دریافت لینک صفحه با کد QR

ارزیابی کیفیت محیطی شهر یاسوج

15 دی 1395 ساعت 13:09

بهنام مومنی نصرآباد علیا
برنامه ریزی تلفیقی (همزمان) جهت ارتقاء کیفیت محیطی در شهر یاسوج موضوع اصلی این تحقیق است. رویکرد غالب تحقیق حاضر، اسنادی- پیمایشی می ­باشد و برخی از داده های آن از طریق پرسشنامه، انجام مصاحبه و گرفتن عکس از جامعه آماری مورد نظر گردآوری گردید. نتایج حاکی از این است که عوامل و معیارهای کالبدی و فضایی بیشترین تاثیر را در کاهش کیفیت محیط شهری یاسوج گذاشته اند. همچنین ارزیابی کیفیت محیط شهری یاسوج نشان می­دهد که عوامل اجتماعی و فرهنگی با توجه به فرهنگ و ویژگی­های اجتماعی جمعیت ساکن شهر یاسوج در کیفیت محیط شهر یاسوج تاثیر مثبت داشته است.

همزمان با افزایش جمعیت، شهرنشینی و نیاز به توسعه شهری و هم چنین تحت تأثیر تحولات شهرسازی مدرنیسم و مدیریت شهری منشعب از آن، شهرها با مشکلات و مسائل متعددی به خصوص در عرصه اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و کالبدی مواجه شدند که به طور کلی موجب کاهش کیفیت محیط شهری شده است. برنامه‌های تاکید بر پیاده روی و پیاده محوری خیابان­ها، توسعه فضاهای فراغتی تفریحی، عرصه­های عمومی، فضاهای باز و نهادهای مدنی و فرهنگی و غیره در شهر، جلوه‌های اهمیت و توجه به ارتقا کیفیت محیط شهری در آنها می‌باشد. امروزه کیفیت محیط شهری تنها به وجود کاربری­ها، خدمات و تأسیسات مورد نیاز شهروندان نیست بلکه کیفیت مسکن، کیفیت حمل و نقل، کیفیت فضاها و در نهایت کیفیت زندگی شهری است.
برنامه ریزی تلفیقی(همزمان) جهت ارتقاء کیفیت محیطی در شهر یاسوج موضوع اصلی این تحقیق است در نتیجه شناسایی مؤلفه­های کیفیت محیطی در شهر یاسوج از ضروریات می باشد. بدین منظور ازطریق پرسشنامه به بررسی خصوصیات توصیفی شهر یاسوج پرداخته و پس از آن شش شاخص بزرگ کیفیت محیطی ( اجتماعی­، فرهنگی، اقتصادی، کالبدی، فضایی و زیست محیطی) مورد تحلیل قرار گرفته است.
 
در بعد کالبدی: براساس بررسی‌های کیفیت شبکه در محدوده مورد مطالعه کل امتیاز تخمینی ۶۳ واحد می‌باشد در صورتیکه در حالت ایده ال امتیاز ۱۴۱ را دارا می‌باشد. امتیاز اکتسابی از ۵۰ درصد امتیاز کل پایین‌تر می‌باشد با توجه به معیارهای توزیع کاربری‌های خدماتی شهر، عرض کوچه‌ها و معابر، کیفیت پیاده روهاوکف پوش‌های آنها ، پارکنیگ ، تأسیسات و تجهیزات ، سیستم حمل و نقل عمومی و کیفیت محدوده مورد مطالعه نسبتاً نامناسب ارزیابی می‌شود. جدول زیر بیانگر وضعیت امتیاز معیارهای مورد نظر می‌باشد(جدول ۱).
 
جدول ۱- ارزیابی کیفیت محیط شهری با معیار کالبدی شهر یاسوج

ردیف
معیارهای ارزیابی کالبدی
ارزیابی درمحدوده
ضریب اهمیت
ضریب اهمیت معیار* امتیاز

۱
توزیع کاربری‌های خدماتی.
نسبتاً نامناسب.
۵
۱۰

۲
مقطع عرض کوچه‌ها و معابر
نسبتاً نامناسب
۵
۱۰

۳
کف پوش پیاده روها
نامناسب
۵
۵

۴
پارکنیگ
نسبتاً نامناسب
۴
۸

۵
سیستم حمل و نقل عمومی
نسبتاً نامناسب
۵
۱۰

 
در بعد اقتصادی: با توجه به اینکه شهر یاسوج در یک موقعیت ویژه قرار دارد و بر سر محور ارتباطی سه کلانشهر جنوبی و مرکزی کشور یعنی شیراز، اهواز و اصفهان قرار دارد از جنبه موقعیت مکانی و امتیازات اقتصادی برتری‌هایی دارد. از جمله نزدیکی به شیراز و سهولت دسترسی به شهرهای جنوبی(واقع شدن درمسیرترانزیتی شمال به جنوب کشور) موقعیت اقتصادی مناسب در شهر یاسوج را سبب شده است. براساس پرسشنامه در حدود ۲۷٫۵ درصد از پاسخ دهندگان درآمدی بیش ازیک میلیون تومان دارند، ۲۶٫۵ درصددرآمدی کمتر از۴۰۰ هزارتومان دارند، ۲۰ درصدبین ۴۰۰ تا۷۰۰ هزارتومان و ۷٫۵ درصد بدون درآمد می­باشند. در حدود ۱۸٫۵ درصد از پاسخ دهندگان هم متوسط درآمدشان بین ۷۰۰ تا یک میلیون تومان است.  با توجه به اینکه در شهرهای کوچک هزینه زندگی درقیاس باکلانشهرها نسبتا پایین است می‌توان بر اساس این معیارها کیفیت محیط شهری یاسوج از نظر اقتصادی نسبتاً مناسب ارزیابی کرد.
در بعد اجتماعی و فرهنگی: با توجه به ضریب اهمیت معیارها بیشترین امتیاز در شرایط مناسب کیفیت محیط شهری ۶۴ واحد می‌باشد در حالیکه براساس ارزیابی انجام گرفته توسط معیارهای اجتماعی و فرهنگی در شهر یاسوج جمع کل امتیازهای کسب شده برابر ۴۹ واحد است. امتیاز بدست آمده کمتر از سه چهارم بیشترین امتیاز (شرایط مناسب) بوده و این نشان دهنده کیفیت محیط شهری نسبتاً مناسب از بعد معیارهای اجتماعی و فرهنگی است (جدول ۲).
 
جدول ۲- ارزیابی کیفیت محیط شهری از بعد معیارهای اجتماعی و فرهنگی

ردیف
معیارهای ارزیابی اجتماعی و فرهنگی
ارزیابی
ضریب اهمیت در محدوده
ضریب اهمیت معیار* امتیاز

۱
ساختار اجتماعی
مناسب
۴
۱۲

۲
امنیت
مناسب
۴
۱۲

۳
قومیت
مناسب
۳
۹

۴
نرخ باسوادی
نامناسب
۴
۱۶

جمع

۴۹

 
در بعد زیست محیطی:  کیفیت زیست محیطی شهر یاسوج در حالت ایده­آل امتیاز ۴۸ واحد را در بر می­گیرد در حالیکه طبق جدول زیر براساس ارزیابی زیست محیطی توسط معیارها محدوده امتیاز ۳۲ را شامل می‌شود. بدین ترتیب کیفیت محدوده نسبتاً مناسب ارزیابی می‌گردد (جدول ۳).
 
جدول ۳- ارزیابی زیست محیطی محیط شهری  یاسوج

ردیف
معیارهای زیست محیطی
ارزیابی در محدوده
ضریب اهمیت
ضریب اهمیت معیار * امتیاز

۱
صداهای ناراحت کننده
نسبتاً مناسب
۴
۱۲

۲
بوهای ناراحت کننده
نسبتاً نامناسب
۴
۸

۳
آلودگی مختلف
نسبتاً مناسب
۴
۱۲

جمع

۳۲

 
در بعد فضایی: کیفیت فضائی محدوده در بعد فضایی در حالت ایده آل امتیاز ۷۶ واحد را در بر می‌گیرد. در حالیکه طبق جدول زیر براساس ارزیابی فضائی توسط معیارها در شهر یاسوج واحد ۵۷ را شامل می‌شود. به طور کلی کیفیت فضائی محدوده نسبتاً مناسب ارزیابی می‌گردد(جدول ۴).
 
جدول ۴- ارزیابی کیفیت محیط شهری با معیار فضائی شهر یاسوج

ردیف
معیارهای فضائی
ارزیابی محدوده
ضرب امتیاز
ضریب اهمیت* امتیاز

۱
تراکم استفاده از فضا
نسبتاً مناسب
۴
۱۲

۲
انطباق فرم،فضا،عملکرد
نسبتاً نامناسب
۴
۸

۳
اندازه متناسب فضا با عملکرد
نسبتاً مناسب
۴
۱۲

۴
تناسب تراکم اطراف با فضا
نسبتاً مناسب
۳
۹

۵
تراکم ساختمانی
مناسب
۴
۱۶

جمع

۵۷

 
موضوع کیفیت محیط شهری، تعریف، شاخص­سازی و در نهایت اندازه­گیری آن در یک محدوده جغرافیایی خاص، موضوع بس مشکل و پیچیده است. نتایج و یافته های تحقیق حاضر را می­توان در دو بعد نظری و عملی تدوین و استخراج کرد. شاخص­های کیفیت محیط شهری در شهر یاسوج را می توان در ۵ زمینه اصلی کالبدی، فضائی، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، معرفی و ارائه کرد. نکته مهم این که، کیفیت محیط شهری در این بررسی  بیش از سایر معیارها، شاخص­های کالبدی و فضایی در وهله اول و شاخص­های اقتصادی و زیست محیطی در مرتبه بعدی متکی است. عوامل و معیارهای کالبدی و فضایی بیشترین تاثیر را در کاهش کیفیت محیط شهری یاسوج گذاشته­اند و ارزیابی کیفیت محیط شهری یاسوج نشان می دهد که عوامل اجتماعی و فرهنگی  با توجه به فرهنگ و ویژگی­های اجتماعی جمعیت ساکن شهر یاسوج در کیفیت محیط شهر یاسوج تاثیر مثبت داشته است.
 
مهمترین نتایج بررسی و ارزیابی کیفیت محیط شهری در شهر یاسوج را می­توان بصورت زیر تدوین کرد: ارزیابی و بررسی کیفیت محیط شهری یاسوج در بعد کالبدی با معیار توزیع کاربری­های خدماتی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. مطالعات و بررسی ها حاکی از پایین بودن کیفیت توزیع و وجود کاربری­های در سطوح نواحی مختلف شهر یاسوج است به طوری که بعضی از نواحی مانند ۲، ۳ و ۴ از کاربریهای مانند فضای سبز، تفریحی، فرهنگی و اداری با کمبود شدید روبرو هستند، در نتیجه می­توان گفت بطور کلی کاربری­های خدماتی شهر یاسوج به طور متوازن ومتناسب توزیع نشده اند بدین لحاظ کیفیت محیط شهری را پایین آورده است. بررسی و ارزیابی کیفیت محیط شهری یاسوج براساس معیار گذران اوقات فراغت با توجه به دو متغیر پراکنش امکانات و تسهیلات فراغتی، نحوه و میزان دسترسی شهروندان به آن­ها است. نتایج حاکی از ضعف امکانات و تسهیلات مناسب گردشگری و تفریحی به لحاظ کمی و کیفی مانند نبود سینما، پارک­های با تجهیزات تفریحی مناسب و نحوه دسترسی شهروندان به آن­ها است. غفلت از توجه به عابر پیاده و تمهیدات مناسب فضایی برای حرکت آن در کنار توجه ویژه به حرکت سواره از دیگر ویژگی­های شهر یاسوج می باشد که اکثرا پیاده روها دارای کف پوش نامناسب یا فاقد کف پوش، عرض کمتر و نبود تجهیزات و تسهیلات مربوط به پیاده روها مانند سطل زباله، نیمکت برای نشستن، آبخوری، روشنائی مناسب، باجه های تلفن و غیره ...می باشند که موجب پایین آمدن کیفیت محیط شهری یاسوج شده است. نتایج بررسی و ارزیابی شهر یاسوج به لحاظ معیار فضای سبز عمومی و باز حاکی از آن است که شهر یاسوج کمبود شدید فضای سبز عمومی و باز بخصوص در نواحی مانند ۲، ۳ و ۵ می­باشد و از سوی دیگر بنا به نظر شهروندان امکانات و تسهیلات مورد نیاز این فضاها (پارک­های شهری) هم نامناسب می­باشد.
 
 
۵- پیشنهادات
پیشنهادات این تحقیق، در راستای اعتلا کیفیت محیط شهری و هم چنین محیط زندگی شهری ارائه می‌شود. بر این اساس پیشنهادها و توصیه‌های تحقیق در قالب پیشنهادها به منظور برون رفت از وضعیت موجود تلقی می‌شود.
- توسعه و تجهیز و ایجاد فضاهای خاص فراغتی و فرهنگی شهر یاسوج مانند سینما و موزه در محدوده بافت تاریخی به منظور جبران تامین کمبود این کاربری در سطح شهر.
- توسعه و تجهیز کاربری­های مرتبط با گردشگری در شهر یاسوج مانند هتل، مثل، رستوران، با توجه به توریستی بودن شهر یاسوج.
- هسته روستای بنسنجان و مجموعه­ی شرف آباد در ناحیه ۴ یاسوج از شبکه بندی مناسب معابر برخودار نیست بدین لحاظ به منظور افزایش دسترسی و خدمات رسانی در امر حمل و نقل عمومی در این قسمت معابر تعریض شود و مهمتر از آن پیاده رو و سواره رو از هم تفکیک شود.
- توسعه و تجهیز پارک­های مهرورزی، ساحلی و همچنین پارک­های محله ای و ناحیه­ای به تاسیسات وتجهیزات لازم (شهر بازی، آبخوری­ها، صندلی و نیمکت، سطل­های زباله، و غیره)  به منظور بهبود وضعیت فراغتی شهر یاسوج و کاهش سفرهای درون شهری.
- ایجاد و توسعه مکان­های خاص برای تابلوها و آگهی­ها، تا از آلودگی بصری در دیوارها و سیمای شهر در خبابان­های اصلی و عمده­ی شهر جلوگیری گردد.
- توجه به زیبائی، جذابیت کف پوش پیاده روها و حذف کلیه موانع غیر ضروری مانند تابلوها، میله، نرده و... که در مسیر عابر پیاده قرار دارد.
- ایجاد و توسعه پارک­های کودک در نواحی و محلات شهر یاسوج بخصوص در نواحی ۲، ۳ ، ۴ که با کمبود شدید این کاربری روبرو هستند.

*کارشناسی ارشد شهرسازی:

کد مطلب: 220924