خانم ابتکار! بانک ژن یاسوج تعطیل است

کبنا ؛باتوجه به این که حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری به دو شکل حفاظت در زیستگاه که کامل ترین روش و حفاظت در خارج از زیستگاه از جمله با ایجاد بانک ژن امکان پذیر می باشد و هر دو شیوه حفاظت در استان کهگیلویه و بویراحمد تعریف شده است، لذا در گزارش میدانی مستندی درباره حفاظت از نوع اول که حاکی از عدم حفاظت مناسب و کشتار وسیع گونه های شاخص و در معرض تهدید کل و بز در دنا به وسیله شکارچیان غیر مجازبود، منتشر شد به این امید که با به صدا درآوردن زنگ خطر متولیان امر را به فکر بهبود و ارتقای حفاظت از زیستگاه ها از جمله رشته کوه عظیم و رفیع دنا  بیاندازد. واما در این شماره حفاظت در خارج از زیستگاه(ex situ) در قالب گزارش از وضعیت بانک ژن اداره کل حفاظت از محیط زیست استان مد نظر قرار گرفته است. قبل از هر چیز لازم به یاد آوری است که دکتر فاطمه واعظ جوادی رئیس سابق محیط زیست کشور در مراسم تودیع خود تاسیس بانک ژن در مراکز بندرعباس، تبریز، تهران و یاسوج را به عنوان یکی از موفقیت های دوران مدیریت خود در این سازمان عنوان و از ثبت و ضبط ۸۰۰نمونه گیاهی و جانوری در بانک های ژن مراکز مزبور خبرداده بود. اینک از زمان تودیع سرکار خانم واعظ جوادی و معارفه سرکارخانم ابتکار به عنوان رئیس جدید این سازمان زمان زیادی می گذرد و وقت آن فرا رسیده است تا وضعیت بانک های ژن مورد بررسی قرار گیرد.

شاید بد نباشد یک بار دیگر تعریف بانک ژن را با هم مرور کنیم: بانک ژن یکی از موثرترین راه های حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری به خصوص گونه های در معرض خطر انقراض است. از آن جا که نگهداری مطلوب از ذخایر ژنتیکی جانوری و گیاهی و حفظ تنوع زیستی به عنوان سرمایه اصلی با استفاده از تکنیک های زیست فناوری از مهمترین اهداف ایجاد بانک ژن عنوان شده است. لذا دست اندرکاران بانک ژن باید اقدام به جمع آوری نمونه های بیولوژیک گونه های مختلف، آماده سازی و نگهداری بلند مدت آن، ثبت ژنتیکی گونه های در معرض خطر و در حال انقراض واستفاده از تکنیک های زیست فناوری برای حفظ، بقا و مدیریت گونه ها نمایند، تا عواملی از قبیل تغیرات اقلیمی، چرای بی رویه دام ها و ریشه کن کردن گونه های گیاهی غذایی و دارویی به وسیله سود جویان مخرب محیط زیست، کشتار گونه های جانوری به وسیله شکارچیان غیرمجاز، وقوع حوادث طبیعی و مصنوعی باعث از بین رفتن این منابع نشوند. بنابراین با این روش می توان بذر گیاهان یا سلول های جانوری در معرض خطر را در شرایط مناسب نگهداری و در موقع لزوم با کشت آن ها به گیاه و جانور مورد نظر دست یافت. متاسفانه با این که ساختمان بانک ژن در یاسوج احداث شده ولی با گذشت زمان زیادی هنوز راه اندازی نشده و شایعاتی پیرامون احتمال انتقال بانک ذخایر ژنتیکی یاسوج به کرمانشاه وجود دارد، برای بررسی صحت و سقم این موضوع آن را پیگیری نمودم.

رصد اخبار خبرگزاری ایسنا نشان می دهد که این مسئله دور از واقعیت نیست چرا که تیتر: کرمانشاه میزبان بانک ژن غرب کشور می شود؟ در سایت ایسنا در صورت جستجو قابل مشاهده است. در خبر ذیل این تیتر، رئیس اداره نظارت و پایش محیط زیست کرمانشاه اظهار داشته است که این بانک ژن در یکی از استان های غربی کشور قرار دارد که مکاتبات لازم برای انتقال آن به کرمانشاه انجام شده و کار در مراحل نهایی موافقت است. مصاحبه با آقای رحمت الله جهانشاهی کارشناس بانک ژن یاسوج که تعطیلی فعالیت های این بانک را تایید می کند، حسن ختام این گزارش است.

وی گفت: یاسوج به عنوان یکی از ۵منطقه ای است که در سطح کشور به عنوان پایلوت بانک ژن تعیین و استان هایی از قبیل لرستان، چهار محال بختیاری و کرمانشاه باید منابع ژنیتکی جمع آوری شده خود را به این بانک منتقل کنند و این در حالی است که به جز یک دستگاه یخچال منفی ۸۰درجه سانتیگراد مستعمل ودارای نقص و یک دستگاه یخچال معمولی هیچ تجهیزات دیگری برای راه اندازی بانک ژن یاسوج خریداری نشده است. البته هر دو دستگاه یخچال خراب و غیر قابل استفاده می باشد.
جهانشاهی با اشاره تنوع گونه های جانوری و گیاهی محیط زیست استان به ویژه منطقه دنا که به عنوان یکی از معدود نقاط جهان موسوم به ذخیرگاه زیست کره می باشد، اذعان داشت: با این که ابلاغ من کارشناس بانک ژن می باشد ولی هیچ ماموریتی برای بنده جهت جمع آوری گونه های گیاهی که نیاز به یخچال نداشت در نظر گرفته نشده و اما این جانب بر حسب علاقه و تجربیاتی که داشتم مقداری نمونه بافت، پشم، مو خون برخی از گونه های جانوری را جمع آوری و به یخچال معمولی بانک ژن منتقل کردم که متاسفانه به دلیل نوسانات برق  این نمونه ها فاسد و به ناچار دور ریخته شد.
وی اذعان داشت: با زحمت بسیار زیاد چند لاشه کامل کل و بز، رودک(جانوری شبیه گورکن با خطوط سیاه و سفید) گربه جنگلی (زیستگاه این گونه خائیز بهبهان می باشد که تحت حفاظت محیط زیست ک وب می باشد) و یک قطعه پوست پلنگ را جمع آوری و جهت تاکسی درمی به سازمان مرکزی ارسال نمودم که پس از خاتمه کار متاسفانه محیط زیست استان هیچ اقدامی برای پرداخت هزینه و بازگشت گونه های تاکسی درمی شده مزبور انجام نداد لذا سازمان متبوع نیز اعلام کرد آن ها را به سایر استان های متقاضی واگذار خواهد کرد.
وی در پاسخ این سوال که آیا صحت دارد بانک ژن از یاسوج به کرمانشاه منتقل می شود؟ گفت: چند مدت قبل دکتر منتظمی؛ مدیرکل دفتر تنوع ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست کشور هشدار داد که درصورتی بانک ژن یاسوج فعال نشود امتیاز آن از یاسوج سلب و به کرمانشاه واگذار خواهد شد و با حساسیتی که  بنده و همکارانم نشان دادیم گویا این قضیه فعلا منتفی شده است.
وی هزینه تعمیر یخچال بانک ژن را حدودا ده میلیون تومان عنوان کرد و ابراز داشت: برای راه اندازی بانک ژن باید این یخچال هر چه زودتر تعمیر و امکانات اولیه ای از قبیل ظروف نمونه گیری خریداری شود.
جهانشاهی افزود: برای تجهیز و راه اندازی بانک ژن یاسوج با یکی از مسئولین استان رایزنی کردم که متاسفانه تنها اعلام کرد موضوع باید بررسی شود و تاکنون هیچ اقدامی در این خصوص انجام نگرفته است.
وی بیان داشت: در ساختمان سه طبقه بانک ژن تجهیزات آزمایشگاهی محیط زیست شامل تجهیزات آزمایش آب، هوا و خاک نصب و راه اندازی شده است.

---------------------------------

گزارش: سید سعید مهریان

-------------------------------