کبنانیوز - مردم و مسئولین استان حتماً بخوانند؛ ارزش اقتصادی منابع نفتی استان کهگیلویه و بویراحمد

مردم و مسئولین استان حتماً بخوانند؛ ارزش اقتصادی منابع نفتی استان کهگیلویه و بویراحمد

سید ابوالحسن حسینی نیک

میدان نفتی گچساران در سال ۱۹۲۸ توسط شرکت نفت ایران و انگلیس کشف شد و از سال ۱۳۱۸ بهره برداری از آن آغاز گردید. این میدان با ذخیره در جای ۶۶ میلیارد و هفتصد میلیون بشکه و نفت قابل برداشت ۲۳ میلیارد و هفتصد میلیون بشکه نفت خام به عنوان دومین میدان بزرگ نفتی ایران (بعد از حوزه نفت و گاز کارون) بشمار می‌آید.[۱]

تاریخچه و مشخصات میدان نفتی گچساران

اکتشاف

۱۹۲۸

شروع تولید
۱۹۳۰

تولید میدان

تولید کنونی نفت میدان گجساران در روز
۴۷۸٬۰۰۰ بشکه (~۲٫۴×۱۰۷ t/a)

نفت درجای برآورد شده
۶۶٬۷۰۰ میلیون بشکه (~۹٫۱۰×۱۰۹ t)

نفت قابل برداشت
۲۳٬۷۰۰ میلیون بشکه (~۳٫۲۳×۱۰۹ t)

سازندهای تولیدی
آسماری (چاه شماره ۱۳ در سال ۱۳۱۸)
بنگستان(چاه شماره ۳۶ در سال ۱۳۴۰)
خامی ( چاه ۴۵۰۰ متری درسال ۱۳۵۲ )

تاریخچه بهره‌برداری از مخزن نفتی گچساران نشان می‌دهد که به‌جز یک دوره کوتاه بین سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲، تولید از این مخزن همواره ادامه داشته و میزان تولید نیز همیشه سیر صعودی داشته است. بطوریکه در سال ۱۳۵۳ به حداکثر میزان خود یعنی بالغ بر ۹۴۰ هزار بشکه در روز رسید و تاکنون بیش از ۱۷ میلیارد بشکه نفت از آن تولید شده است.[۲]
این شرکت دارای ۱۸ میدان نفتی است که ۱۳ میدان آن در مدار تولید می‌باشد که عمده تولید نفت به ترتیب از مخازن گچساران با حدود ۴۷۸ هزار بشکه در روز، بی‌بی‌حکیمه با حدود ۱۰۸ هزار بشکه و رگ سفید ۲ با حدود ۶۶ هزار بشکه در روز صورت می‌گیرد. مخازن بینک، گلخاری، نرگسی، چلینگر، پازنان ۲، سیاهمکان، گرنگان، سولابدر، رودک و خویز نیز به ترتیب چهارمین تا سیزدهمین مخزن در مدار این شرکت محسوب می‌شود.
علاوه بر این مخازن، کیلورکریم، زاغه، چهاربیشه، منصور آباد و کوه کاکی جمعاً با ظرفیت مجاز تولید ۱۸ هزار بشکه در روز و ۲ مخازن برنامه شده و ۶ مخزن برنامه نشده این شرکت تلقی می‌شوند.[۳] بر این اساس، مخزن گچساران با تولید روزانه تقریباً ۴۷۸۰۰۰ هزار بشکه در روز بیشترین و مخزن سیاهمکان با تولید ۴ هزار بشکه در روز کمترین سهم تولیدی نفت را به عهده دارند. البته در حوزه نفتی شهرستان بهمئی بیش از ۷۵ حلقه چاه نفت وجود دارد که روزانه بیش از ۱۷۵ هزار بشکه نفت از این چاه‌ها استخراج و به نام خوزستان صادر می‌شود به گونه‌ای که تاکنون چیزی جز دودهای سیاه، ذرات آلوده و گازهای خفه کننده عائد مردم این منطقه نشده است.
بنابراین، شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران با تولید روزانه حدود ۶۳۵ هزار بشکه نفت (۲۰ درصد کل نفت صادراتی کشور) سهم عمده‌ای در تأمین درآمدهای اقتصادی کشور دارد.[۴] به طوریکه از این میزان روزانه ۴۵ هزار بشکه نفت از این مخازن به پالایشگاه شیراز و بقیه آن نیز به پایانه صادراتی جزیره خارک ارسال می‌شود.[۵]
اما این در حالی بود که تا اواخر دهه هفتاد هیچ‌گونه سهمیه‌ای از درآمدهای نفت و گاز صادراتی به طور مشخص به مناطق نفت‌خیز اختصاص داده نمی‌شد تا اینکه هیات وزیران در جلسه مورخ ۴/۶/۱۳۸۰ بنا به پیشنهاد شماره ۳۹۹۵٫ ۹۱-۴۰۸۳٫ ۱۰۵ مورخ ۱۳/۴/۱۳۸۰ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و به استناد قانون اختصاص "دو در هزار" در آمد ناشی از فروش نفت خام برای عمران و آبادانی مناطق نفت خیز- مصوب ۱۳۷۹- آیین‌نامه اجرایی قانون تصویب شد.
شایان ذکر است، هیات وزیران در جلسه مورخ ۲۷/۱۰/۱۳۸۳ بنا به پیشنهاد شماره ۴۲۰۱۶ مورخ ۲/۸/۱۳۸۳ معاونت حقوقی و امور مجلس رئیس جمهور و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب نمود: تصویب نامه شماره. ۲۷۹۷۱ ت ۲۴۹۲۱ ه مورخ ۱۵/۶/۱۳۸۰ جایگزین مصوبه شماره. ۲۸۸۳۳ ت ۲۷۲۰۱ ه مورخ ۲/۲/۱۳۸۱ موضوع آیین نامه اجرایی قانون اختصاص "دو در هزار" در آمد ناشی از فروش نفت خام برای عمران و آبادانی مناطق نفت‌خیز می‌شود.
همچنین طبق ماده ۱۳۲ قانون پنجم توسعه و ماده ۲۶ قانون ششم توسعه به ترتیب دو (۲%) درصد و سه درصد (۳%) از درآمد حاصل از صادرات نفت خام و میعانات گازی خالص صادرات گاز طبیعی را یک سوم به استان‌های نفت‌خیز و گازخیز و دوسوم به مناطق و شهرستان‌های کمتر توسعه‌یافته جهت اجرای برنامه‌های عمرانی در قالب بودجه‌های سنواتی با تصویب شورای برنامه‌ریزی و توسعه این استان‌ها اختصاص دادند.[۳]
از این رو، اگر ارزش اقتصادی و تقریبی کل ۶۳۵۰۰۰ هزار بشکه نفت (تولید روزانه) حوزه نفتی گچساران را در یک سال جمعاً بر اساس بشکه ۴۰ دلار محاسبه شود، این عدد به دست خواهد بود.
۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/ ۱۱۵ /۳۱= ۳۵۰۰ × ۰۰۰/۰۰۰/ ۸۹۰ /۸ = ۴۰ × ۰۰۰/ ۲۵۰/ ۲۲۲ = ۳۵۰ × ۶۳۵۰۰۰

(هزار میلیارد تومان) (تومان) (میلیارد دلار) (دلار) (بشکه در سال) (روز) (بشکه در روز)
اگر بخواهیم ارزش اقتصادی و تقریبی ۱۷ میلیارد بشکه استخراج شده این حوزه نفتی را محاسبه کنیم، رقم نجومی به دست خواهد آمد. همچنین ارزش اقتصادی و تقریبی ۱۷۵ هزار بشکه نفت (در روز) منطقه بهمئی طبق محاسبه مذکور بدین‌گونه است.

۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/ ۵۷۵/ ۸= ۳۵۰۰ × ۰۰۰/۰۰۰/ ۴۵۰/ ۲ = ۴۰ × ۰۰۰/ ۲۵۰/ ۶۱ = ۳۵۰ × ۱۷۵۰۰۰

(هزار میلیارد تومان) (تومان) (میلیارد دلار) (دلار) (بشکه در سال) (روز) (بشکه روز)
بر این مبنا، سؤال اساسی و بسیار مبهم و غیر شفافی که در مصوبه‌های مذکور وجود دارد این است که آیا سهمیه نفت و گاز صاداراتی مناطق نفت خیز و محروم استان از کل صادرات سالیانه نفت و گاز کشور لحاظ می‌شود یا از مقدار تولیدی نفت و گاز صادراتی حوزه بهره‌برداری گچساران به آن‌ها اختصاص می‌دهند؟ این موضوع را نگارنده متن با اکثر کارشناسان مالی و نفتی که در میان گذاشت، اظهار بی‌اطلاعی کردند. پس جهت روشنگری افکار عمومی استان بهتر است این مهم مشخص شود.
بنابراین، اگر فرض را بر این دانست که از سهمیه فروش نفت و گاز صادراتی حوزه بهره‌برداری گچساران، به مناطق نفت‌خیز و کمتر توسعه‌یافته استان اختصاص داده می‌شود، از این رو، از ۶۳۵ هزار بشکه نفت خام تولیدی حوزه گچساران، حدود ۴۵ هزار بشکه به پالایشگاه نفت شیراز و حدود ۵۹۰ هزار بشکه را روزانه برای صادرات به پایانه خارک منتقل می‌شود. بدین‌ترتیب، اگر طبق ماده ۱۳۲ قانون پنجم توسعه، سهمیه ۲ درصدی مناطق نفت‌خیز و کمتر توسعه‌یافته استان را از این مقدار نفت صادراتی بخواهیم محاسبه کنیم، بدین گونه است.
۰۰۰/۰۰۰/ ۲۰۰/ ۵۷۸=۱۰۰÷۲×۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/ ۹۱۰/ ۲۸= ۳۵۰۰× ۰۰۰/۰۰۰/ ۲۶۰/ ۸ = ۴۰ ×۰۰۰/ ۵۰۰/ ۲۰۶ =۳۵۰ × ۵۹۰۰۰۰

(میلیارد تومان) (درصد) (هزار میلیاردتومان) (تومان) (میلیارددلار) (دلار) (بشکه در سال) (روز) (بشکه روز)
در واقع طبق ماده فوق، یک سوم عدد به دست آمده که نزدیک به ۲۰۰ میلیارد تومان است، سهم مناطق نفت خیز و دوسوم آن (نزدیک به ۴۰۰ میلیارد تومان) متعلق به مناطق محروم و کمتر توسعه یافته می‌باشد. این در حالی است که سهمیه ۲ درصد از فروش گاز صادراتی این مناطق هنوز هم مشخص نیست. البته اگر سهمیه استان بر اساس فروش کل صادرات نفت و گاز کشور به آن‌ها اختصاص داده شود، محاسبه آن بسیار پیچیده و از حوصله این بحث خارج است.
پس لازم و ضروری است که به چند نکته مبهم اما کلیدی دیگری در خصوص سهمیه اختصاص داده شده از فروش نفت و گاز صادراتی به مناطق نفت‌خیز و محروم استان که تاکنون مغفول مانده (جهت روشنگری افکار عمومی استان) به آن‌ها اشاره‌ای شود که عبارت‌اند از:
۱-با توجه به اینکه مدیریت انتقال حدود ۰۰۰/ ۶۳۵/ ۱ هزار بشکه نفت سنگین صادراتی کل میادین نفتی جنوب کشور در تلمبه‌خانه "گوره" روزانه بر عهده شرکت بهره‌برداری نفت و گاز گچساران می‌باشد. طبق گفته مسئولین نفتی، آیا باید ۱۵ درصد از ۲ درصد سهمیه صادرات نفتی کل مناطق نفت خیز جنوب به خاطر هزینه مدیریت انتقال این مقدار بشکه نفت صادراتی باید به حوزه نفتی گچساران اختصاص داده شود؟ در صورت صحت و سقم چنین موضوعی، این مهم چرا تا الان مغفول مانده است؟
۲- ۱۵ درصد از کل بودجه پروژه‌های"سرمایه‌ای" مناطق نفت خیز جنوب کشور به حوزه نفت خیز گچساران اختصاص داده شده است. پروژه‌های سرمایه‌ای به پروژه‌های گفته می‌شود که حداقل ۵ سال طول می‌کشد. مثل زیر گذر گچساران.
۳- دولت بودجه اختصاصی و سهمیه یک سوم مناطق نفت خیز و دو سوم مناطق محروم و کمتر توسعه یافته استان را سالیانه در یک بسته پیش‌بینی می‌کند که این نحوه اختصاص بودجه هم خالی از اشکال نیست. چون اعتبارات سالیانه تملک و دارایی‌های سرمایه‌ای کل کشور بر اساس جمعیت، وسعت، محرومیت و... به آن‌ها تعلق می‌گیرد. اما به اعتقاد کارشناسان این حوزه برای اجرای شکل صحیح یا جلوگیری از هرگونه تنش، شائبه و احتمال تضییع حق بهتر است که اعتبارات سالیانه تملک و دارایی‌های سرمایه‌ای و سهمیه حاصل از درآمدهای نفت و گاز استان را نه با هم بلکه به تفکیک شهرستان طی جداولی به صورت جداگانه پیش‌بینی شود.
۴- تفسیر ماده ۱۳۲ قانون پنجم توسعه و ماده ۲۶ قانون ششم توسعه در خصوص ۲ درصد و ۳ درصد از درآمد نفت و گاز صادراتی مبهم و غیرشفاف است و این عدم شفافیت زمینه‌ای برای تنش در استان شده و خواهد شد. در این دو ماده اشاره به اختصاص یک سوم درآمد به مناطق نفت و گاز خیز و دوسوم به مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته شده است. این در حالی است که شهرستان گچساران و بهمئی هم جز مناطق محروم و توسعه نیافته و هم نفت خیز محسوب می‌شود. پس از یک طرف این موضوع مناقشه برانگیز است و از طرف دیگر، در منطقه بهمئی حدود ۷۵ حلقه چاه واقع شده که نزدیک به ۱۷۵ هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کند اما جز حوزه نفتی اهواز قرار دارد و سهمیه این شهرستان از درآمد این مقدار نفت تولیدی خود هم به طور دقیق مشخص نیست و مسئولین این مهم را باید به طور جدی پیگیری کنند.
۵- اگر قیمت نفت خام و گاز صادراتی نسبت به دلار پیش بینی شده در بودجه سال افزایش یافت، سهمیه مناطق مذکور از این افزایش قیمت چگونه محاسبه و به آن‌ها اختصاص داده می‌شود؟ به عنوان مثال بودجه سال ۱۳۹۶ بر اساس نفت بشکه ۵۵ دلار بسته شده است. در حالی که تا پایان این سال به احتمال خیلی زیاد به بشکه ۶۰ دلار هم خواهد رسید. پس تکلیف و سهمیه مناطق نفت خیز و کمتر توسعه نیافته از این افزایش ۵ دلاری چه خواهد شد؟
۶- از سال ۱۳۷۳ تا به امروز، دولت یک ردیف در بودجه ریزی سالیانه برای پژوهش مناطق نفت خیز اختصاص داده است. اما چون شرکت بهره‌برداری نفت و گاز گچساران در چارت سازمانی خود اداره پژوهش و فناوری تاکنون پیش‌بینی و قطعی نکرده این بودجه مستقیماً به حساب شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران واریز گردیده و نهایتاً بلااستفاده به ستاد مناطق نفت خیز خوزستان برگشت و مورد استفاده آن‌ها قرار می‌گیرد. ردیف بودجه مذکور به نرخ امروز نزدیک به ۳ میلیارد تومان می‌باشد. پس به نظر شما آیا استان کهگیلویه و بویراحمد، خود نیاز مبرم به چنین بودجه پژوهشی ندارد؟
۷- آیا برای یک بار هم که شده، نباید مسئولین بر اساس اسناد مثبته و معتبر حقوقی و مالی مشخص کنند که تاکنون طبق اسناد بالادستی در خصوص سهمیه اختصاصی نفت و گاز این منطقه چقدر بودجه اخذ و این مقدار بودجه اخذ شده را به صورت واقعی کجا هزینه کرده، می‌کنند و خواهند کرد؟ زیرا به نظر می‌رسد با توجه به آمار به دست آمده در تحقیق مذکور، مسئولین استانی هنوز نتوانسته‌اند از سهمیه دو در هزار و ۲ درصد نفت و گاز آنگونه که اسناد بالادستی مصوب و به صورت آیین‌نامه اجرایی ابلاغ کرده‌اند، به نحو شایسته‌ای دفاع کنند.

[۱]. http://fa.wikipedia.org
[۲]. http://www.shana.ir/fa/newsagency/101682
[۳] http://www.shana.ir/fa/newsagency/24662
۴۱]. اظهارات مهندس صیدالی مدیر عامل شرکت نفت و گاز گچساران، سایت های محلی استان.
[۵]. اگرچه اداره مرکزی این شرکت از حیث جغرافیائی در استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است لیکن تاسیسات شرکت در چهار استان خوزستان، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد و فارس گسترده شده و همین ویژگی این شرکت را در بین سایر شرکت‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار کرده است.
[۶]. قوانین پنجم و ششم توسعه کشور.