئله‌ای که در کهگیلویه و بویراحمد بحران‌ساز شده است / آقای مدیرکل منابع‌طبیعی کهگیلویه و بویراحمد می‌توان با 3 میلیون تومان به جنگ آفت‌ها رفت؟

کبنا ؛جنگل‌های بلوط زاگرس به‌ویژه در محدوده کهگیلویه و بویراحمد از اواخر دهه ۹۰ مورد هجوم و طغیان آفتی به نام "جوانه خوار" قرار گرفته که خسارت‌های زیادی به سرمایه طبیعی منطقه وارد شده است. اما آنچه همگان را متعجب کرده اختصاص 30 میلیون ریال در استان برای مقابله با این حشره در سال‌های اخیر بوده است. مسئولان منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد توان مدیریت ندارند، آنها حتی قادر نیستند که اعتبار کافی برای مقابله با این آفت‌ها جذب کنند.
به گزارش کبنا، هم اکنون ۲ آفت بلوط در جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد فعال است. یکی " پروانه برگ‌خوار سفید بلوط" و دیگری "جوانه خوار بلوط" که آفت جوانه خوار در مناطق سردسیری استان همانند لوداب، دنا، مارگون و بویراحمد و آفت برگ‌خوار در مناطق گرمسیری استان همانند باشت، گچساران و کهگیلویه بزرگ فعال است؛ بنابراین این دو آفت متفاوت و منطقه فعالیت آنها نیز مختلف است.
خسارت زیان‌بار هر ۲ آفت به جنگل‌های استان بی‌شمار است اگرچه مطابق طرح مطالعاتی دانشگاه یاسوج دشمن طبیعی پروانه "برگ خوار سفید بلوط" شناسایی شد و امسال تقریبا این حشره به تعادل طبیعی خود رسید اما پروانه جوانه خوار همچنان فعال و در جنگل های مناطق سردسیری استان جولان می‌دهد.

برای مدیریت آفت جوانه خوار بلوط سازمان جنگل‌های کشور در سال ۱۴۰۱ طرح مطالعاتی سه‌ساله تدوین کرد که کارشناسان متخصص مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد مجری این طرح هستند؛ اما به گفته یک منبع آگاه بودجه اولیه این طرح در ابتدا 600 میلیون ریال تعیین شد و در نهایت این مبلغ به 30 میلیون ریال کاهش یافت و اکنون این سوال باقی است آیا با این مبلغ ناچیز می‌توان شیوه مقابله موثری با حشره طغیان گری که خسارت‌های غیرقابل جبرانی به جنگل‌های بلوط وارد کرده، پیدا کرد؟
در سال‌های گذشته این 2 آفت خسارت‌های زیادی به جنگل‌های بلوط این استان وارد کردند. هجوم این آفت‌ها برای جنگل‌های استان مساله ساز شد و به مرز بحران رسید این در حالی است که معرفی این حجم از خسارت‌ها برای مسوولان ارشد استان اهمیتی ندارد چراکه نه در اولویت‌های پژوهشی استان کهگیلویه و بویراحمد قرار گرفت و نه به درستی برای سازمان‌های بالادستی کشور تببین شد که بودجه مناسبی برای آن در نظر بگیرند با این حال چگونه می‌توان با این مبلغ به مصاف این آفت رفت؟ اصلاً آیا طغیان حشره برای استان کهگیلویه و بویراحمد مساله است؟
تبیین دقیق مسئله آفت بلوط، پیمودن نصف راه
درک دقیق هر مسئله به معنای پیمودن نیمی از راه برای حل آن است. در واقع شرط اصلی حل مسائل، فهم درست و طرح کامل و دقیق آن است و تا هنگامی که مسئله درست طرح نشود، حل آن غیرممکن خواهد بود و پس از این درک باید امکانات لازم فراهم و با هم‌افزایی و قدرت به مصاف حل مشکل رفت.
وقتی طرح مردمی "کاشت یک میلیارد درخت؛ که یکی از طرح‌های پرافتخار دولت سیزدهم است، در اولویت برنامه‌های این دولت قرار می‌گیرد نشان از توجه به اهمیت و ضرورت حفظ جنگل‌ها دارد این در حالی است که نجات جنگل‌ها و درختان تنومند بلوط برای مسئولان ارشد کهگیلویه و بویراحمد چندان اهمیتی ندارد چرا که توجه‌نکردن به مسئله‌ای به این مهمی نشان از نبودن حل آن در اولویت‌های کاری است که حتی بتوانند حمایت دیگر شرکت‌ها را خواستار باشند.
خطه‌ای که از نعمت‌های فراوان خدادادی اعم از آب، خاک حاصلخیز، مراتع و جنگل‌های بکر بلوط برخوردار است و توسط برخی از شرکت‌های صنعتی با آلودگی و تغییر کاربری‌ها، تخریب‌های زیان‌باری به این مراتع و جنگل‌های استان وارد شد آیا نمی‌توان این شرکت‌ها را ملزم به حمایت از طرح‌های پژوهشی برای نجات این جنگل‌ها کرد؟
البته طرح مطالعاتی برای مدیریت این آفت جوانه خوار تدوین شد؛ اما چطور می‌توان با هزینه ناچیز 30 میلیون ریالی در مقابل این حجم از آفت‌ها در مناطق کوهستانی استان مقابله کرد؟ اگرچه متخصصان مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مسئولانه و دلسوزانه با حداقل‌های امکانات و حمایت‌های مالی تلاش خود را برای یافتن راهی برای مقابله با این آفت دنبال کردند.
آغاز طرح مطالعاتی مدیریت پروانه جوانه خوار بلوط
"نازنین دُریانی زاده" عضو بخش گیاه‌پزشکی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد که مجری طرح مطالعاتی "مدیریت پروانه جوانه خوار" است، گفت: این طرح مطالعاتی از سال ۱۴۰۱ شروع شد و بیشتر فعالیت‌های اعضای این تیم از اسفند تا تیرماه است چرا که این حشره "جوانه خوار" تک نسلی است و در این فرجه زمانی آغاز فعالیت آن است.
دریانی زاده گفت: شروع فعالیت و آسیب‌زای این حشره در مرحله رشد "لاروی" حشره است که در زمستان تخم‌ریزی آن روی شاخه‌ها و کنار جوانه‌ها قرار دارند و از اسفندماه رشد خود را آغاز می‌کند.

وی ادامه داد: باتوجه‌به دمای آب‌وهوای پایان اسفندماه مراحل رشد این پروانه شروع می‌شود به این نحو که خروج از تخم در این زمان است و پس از گذشت پنج هفته به شفیره می‌رسد و در نهایت بعد از ۲ هفته حشره کامل می‌شود.
حشره‌ها سیکل (فرایند) حیاتی دارند که آن سیکل حیاتی را تکرار می‌کنند؛ بنابراین پروانه جوانه خوار تا رسیدن به مرحله بلوغ مراحلی را طی می‌کند. در ابتدا تخم‌های آن تبدیل به "لارو" (کرم) می‌شوند و "لاروها" که فرم خسارت‌زای آفت هستند، شروع به تغذیه از جوانه و سپس برگ درخت نموده و پس از طی مراحل لاروی و شفیرگی حشرات کامل ظاهر می‌شوند که در این مرحله خسارتی به درختان وارد نمی‌کند.

دریانی زاده اضافه کرد: حمله این حشره در مرحله رشد لاروی خود از سن یک تا پنج، به جوانه‌های بلوط حمله می‌کند و نام‌گذاری آن از همین جهت است که آغاز حمله‌اش در مرحله لاروی بوده و به جوانه‌ها حمله می‌کند، اگرچه این حشره به برگ‌ها هم آسیب می‌زند؛ ولی چون تک نسلی است مثل پروانه برگ‌خوار بلوط تجدید نسل ندارد؛ بنابراین این پروانه جوانه خوار در مرحله شفیرگی خسارتی به درختان وارد نمی‌کند.

مجری طرح مطالعاتی "مدیریت پروانه جوانه خوار" با اشاره به عوامل مؤثر بر طغیان این حشره گفت: طغیان این حشره به شرایط اقلیمی منطقه بستگی دارد چرا که ما شاهد کم‌بارشی، خشکسالی‌های پی‌درپی و علاوه بر اینها کمبود بارش و حتی شاهد تغییر نوع بارش از برف به باران هستیم.
دریانی زاده ادامه داد: گسترش زراعت‌ها در محدوده جنگل‌ها که با دستیاری اکوسیستم و استفاده بی‌رویه از سموم برخی از حشرات مفید را از بین می‌روند و تعادل زیستی این حشرات به هم می‌خورد و این آفت‌ها حمله‌ور شده و طغیان می‌کنند.
وی محدوده پراکنش پروانه جوانه خوار بلوط را حدود ۳۰ هزار هکتار در استان دانست و اشاره کرد: این آفت به حدود ۱۰ درصد از این محدوده جنگل‌های استان به شکل‌های مختلفی حمله‌ور شده است.
طرح پایش و حوزه مطالعاتی دریانی زاده در منطقه "خو نگاه" یا "دشت زر" از توابع شهرستان دنا و حدود ۲ هکتار از جنگل‌های این منطقه را شامل می‌شود که در این طرح حدود ۱۲ نفر از استادان خبره استان و دیگر استان‌ها همکار وی در این طرح مطالعاتی هستند.
چالش‌های استفاده از محلول "بی تی" در مبارزه با آفت بلوط
دریانی زاده گفت: نتایج مطالعات ما نشان داد که در حال حاضر استفاده از محول "بی تی" اثرگذار است و این محلول بیولوژیک بر روی همه حشرات اثرگذاری ندارد و بیشتر بر روی لارو آفت جوانه خوار در سن یک و تا سه اثر دارد که به همین دلیل در ۲ سال گذشته از محلول "بی تی" برای مدیریت و کنترل آفت جوانه خوار استفاده شد.
به گفته وی اوج فعالیت و حمله‌وری این حشره حداکثر تا پایان اردیبهشت است و سوم تا دهم فروردین که اوج طغیان و حمله‌ور شدن آفت جوانه خوار است باید از محول بی تی استفاده شود چرا که پس از گرم‌شدن هوا اثرگذاری این محول نامطلوب است.
   
این در حالی است که به نظر برخی از کارشناسان محلول "بی تی" یک باکتری است اگر هم سم به آن گفته نشود، باز ریسک‌های سم را دارد چرا که به‌نوعی دخالت در طبیعت است؛ بنابراین حجم بالای استفاده از بی تی مشکل‌زا و جبران‌ناپذیر است این سم را زمانی استفاده می‌کنیم که آخرین راه‌حل ما باشد و ما به نقطه حساس و بحرانی رسیده باشیم.
به گفتنی "احمد بهمنی نژاد" رییس سابق اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد اگرچه استفاده از محول بی تی، در مزارع و محصول هدف مثلاً سیب استفاده می‌شود؛ اما در طبیعت ما نمی‌توانیم این نوع نگاه را داشته باشیم چرا که در طبیعت همه گیاهان و حشرات اجزای اکوسیستم هستند و باهم در تعادل هستند؛ بنابراین استفاده از محول بی تی در اکوسیستم علمی نیست.

دریانی زاده یافتن و تکثیرکردن دشمن طبیعی پروانه جوانه خوار را نیازمند زمان مناسب، شرایط لازم، امکانات آزمایشگاهی و مهم‌تر از همه هزینه‌های لازم دانست که به نظر می‌رسد با همین مبلغ ناچیزی که در اختیار این تیم مطالعاتی قرار گرفت بیش از آن نمی‌توان انتظاری داشت اگرچه لازم است دنبال‌کردن ریشه‌ها و عوامل طغیان این حشره بر اساس تحقیقات وسیع علمی با درنظرگرفتن بودجه لازم صورت گیرد.