جامعه، بحران هویتی، چرا؟ و چگونه؟!
29 آذر 1395 ساعت 19:30
صیاد خردمند*
خویشتنشناسی معمای بزرگ زندگی ماست. خویشتنشناسی شامل من کیستم؟ به کجا میروم؟ چه میکنم؟ میباشد، گیدنز معتقد است: «خویشتنشناسی بخش اساسی هویت ما را تشکیل میدهد، تا مادامی که نـدانیم چـه میکنیم و به کجا میرویم و از زندگی چه میخواهیم، نمیتوانیم هویت واقعی خود را تشکیل دهیم، بایستی به این درجه از خود آگاهی برسیم که به این سئوالات به درستی جواب دهیم و گرنه نمیتوانیم هویت واقعی خود را شکل دهیم، جستجوی هویت، همواره با سایهای از ابهام، نگرانی و تردید همراه است. هویت «مجموعه ویژگیهایی است که تفاوت فرد از دیگران یا شباهت او به دیگران را موجب میگردد که برای ساختن آن، عناصر زیادی مورد استفاده قرار میگیرد. هر شخص، برای به وجود آمدن تصویر ذهنی از خود، بر تفسیری که از واکنشهای دیگر دربارۀ خود دارد تکیه میکند، حال اگر این تصویرها مثبت باشد برای فرد رضایت و سرور را به ارمغان خواهد آورد در نقطه مقابل عدم رضایت از هویت منجر به احساس سرشکستگی خواهد شد،
هویت مقولهای یک بعدی نمیباشد بلکه ماهیتی چند بعدی و متکثررا داراست، افراد در جامعه آمیخته از هویتهای گوناگون میباشند، ما ایرانیان در کنار داشتن هویت فردی که وجه تشابه و تفاوت ما را با سایر افراد مشخص و معین میکند دارای هویتی اجتماعی میباشیم که در قالب آن خود را در گروهها، اجتماعات، جمعیتها معرفی میکنیم علاوه بر این ما دارای یک هویت قومی میباشیم که بر اساس موقعیت جغرافیایی یا وراثت با آن پیوند میخوریم و خود را بعنوان عرب، کرد، لر، فارس و... معرفی میکنیم در کنار این هویتها دو هویت تاثیرگذار دیگر مانند هویت ملی، و دینی را نیز به همراه خود به دوش میکشیم و از طریق آنها به معرفی خود میپردازیم، حال در شرایط کنونی، فرض کنیم که میان هر کدام از این هویتها مناقشه و جدالی ایجاد شود و این هویتها» بودن در کنار همدیگر «را برنتابند، و این آغاز و نقطه شروع بحران هویتی است! بحرانی که در هر نسل و سن سالی قدرت نفوذ دارد ولی شدت ویرانگری آن در نسل جوان بسی بیشتر میباشد،
هویت دینی از طریق پایبندی به ارزشها و مناسک مذهبی خود را نشان میدهد و شدت و ضعف آن میزان دین مداری افراد را جلوه میدهد در کنار آن هویت ملی از طریق مولفههای مانند فرهنگ، زبان، آداب رسوم، مشاهیر، ادبیات و... خود را عرضه میکند در شرایط طبیعی این هویتها تقابلی باهم ندارند و در بعضی مواقع نیز میتوانند تکمیل کننده یکدیگر باشند حال وضعیتی را در تصور کنید که هر یک از این هویتها ماهیت وجودی خود را در تقابل با دیگری تعریف کند، آنجاست که وضعیت کنونی جامعه ما را به تصویر میکشد که از یک طرف برخیها بصورت افراطی سعی در برتری گزیدن اسلامیت بر ایرانیت دارند و از طرف دیگر بسیاری دیگر به بازگشت به ایران قبل از اسلام نظر دارند و آن را در قالب مدل ناسیونالیسم افراطی در جامعه بازتولید میکنند، در شرایط کنونی ما کدام یک را برگزینیم؟ ایرانیت را؟! اسلامیت را؟! یا ترکیبی میانه هردو را؟!
بخش دیگر هویت که در جامعه ما چالش برانگیز جلوه میکند هویت قومیتی» میباشد، مک لین «قومیت را چگونگی تعلق به یک گروه قومی تعریف میکند، قومیت شامل آگاهی نسبت به ریشههای تاریخی و سنتهای مشترک است «و یا برخورداری گروه از ریشه جغرافیایی، زبانی، مذاهب و الگوهای سکونت مشترک، برخورداری از ملاحظات سیاسی مشابه به ویژه در رابطه با سرزمین و نهادهای سیاسی و برخورداری از نوعی احساس تمایز و متفاوت بودن از دیگران میباشد، جامعه ایران به دلیل تنوع فرهنگ، زبانها، مذاهب، اقلیتها جامعه موزاییکی مینامند، این تفاوت به مثابهی شمشیری دولبه میتواند عمل کند از یک طرف قادر است به سطح غنا و تضارب فرهنگی بیفزاید و تساهل و مدرا در کنار یکدیگر را درجامعه تولید و بازتولید کند ولی از جانب دیگر به سوی انشقاق حرکت کند و بر طبل جدایی بکوبد، اگر بگوییم وضعیت قومیتها در ایران به سمت جدال در حرکت میباشد گزاف نگفتهایم (واکنشها نسبت به برنامه کودک عموهای فتیله یا جلوگیری از پخش سریال کلاه پهلوی) تنها نمونهی کوچکی است از حساسیتهای قومیتها بود که در عرصه رسانهی چالشهایی را گاها بصورت کاذب ایجاد کرد.
یکی دیگر از وضعیتهایی که قومیتها و هویت قومی را دچار چالش جدی کرده است سیاست همسان سازی یا مشابه سازی فرهنگی میباشد که خواسته یا ناخواسته جامعه نامتجانس ایران را منظر قومیتی و هویتی بسوی شباهت هرچه بیشتربه پیش میبرد و اساس آن بر یکسان سازی و همانند سازی میباشد که در چنین شرایطی فرهنگها و قومیتهای کوچکتر و اقلیت به سختی ادامه حیات خواهند داد و در بدنه فرهنگ غالب بلعیده و حضم خواهند شد و زبانها، گویشها، ادبیات محلی، فولکلورها و مناسکهای سنتی محلی و.. محکوم به نابودی میباشند.
هویت سازی و هویت دهی بخشی از رسالت اجتماعی جامعه میباشد و باید از این ظرفیت آن بصورت بهینه استفاده شود، اگر جامعه بستر هویت سازی خلاق، منطقی، واقع بینانه را فراهم سازد جامعه ازتضادهای ارزشی و هویتی مصون خواهد ماند.
*دانشجوی کارشناسی ارشد جامعهشناسی
کد مطلب: 217545