کبنانیوز - تأثیرگذاری المان‌های شهری بر هویت فضاهای شهری

تأثیرگذاری المان‌های شهری بر هویت فضاهای شهری

محمدباقر رهامی
المان یا نماد شهری ترکیبی است پیکره‌وار که در ساخت آن از ویژگی‌های درونی احجام و اشکال هندسی، صفحات قائم یا منحنی، اجزاء سازه‌ای و به‌طورکلی هر آنچه که جنبهٔ تزئینی و ساختمانی داشته باشد به‌صورت یک کلیت یکپارچه و تلفیقی از موارد فوق استفاده می‌شود المان می‌گویند. این ترکیب دارای یک نظام هندسی، تعادلی پایدار و زیباست به‌گونه‌ای که پس از خودنمایی در سطح شهر افراد را به‌گونه‌ای جلب خود می‌نماید و ذهنشان را درگیر می‌کند و تا مدت‌ها در آن منطقه از شهر به‌صورت نمادین و سمبلیک، مشخصه‌ای برای شناخت شهر در منطقه موردنظر می‌گردد و جزء شاخصه‌های شهری محسوب می‌گردد. به‌طورکلی ذهن با برده شدن نام منطقه مزبور ناخودآگاه به دنبال شاخصه‌ها و ویژگی‌های خاص آن منطقه رفته و المان موردنظر را در خود تصویرسازی خواهند کرد.
این عناصر در فضاهای شهری چیده می‌شوند و منظر و هویت شهری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند. نقش اصلی المان شهری در سطح خیابان‌ها و فضاهای شهری ایجاد مکان‌هایی است که زبان ناطق هویت انسان و منظر شهری مطلوب باشد و می‌تواند در این حوزه با طراحی و برنامه‌ریزی‌های دقیق، متناسب بافرهنگ و آداب‌ورسوم مردم حرکت کرد.
ویژگی‌های خاص المان‌های شهری
المان‌های شهری باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که هم در عملکردهای متفاوت و هم در زیبایی و جهات دیگر مؤثر واقع شوند. المان‌ها می‌توانند مانند هر عنصر شهری در سیما و منظر شهری نقش مهمی داشته باشند و با مخاطب خود ارتباط برقرار کنند که این امر نیازمند به برنامه‌ریزی و طراحی دقیق، داشتن اطلاعات کامل از ویژگی‌های اقلیمی، فرهنگی، آداب‌ورسوم و……منطقه می‌باشد که در صورت رعایت این نکات المان‌های شهری می‌توانند در عملکرد خود موفق باشند و هویت شهری را به نحو احسن به اجرا گذارند. با توجه به اینکه یکی از اهداف المان‌ها اطلاع‌رسانی و معرفی منطقه ازنظر فرهنگی، اجتماعی، جغرافیایی و خصوصیات مردم منطقه است همه این موارد می‌توانند در برقراری ارتباط مؤثرتر با مردم و مخاطبین کمک کنند؛ اما علاوه بر برقراری ارتباط با مخاطبین می‌تواند نقش مهمی در زیبایی سیمای شهر داشته باشد زیرا قسمت‌های مختلف شهر را تحت تأثیر قرار داده و از یکنواختی خارج می‌کند و به‌نوعی با ایجاد این نشانه‌ها در قسمت‌های مختلف شهر هر قسمت ویژگی منحصربه‌فرد می‌یابد و غنای شهر کمک خواهد کرد. المان‌ها با هر سبک و سیاقی که دارند می‌توانند حاوی اطلاعات زیادی باشند که با این ویژگی تأثیر زیادی بر حیات کالبد معماری و شهرسازی شهرها می‌گذارند و به‌نوعی شناسنامه و زبان ناطق هر شهر می‌شوند که می‌توانند موجب متمایز شدن شهرها از یکدیگر شوند.
نتیجه …
فضاهای شهری با ترکیبی مناسب و زیبا از المان‌ها و نشانه‌های شهری شاخص که در راستای بستر طبیعی و فرهنگی- اجتماعی شهر عمل می‌نماید، می‌توانند بازگوکننده مکانی سرزنده و خوانا و معنی‌دار برای ساکنین شهر و دیگران باشند. المان‌های شهری با الهام از ارزش‌های فرهنگی، تاریخی، مکان‌یابی مناسب و مقیاس مناسب و با انتقال معانی و مفاهیم انتزاعی می‌توانند به نماد و سمبل شهر تبدیل شوند. با تبدیل‌شدن این نشانه‌ها به نماد می‌توانند هویتی خاص برای شهر و ساکنین آن به وجود آوردند. المان‌های شهری نمادهای هستند که در عین بی‌جانی و بی‌روحی، به فضاهای شهری جان و روح می‌بخشند و جنبه‌های تاریخی یا فرهنگی و اجتماعی را در خود می‌پرورانند و به دلیل فرم و عملکرد خواست خود زبان ناطق هویت شهر می‌باشد و به ثبت خاطرات و تعاملات در اذهان کمک می‌کنند. درواقع خاطرات جمعی و فردی ناشی از هویتی و معیارهای فرهنگی که از طراحی المان‌ها و نشانه‌های شهری ایجاد می‌شود و به نسل‌های بعد منتقل‌شده و به حفظ و ماندگاری هویت شهروندان و غنای شهری که نقش مؤثری در حفظ هویت شهری دارد کمک شایانی می‌کند. نمادهای مطلوب علاوه بر بومی کردن فضاهای شهری، تقویت احساس، تعلق‌خاطر به محل سکونت و ترغیب شهروندان به مشارکت در اداره امور شهرشان کمک شایانی هم به شناساندن در سطح ملی و بین‌المللی نموده و به توسعه شهر کمک می‌کند.
بنابراین امروزه اهمیت مفهوم المان که در شهر یاسوج به‌عنوان یکی از دغدغه‌هایی است که یا متخصصین و نظریه‌پردازان شهری از آن غافل بوده‌اند و یا اینکه نتوانسته‌اند اقدام مؤثری را در قبال آن به انجام برسانند. نشانه‌شناسی المان‌های شهری که مانند ابزاری برای تحلیل و ارزیابی هویت، استعاره‌ها و دلالت‌های تصریحی و تلویحی در ساختار شهر نمودی از کاربرد نشانه‌شناسی شهری می‌باشد. در وضعیت موجود دارای شرایطی اسفبار بوده و نکته مهم‌تر این‌که در طراحی‌های غیرحرفه‌ای انجام‌گرفته نیز از مواردی مانند اصول و مبانی حاکم بر طراحی المان‌ها و کنش فضای زمینه، منظر شهری، دید پی‌درپی، نظام بصری، عناصر بصری، کیفیت روابط بین عناصر، حرکت، زمان و بسیاری موارد دیگر مربوط به المان‌های شهری غفلت شده است. المان‌های شهری ازآن‌جهت که فرصت دید مطلوب و لذت‌بخش را به‌واسطه محورهای دید فراهم می‌آورند در ایجاد خاطره ذهنی مطلوب و تصویر ذهنی منسجم از عرصه‌های عمومی شهری که به تقویت حس جهت‌یابی شهروندان در شهر می‌انجامد نقش برجسته‌ای دارند. در پایان این مطلب شایان توجه است که ویژگی‌های مطرح‌شده در جهت طراحی المان‌های شهری می‌تواند به‌عنوان معیارهای مورداستفاده هنرمندانه آگاهانه در بهبود کیفیت محیط بوده و زمینه تقویت پیوند عاطفی –معنایی و رابطه شناختی –ادراکی شهر یاسوج و شهروندانش را فراهم آورد، فرایند احراز هویت محیط را در آن‌ها تسریع کرد و عرصه‌های عمومی قابل‌سنجش و پاسخگوتری را برای شهروندان به وجود آورد.

کارشناس ارشد معماری